Улуттук банк Башкармасынын 2011-жылдын «26» октябрындагы № 60\8 токтому
«Микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар тарабынан ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырылган операциялар
жёнъндё» жобону бекитъъ тууралуу
Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" мыйзамынын 7 жана 43-статьяларына ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасы токтом кылат:
1. Кароого сунушталган «Микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар тарабынан ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырылган операциялар жёнъндё» жобо (кошо тиркелет) бекитилсин.
2. Бул токтом Улуттук банктын расмий сайтында жана “Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын ченемдик актылары” журналында жарыялансын.
3. Токтом расмий жарыялангандан бир ай ёткёндён кийин къчънё кирет.
4. Юридика башкармалыгы расмий жарыялангандан кийин бул токтомду Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын Мамлекеттик реестринде чагылдырылышы ъчън Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигине жёнётсън.
5. Кёзёмёл методологиясы жана лицензиялоо башкармалыгы ушул токтом менен микрофинансылык уюмдарды жана кредиттик союздарды тааныштырсын
6. Ушул токтомдун аткарылышына контролдук Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын Тёрагасынын орун басары З.Л.Чокоев мырзага жъктёлсън.
Тёрага Асанкожоева З.М.
«Микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар тарабынан ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык
жъзёгё ашырылуучу операциялар жёнъндё» жобо
Бул Жобо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук Банкы жёнъндё" жана "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё", «Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жёнъндё» «Кредиттик союздар жёнъндё» мыйзамдарга жана Кыргыз Республикасынын башка ченемдик укуктук актыларына, ошондой эле Шариат стандарттарына, (AAOIFI) ылайык иштелип чыккан.
I. Жалпы жоболор
1. Кыргыз Республикасынын микрофинансылык уюмдары жана кредиттик союздары (мындан ары - ФКМ) тарабынан, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык келген операциялардын айрым търлёрън жъзёгё ашыруу тартибин белгилёё, бул жобонун максаты болуп саналат.
2. Ушул жобонун нормалары ФКМдерге карата, алардын ишинин мънёзън жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында жана ченемдик-укуктук актыларында аныкталган уюштуруу-укуктук формаларын эске алуу менен колдонулат.
3. Ислам каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан ФКМдер, каражаттарды Шариат жол берген бизнеске гана инвестициялоого тийиш.
4. ФКМдер ъчън бътъмдёрдън жана операциялардын търлёръ Шариат кеьеши тарабынан жактырылууга тийиш, алардын негизги функциялары бул ФКМдер тарабынан жъзёгё ашырылган операциялардын жана бътъмдёрдън Шариат стандарттарына ылайык келъъсън камсыз кылуу болуп саналат.
Шариат кеьеши микрофинансылык уюмдар (МФУ) менен кредиттик союздардын (КС) ассоциациялары (бирикмелери) тарабынан тъзълъшъ мъмкън.
5. Микрофинансылык уюмдар (МФУ) менен кредиттик союздардын (КС) ассоциациялары (бирикмелери) тарабынан тъзългён Шариат кеьешинин иши, МФУлар менен КСнын ассоциациясынын мъчёлёръ тарабынан бекитилген, Шариат кеьеши жёнъндё жобо аркылуу жёнгё салынат.
6. ФКМде тъзългён Шариат кеьешинин иши жана курамы Шариат стандарттарына ылайык ФКМдердин Директорлор кеьеши (уюштуруучулар) тарабынан аныкталат жана жёнгё салынат.
Шариат кеьеши ёз функцияларын аткаруу учурунда ФКМдин аткаруу органынан кёз карандысыз болууга тийиш.
7. Шариат кеьешинин мъчёлёръ Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларында белгиленген талаптарга ылайык келъълёръ тийиш.
8. ФКМ ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча операцияларды жъзёгё ашырууда Кыргыз Республикасынын “Терроризмди каржылоого жана кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легализациялоого (адалдоого) каршы аракеттенъъ жёнъндё” мыйзамынын жана Улуттук банктын терроризмди каржылоого жана кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легализациялоого (адалдоого) каршы аракеттенъъгё багытталган ченемдик укуктук актыларынын талаптарын сактоого тийиш.
9. МФУлар жана Кредиттик союздар Кыргыз банкынын тиешелъъ лицензиясы/къбёлъгъ болгон шартта, мыйзам талаптарын жана Кыргыз банкынын ченемдик укуктук актыларынын жоболорун сакталышы учурунда, ушул жобонун II бёлъгъндё кёрсётългён операцияларды жъзёгё ашырууга укуктуу.
10. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан МФУлар жана Кредиттик союздар, пайыздар търъндё сый акыларды кармап калууга, займдарды, кредиттерди жана пайыз алдында аманаттарды тартууга, инвестициялык депозитти же ал боюнча кирешелерди кайтарып беръънъ гарантиялоого, тамекини, алкоголдук продукцияларды, чочко этинен азыктарды, курал-жарактарды жана ок-дарыларды чыгарууга жана/же алар менен соода кылууга байланыштуу финансылык ишкердикти, оюн-зоок бизнесин жъргъзъъгё, ошондой эле аларды каржылоо ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча Шариат кеьеши тарабынан тыюу салынган ишкердиктин башка търлёрън жъргъзъъгё укугу жок.
II. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине жооп берген бътъмдёрдън търлёръ
1-глава. Мудараба бътъмъ
11. Мудараба - бул, келишимдин негизинде бир тарап – инвестор - капиталды (акча каражаттарын) сунуштаган, ал эми экинчи тарап (мудариб) ал капиталды кабыл алып, пайда алуу максатында башкарууга алган бътъм. Алынган пайда келишим шарттарына ылайык тараптар ортосунда пропорционалдуу негизде бёлъштърълёт. Эгерде келишимди аткаруунун жъръшъндё чыгым келип чыкса, инвестор капиталдын сунуш кылынган суммасы ёлчёмъндё чыгым тартат, ал эми мудариб бул учурда ёз эмгеги ъчън сыйакы албай калат. Чыгымдарды бёлъштъръънън мындай эрежеси, ошол чыгымдарда мударибдин кънёёсъ жок болсо гана колдонулат.
Келишимди аткаруунун жъръшъндё мударибдин кънёёсъ боюнча же анын укугуна туура келбеген аракеттеринин/аракеттенбей коюусунун кесепетинен чыгым келип чыкса, анын орду мударибдин эсебинен жабылууга тийиш. Мында, инвестор мударибден мурда келишим боюнча берилген камсыздоонун эсебинен сумманы алууга укуктуу, эгерде ал сумма жетишсиз болсо, мударибдин башка мълкънън эсебинен алынат.
12. Чектелген/атайы мудараба – бул, анын шарттары боюнча инвестициялоого инвестор активдердин же долбоорлорду търлёрън белгилеген аныктаган мудараба бътъмъ.
13. Мудараба бътъмъ ФКМдер тарабынан тёмёнкъ эки учурда колдонулат:
- Кыргыз Республикасынын мыйзам талаптарына ылайык,Улуттук банктын тиешелъъ лицензиясын алган шартта каражаттарды тартуу инструменти катары;
- каржылоо инструменти катары.
14. Мудараба келишими жазуу жъзъндё тъзълъъгё тийиш.
15. ФКМ, инвестордун ролунда иш алып баруу менен бизнес-планга баа беръънъ жъргъзъъгё, инвестициялоо ъчън объекттерди аныктоого, кардардын ишине баа беръъгё жана келишимдин аткарылышынын жъръшъндё ага консультацияларды берип турууга тийиш.
16. Чектелген/атайы мудараба бътъмъ боюнча акча каражаттарын беръъ учурунда ФКМ, акча каражаттарынын максатсыз пайдаланылышына, займдарды, ссудаларды жана кредиттерди беръъгё тыюу салуу шарттарын келишимге кошууга тийиш.
17. Мудараба бътъмъ боюнча милдеттенмелердин тиешелъъ деьгээлде аткарылышы максатында ФКМ, инвестордун ролунда иш алып баруу менен кардардан кандай болбосун формадагы кърёё търъндёгъ камсыздоолорду ала алат.
18. Мудараба келишиминде эь аз дегенде тёмёндёгълёр каралышы зарыл:
1) келишим търънё карата кёрсётмё;
2) берилъъчъ сумманын ёлчёмъ;
3) милдеттенмелерди камсыздоо ыкмалары;
4) тараптардын укуктары жана милдеттери;
5) келишимди аткаруунун жъръшъндё тараптардын кънёёсъ боюнча же алардын укукка жатпаган аракеттенъъсъ/аракеттенбей коюусунан улам келип чыккан чыгымдардын ордун жабуу боюнча милдеттенме аткарып койгондугу же тиешелъъ деьгээлде аткарылбагандыгы ъчън тараптардын жоопкерчилиги;
6) пайдаларды жана чыгымдарды тараптар ортосунда бёлъштъръънън тартиби;
7) келишим шарттарынын тараптар тарабынан ёз алдынча же квалификациялуу адистерди тартуу менен аткарылышы;
8) Келишим же анын айрым баскычынын бътъшъ менен алынган пайданы тараптар ортосунда бёлъштъръъгё мъмкъндък беръъчъ, алынган акча каражаттарын пайдалануунун учетун жъргъзъъ ;
9) келишимди токтотуу тартиби.
19. Келишимдеги тараптардын пайдасы алынган пайданын келишимде каралган тартиптегиълъшъндё аныкталат. Мудараба операциясынан алынган пайданы бёлъштъръъ тартиби жана мёёнёттёръ келишим шарттарына ылайык белгиленет.
20. Мудараба келишими тёмёнкъ учурларда бир тараптуу негизде токтотулушу мъмкън эмес, эгерде:
- мудариб келишим шарттарын аткарууга киришип, ишкердиктин жъръшъндё каражаттарды пайдалана баштаган болсо;
- келишим мёёнётъ бътё элек болсо.
2-глава. Шарика/мушарака келишими /ёнёктёштъгъ
21. Шарика/мушарака келишими – бул, ФКМ менен бир же андан кёп тараптар ортосунда ёнёктёштък келишими, ага ылайык ар бир ёнёктёш белгилъъ бир суммадагы акчаны же бардык ёнёктёштёрдън макулдугу менен материалдык активдерди салат, мында келишимге ылайык пайданы бёлъштъръъ шартында биргелешкен активдерди пайдалануу менен ишти макулдашып башкаруу ишке ашырылат, ал эми келип чыккан чыгымды ар бир ёнёктёш жалпы капиталга кошкон салымына жараша ёз мойнуна алат.
22. Шарика/мушарака келишими тёмёнкъдёй эки башкы категория боюнча
классификацияланат:
1) юридикалык жакты тъзъъсъз эле катышуучуларды бириктиръъ;
2) юридикалык жакты, анын ичинде ёнёктёш шериктештикти жана/же Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына ылайык тъзългён юридикалык жакты тъзъъ менен катышуучуларды бириктиръъ.
Эгерде келишим предметинен башкасы келип чыкпаса, шарика/мушарака келишими юридикалык жакты тъзъъсъз эле катышуучулардын биригъъсъ сыяктуу эле, юридикалык жакты тъзъъ менен биригъъсънё карата да колдонулат.
Шарика/мушарака мунтахийа биттамлик – бул, шарика келишиминин негизинде ёнёктёштък формасы болуп саналат, анда ёнёктёштёрдън бири башка ёнёктёштън ълъшън келишимде аныкталган ёлчёмдё ошол ълъш менчигине болгон укук ага толук ётмёйънчё бара-бара сатып алып отурат. Бул операция ёнёктёштъктъ тъзъъ менен башталат, андан кийин эки ёнёктёш ортосунда ълъштёрдъ сатып алуу жана сатуу ишке ашырылат.
Сатып алып жаткан ёнёктёшкё акцияны же уставдык капиталдагы ълъшън сатып алуу милдеттенмесин беръъгё гана уруксат берилет. Бул милдеттенме ёнёктёштък келишиминен кёз карандысыз берилъъгё тийиш. Мындан тышкары, сатып алуу–сатуу келишими ёнёктёштък келишиминен кёз карандысыз тъзълъъгё тийиш. Бир келишим башка келишимди тъзъъ шарттарында тъзълъшънё жол берилбейт.
23. Шарика/мушарака мунтахийа биттамлик бътъмъндё шарика/мушарака келишиминин жалпы эрежелери колдонулат жана шарика/мушарака келишимине кайсы бир тарапка компаниянын капиталынан ёз ълъшън кайтарып алууга укук берген кандайдыр бир жобону кошууга уруксат берилбейт.
Шарика/мушарака келишими жазуу търъндё тъзълёт. Эгерде келишим негизинде юридикалык жак тъзългён болсо анда ал, Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларында белгиленген тартипте катталууга тийиш. Ёнёктёштъктъ тъзъъ келишиминин документинде же юридикалык жактын уставында ёнёктёштък максаттары так чагылдырылышы зарыл.
24. Эгерде тараптар тарабынан ёнёктёштък ишин жъзёгё ашыруу максатында сунуш кылынган финансылык каражаттар же мълк, жол берилген булактардан алынган болсо, ёнёктёштък келишимин тъзъъгё ФКМге уруксат берилет. Ёнёктёштък негизинде юридикалык жакты тъзъъ учурунда ёнёктёштък ишинде, анын ичинде Шариат эрежелерин сактаган тескёёнъ жъзёгё ашыруу процессинде операцияларды аткарууда Шариат эрежелеринин жана принциптеринин сакталышына тиешелъъ бардык зарыл тастыктоолор алынууга тийиш.
25. Ёнёктёштък келишимине тъзётъълёр киргизилсе, анда келип чыккан чыгымды ар бир ёнёктёш капиталга салынган ълъшънё жараша ёз мойнуна алууга тийиш.
26. Эгерде Шарика/мушарака ёнёктёштъгъ келишиминин негизинде тъзългён юридикалык жактын капиталына материалдык активдер (товарлар) салынса, анда мындай активдердин акчалай наркы кёз карандысыз эксперттер тарабынан аныкталууга тийиш.
27. Шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён юридикалык жактын капиталына тёлём катары карыздык милдеттенмени (дебитордук карызды) салууга уруксат берилбейт. Карыздык милдеттенмелер, алар капиталга тёлём търъндё салынган башка активдерден ажырагыс болсо гана, шарика/мушарака ёнёктёштъгъ келишиминин негизинде тъзългён ёнёктёштъктън капиталына салынышы мъмкън. Бул учурда, таза активдердин наркы кёз карандысыз аудиторлор тарабынан тастыкталууга тийиш.
28. Ёнёктёштъккё негизденген юридикалык жакты тъзъъ жёнъндё келишиминде ар бир ёнёктёштън келишим чегинде жана компаниянын таламдарына гана аракеттенъъсъ жана албетте, милдеттъъ търдё Шариаттын эрежелерин жана принциптерин сактоого тийиш экендиги караштырылышы зарыл.
29. Келишимде юридикалык жактын ишин ёнёктёштёр же ёнёктёштёрдън бири тарабынан аныкталган башкаруу шарттары кайрадан каралышы мъмкън. Бул учурда башка ёнёктёштёр бул чечимге таянууга жана компаниянын атынан аракеттерди ишке ашырбоого милдеттъъ.
30. Шарика/мушарака келишиминде менеджерди ёнёктёштёрдън ичинен эмес башка жактан компаниянын сарптоолоруна кирген белгиленген сыйакыны тёлёё менен дайындалышы же менеджерге колдоо кёрсётъъ ъчън инвестициялык пайданын бёлъгъ жана белгиленген сыйакы търъндё тёлёёлёр караштырылышы мъмкън. Эгерде башынан тартып эле, башкаруу, тъшкён пайданын ълъшънън ёлчёмънън негизинде жъргъзълё турган болсо, анда бул аракет менеджерди мудариб катары классификациялайт. Бул учурда ал, эгерде пайда тъшкён болсо, пайданын ълъшънё гана укукка ээ болот жана ага менеджердин кызматын аткаргандыгы ъчън эч кандай башка сыйакы тёлёнъп берилбейт.
31.Шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён компаниянын каражаттарын башкаруу ишине ёз салымын кошкон же ёз кызмат кёрсётъъсън кандайдыр бир башка формада, мисалы, бухгалтердик эсепке алуу жагында кызмат кёрсётъънъ сунуштаган ёнёктёшкё белгилъъ сыйакыны шарика/мушарака келишиминде аныктоого уруксат берилбейт. Мында, ёнёктёштък капиталындагы ёз ълъшънё ылайык, иштеп тапканына караганда пайданын кёбърёёк бёлъгън ага беръъгё уруксат берилет.
32. Шарика/мушарака келишиминде укуктук мамилелерге туура келбеген аракеттерге, шалаакылыкка, кайдыгер мамилеге же ёнёктёштёр/ёнёктёш тарабынан келишим талаптарын бузууга жол берилген учурларда келип чыккан чыгымдын ордун жабуу ъчън камсыздоону беръъ търъндё ёнёктёштёрдън жоопкерчилиги каралууга тийиш.
33. Эгерде, айрым же бардык ёнёктёштёр тарткан чыгымдын ордун жабуу гарантиясы ъчънчъ жак тарабынан берилген болсо, анда мындай гарантия тёмёнкъ талаптарга жооп беръъгё тийиш:
1) гарант катары чыгып жаткан ъчънчъ жактын укуктун негизинде иш алып барууга жёндёмдъълъгъ жана финансылык милдеттъълъгъ шарика/мушарака келишимине кёз каранды болбоого тийиш;
2) гарантия белгилъъ бир компенсацияга берилбеши керек жана шарика/мушарака келишимине байланыштуу болбоого тийиш;
3) компанияга, гарант берген ъчънчъ жактын ошол компаниядагы капиталсуммасынын теь жарымынан кёбърёёгъ гарант катары чыгып жаткан ъчънчъ жакка тиешелъъ болбоого тийиш;
4) гарантия алган компанияга ошол гарантияны берип жаткан компаниянын капиталынын суммасынын теь жарымынан кёбърёёгъ тиешелъъ болбоого тийиш;
5) ъчънчъ тараптын гарантиясы анын пайдасына берилген ёнёктёш, эгерде гарант гарантиянын шарттарын аткарбаса, келишим боюнча ёз милдеттенмелерин аткаруудан баш тартууга укугу жок.
34. Шарика/мушарака келишиминде тараптар ортосунда пайданы ар бир ёнёктёштън компаниянын капиталындагы тёлёнгён ълъшънё пропорционалдуу негизде бёлъштъръъ тартиби каралууга тийиш. Пайда белгилъъ бир акчалай сумма търъндё белгилениши мъмкън эмес.
35. Шарика/мушарака келишиминде пайданы бёлъштъръъ кънънё карата аны бёлъъдё ёнёктёштёрдън ълъшън ёзгёртъъ же ёнёктёштън ага тиешелъъ пайданын бёлъгън пайданы бёлъштъръъ кънъ башка ёнёктёштън пайдасына ыйгарып бериши укугу караштырылышы мъмкън.
36. Башка ёнёктёштёрдън чыгымын ёз эрки менен алууга ФКМдин укугу жок. Бирок, Шарика келишиминде ФКМ алдын-ала шарт коюусуз эле, келип чыккан чыгым ъчън жоопкерчиликти башка ёнёктёштёрдън, ёз эрки менен ёзънё алуу ёнёктёштёрдън укугун караштырышы мъмкън.
37. Туруктуубу же жокпу, андан кёз карандысыз, пайданы бёлъштъръънън кандайдыр бир ыкмасын колдонууга келишъъгё ёнёктёштёргё уруксат берилет. Мисалы, келишимди аткаруунун алгачкы баскычында пайданын бёлъштъръъ ъчън ълъшънън ёлчёмъ ёзънчё, ал эми экинчи баскычта - эки мезгилдин же алынган пайданын ёлчёмдёрънън бири-бирине дал келбей калышы мъмкъндъгънё жараша башкача боло тургандыгына келишъъ. Бул жагдай, ушундай ыкманы колдонуу ёнёктёштёрдън бири пайдага катышуудан четтетилип калуу ыктымалдыгын шарттаган жагдайга алып келбеген учурда гана чечилет.
38. Пайда, компаниянын ишинен келечекте кътълъп жаткан пайданы эске алуусузэле, ишжъзъндёгъ жыйынтыка жараша бёлъштърълъъгё тийиш.
39. Шарика/мушарака келишими боюнча пайданы бёлъштъръъ шарттарына же ыкмасына пайданы бёлъштъръъ принцибинин бузулушуна алып келген кандайдыр бир жоболорду же шарттарды кошууга уруксат берилбейт. Мындай натыйжага алып келиши мъмкън болгон пайданы бёлъштъръънън кандай болбосун шарттары же ыкмасы келишимди жокко чыгарат.
40. Ёнёктёштёргё келишимде, ага ылайык бир же бир нече ёнёктёш пайдадан белгилъъ бир сумманы же шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён компаниянын капиталынан пайыздык катышта эсептелинген сумманы ала алган жобону караштырууга уруксат берилбейт.
41. Эгерде, алынган пайданын суммасы тараптар алдын ала белгилеген максималдуу чектен жогору болсо, артып калган пайда ёнёктёштёрдън бирине берилиши мъмкъндъгънё макулдашууга уруксат берилет. Тараптар ошондой эле, эгерде пайда максималдуу суммадан ашпаса же ал суммадан тёмён болсо, анда пайда алар тъзгён келишимге ылайык бёлъштърълё тургандыгын макулдаша алышат.
42.Ёнёктёштък мёёнётъ бъткён же ал жоюлган шартта, пайда Шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён компаниянын бардык колдонулуп жаткан активдерин рыноктук нарк боюнча сатуудан келип тъшкён каражаттардын негизинде жыйынтыкталып бёлъштърълъшъ мъмкън.
43. Кандайдыр бир каражатты кайсыл болбосун тарапка аванс менен б.а., жыйынтыктап чыныгы эсептеёё кийинчерээк жъргъзълё турган шартта, чыныгы баа беръъгё чейин бёлъштъръъгё уруксат берилет. Бул учурда, тараптар чыныгы же конструктивдъъ баа беръъдён кийин аларга тиешелъъ болгон пайданын ълъшънён ъстёк алынган кандай болбосун сумманы компанияга ордун толтуруп беръъгё милдеттъъ.
44. Эгерде, шарика/мушарака келишиминин предмети болуп ижарага (лизингге), беръъ ъчън сатылып алынган жана киреше алып келъъчъ активдер саналса же келишим предмети болуп каражаттын тъшъъсън шарттаган кызмат кёрсётъълёр эсептелсе, анда сумма ёнёктёштёргё жыл сайын аванс менен бёлъштърълъп, жёнгё салынууга жана шарика/мушарака келишиминин аракеттенъъ мёёнётънън акырында ордун толтурууга тийиш.
45. Тараптардын уставынын же чечиминин негизинде компаниянын пайдасын бёлъштърбёёгё же пайданын белгилъъ бир ёлчёмдёгъ суммасын тёлёёгё жёндёмдъълъктъ колдоо камы (резерв) же капиталды жоготуулардын ордун жабуу ъчън кам (инвестициялык тобокелдик камы) катары калтырып коюуга уруксат берилет.
46. Тараптар шарика/мушарака келишимин мерчемдъъ мёёнёт аралыгы сыяктуу эле, мёёнётън кёрсётъъсъз эле тъзё алышат, же болбосо келишимди токтотуу же алып салуу ъчън негиз болуп саналган шарттарды белгилеши мъмкън.
Ар бир ёнёктёш шарика/мушарака келишимин ёз ёнёктёшънё (ёнёктёштёрънё) ал тууралуу тиешелъъ билдирмени жёнётъъдён кийин токтотууга укуктуу (б.а., компаниядан чыгууга). Бул учурда, ал компаниянын капиталына/активине салынган ёз ълъшън алууга укуктуу жана анын чыгуусу калган ёнёктёштёрдън ёнёктёштъгън токтотууга алып келбейт. Мёёнёттъъ келишимди тъзъъдё тараптарга ёнёктёштъктъ мёёнётънён мурда токтотуу жёнъндё макулдашып алууга уруксат берилет. Мына ушул жагдайларда келишим мёёнётъ бъткёнгё чейин ёнёктёштёр тарабынан ишке ашырылып келген милдеттенмелер жана аракеттер ёзгёръъсъз калуу менен улантыла берет.
47. Ёнёктёшкё компания иштеп турган мезгил аралыгында, же болбосо ал жоюлган учурда шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён компаниянын бардык активдерин рыноктук наркы же сатып алуу кънънё карата келишим боюнча сатып алууга милдеттенъъгё уруксат берилет. Шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён компаниянын активдерин мурдатан аныкталган номиналдык наркы боюнча сатып алууга сёз беръъгё уруксат берилбейт.
48. Шарика/мушарака келишиминин негизинде тъзългён ишкана, келишимдин аракеттенъъ мёёнётъ бъткёндё же ёнёктёштёр аны мёёнётънён мурда токтотууну чечкен учурда, ага чейин эле, же болбосо, ишкана кандайдыр бир бизнес ъчън тъзълъп, ёнёктёштък жёнъндёгъ келишим предметин чагылдырган активдер иш жъзъндё жоголгондон кийин ёз ишин токтотот. Шарика/мушарака келишимин токтотуу, жоюу болжолдонгон учурда да орун алышы мъмкън. Бул жагдайда, шарика/мушарака келишими бъткён катары каралат жана тараптар ёздёръ каалаган учурда жаьы ёнёктёштъктъ башташат, бул учурда, жоюунун жъръшъндё сатылбай калган, бирок болжолдонгон жоюунун негизинде бааланган активдер жаьы ишкананын капиталы болуп калат.
Эгерде жоюу келишим мёёнётънън бътъшънё байланыштуу болсо, анда бардык колдонуудагы активдер тиешелъъ рыноктук баага ылайык сатылат, ал эми аларды сатуудан тъшкён каражаттар тёмёнкъ максаттарга жумшалат:
а) жоюу чыгымдарына;
б) финансылык милдеттенмелер боюнча тёлёёлёргё;
в) калган активдерди ёнёктёштёр арасында алардын компаниянын капиталындагы/активдериндеги ълъштёрънё ылайык бёлъштъръъгё. Эгерде активдер жетишсиз болсо жана тараптар ёздёрънън салган бътъндёй капиталын кайтарып ала албаса, активдер компаниянын капиталындагы алардын ълъшънё пропорционалдуу негизде бёлъштърълёт.
49. Кызмат кёрсётъълёрдъ сунуштоо максатында уюштурулган компания белгилъъ бир кесипке же квалификациялуу эмгекке тиешелъъ кызмат кёрсётъълёрдъ сунуштоо же белгилъъ бир кызмат кёрсётъълёрдъ, же кесипкёйлък кызмат кёрсётъълёрдъ сунуштоо, ошондой эле товарларды даярдоо ъчън эки же андан кёп ёнёктёштёр ортосунда келишилген келишим негизинде тъзълёт. Пайда ёнёктёштёр макулдашылган катышка ылайык бёлъштъръшёт.
50. Кызмат кёрсётъълёрдъ сунуштоо ъчън ёнёктёштък негизде тъзългён компания акчалай капиталга ээ эмес. Ёнёктёштёр кызмат кёрсётъълёрдън ар кандай търлёрън ёз ара бёлъштъръшъп, ал аркылуу кызмат кёрсётъънън бътъндёй кёлёмън сунуштоо максатында, алар ёз ара аракеттенъъгё жетише алгандай ыкмада айрым же бардык ёнёктёштёргё бир катар кызмат кёрсётъълёрдъ же кызмат кёрсётъънън белгилъъ бир търън тапшыра алышат.
51. Тъшкён пайда ёнёктёштёр ортосунда макулдашылган катышка ылайык бёлъштърълёт, бирок келишимде ага ылайык ёнёктёштёрдън бирине алынган пайдадан кандайдыр бир белгиленген сумманын тёлёнъп берилишин кёздёгён жобону кароого болбойт.
52. Кызмат кёрсётъънъ сунуштоо ъчън ёнёктёштък негизинде тъзългён компания ъчън ёндъръш каражаттары зарыл болсо, анда ар бир тарапка кызмат кёрсётъъ ъчън талап кылынган зарыл ёндъръш каражаттарын камсыз кылууга уруксат берилет. Бул учурда ар бир ёнёктёш ёздёръ камсыз кылган ёндъръш каражаттарына менчикке укукка ээ болот. Ёнёктёштёр менчикке биргелешкен укуктун негизинде зарыл жабдууларды же шаймандарды (инструменттерди) сатып алуу ъчън каражат кошуусу мъмкън. Шарика/мушарака келишимине катышкан тараптарга ошондой эле, компания ъчън зарыл болгон ёндъръш каражаттарын камсыз кылууга уруксат берилет, алар ъчън сыйакы компаниянын утурумдук чыгашаларына чегерилет.
3-глава. Мурабаха бътъмъ
53. Мурабаха бътъмъ – бул, ФКМ тарабынан кардардын билдирмеси боюнча сатылып алынган товарды кийинчэрээк тёлёп беръъ менен сатууну караган бътъм. ФКМдин товарды сатуу баасы тараптар тарабынан сатып алуу баасынын суммасы жана алар макулдашкан баага кошумчаланган сумма катары аныкталат. Баага кошумчалоо тёмёнкъ търлёрдё белгилениши мъмкън:
- белгиленген, бир жолку тёлёнъъчъ сумма;
- товардын ёздък наркынын ълъшъ.
Сатуу баасында кошумчаланган сумманын ёлчёмън милдеттъъ търдё бёлъп кёрсётъъ, мурабаха бътъмънън олуттуу шарты болуп саналат.
54. Мурабаха бътъмъ белгилъъ бир товарды ФКМден сатып алууга ниеттенген потенциалдуу кардардын ага кат жъзъндёгъ билдирмесинин негизинде жъзёгё ашырылат.
Кардардын билдирмесинде товардын аталышы ал сатып алууга даяр болгон болжолдуу баа, ошондой эле бёлъп тёлёё шартында сатып алуу ыкмалары кёрсётълёт. Кардар ошондой эле, финансы-кредит мекемелери ошол товарды андан сатып алышы мъмкън болгон сатуучуну да кёрсётё алышат. ФКМ башка алгылыктуу сунуштар болгон болсо, сатуучуну ёз алдынча тандоого укуктуу.
55. Кардарга мурабаха келишими боюнча товарды сатуу учурунда ФКМ ошол товардын ээсинен болууга тийиш. ФКМ белгилъъ бир сатуучу менен товарды сатып алуу-сатуу келишимин тъзёт, Бул учурда келишимде банк, товарды кийинчерээк мурабаха келишиминин негизинде кардарга сатуу ъчън сатып алып жаткандыгы кёрсётълёт.
56. Мурабаха келишими жёнёкёй жазуу търъндё тъзълёт же нотариалдык жактан къбёлёндърълёт. Товардын менчике укугу баа толук тёлёнгёндён кийин ётёт (ФКМ ёз каалоосу боюнча товардын менчике укугу ал ъчън толук тёлёнгёнгё чейин эле ёткёръп беръъ чечимин кабыл алышы мъмкън). Эгерде менчике укугу мамлекеттик каттоодон ёткёртълъъгё тийиш болсо, каттоо менчике укугу ёткёрълъп жаткан учурда ишке ашырылат (толук тёлёгёнгё чейин же андан кийин). Эгерде мълктъ ажыратуу келишими мамлекеттик каттоодон ёткёртълъъгё тийиш болсо, сатып алуучу аны каттоодон ёткёрткён учурдан тартып менчик укугуна ээ болот.
Кардар тарабынан мурабаха келишими боюнча сатылып алынган товар ъчън тёлёёлёр кыска мёёнёттъъ же узак мёёнёттъъ негизде утурумдук тёлёмдёр менен ишке ашырылышы мъмкън. ФКМ келишим тъзгёндён кийин кандайдыр бир негиздерден улам же болбосо, эч кандай негизсиз эле тёлём мёёнётънън ёткёрълъп жиберилиши же узартылышы ъчън кошумча тёлёёлёрдъ талап кыла албайт.
Эгерде кардар сатуучу менен мурабаха келишими боюнча сатып алуу жана кийинчерээк сатуунун объектиси болуп саналган товарга карата кандайдыр бир келишимдик милдеттенмелер менен байланыштуу болсо сатып алуу–сатуу келишимин тъзъъгё жол берилбейт. Сатуучу кардарга жана ФКМге карата ъчънчъ жак болуп саналууга тийиш. Кардар товарды сатып алуу–сатуу бътъмъндё сатуучу жана ФКМ менен мурабаха келишими боюнча кардар катары иш алып баруусуна жол берилбейт.
Ёзгёчё жагдайларда гана ФКМ кардардын жакын тууганы болуп саналган тараптан, сатууга жана кайта сатып алууга укук болгон шартта гана, товар сатып ала алат.
ФКМ сатуучудан товарды сатып алуу менен белгилъъ мёёнёт ичинде аны кайтарып беръъ мъмкънчълъгън белгилёёгё укуктуу. Эгерде кардар ФКМден товар сатып албаса, анда ФКМ эки тараптын келишиминде белгиленген мёёнёт ичинде товарды беръъчъгё кайтарып бере алат. Бул мъмкънчълък ФКМден товар сатып алууга чейин къчъндё турат.
58. Товар беръъчъ менен сатып алуу–сатуу келишиминде тёмёндёгълёр кёрсётълъъгё тийиш:
- тараптардын аталыштары;
- келишим предмети;
- товардын аталышы;
- товардын саны, баасы, тёлёё мёёнётъ жана шарттары;
- беръъ мёёнёттёръ;
- тараптардын милдеттери жана укуктары;
- милдеттенмелерди аткарбай койгон шартта колдонулуучу айыптык санкциялар;
- камсыздоо ыкмалары;
- башка шарттар.
ФКМ сатып алуу–сатуу келишимин ёз алдынча же агенттин жардамы менен тъзъшъ мъмкън. ФКМ агент катары кардарды дайындашы мъмкън, бул учурда кардар ФКМдин атынан жана анын эсебинен иш жъргъзёт.
Кардар ФКМдин атынан агент катары иш алып барган учурда тёмёнкъ шарттарды сактоого тийиш:
а) ФКМ, сатуучуга тёлёп бериши зарыл жана агент катары кардардын эсебине товардын баасын чегеръъгё тийиш эмес;
б) ФКМ сатуу жъзёгё ашырылгандыгына тиешелъъ документтик тастыктоону сатуучудан алууга тийиш.
Товарды сатууга-сатып алууга тиешелъъ бардык документтер жана контрактылар, кардар ФКМдин агенти катары иш алып барган болсо да, ФКМдин атынан толтурулушу зарыл.
ФКМ товарды беръъчъ жайгашкан аймактан же беръъ шарттарында кёрсётългён кайсыл болбосун башка жерден алууга тийиш.
Товарды жеткирип беръъ боюнча чыгашаларды ФКМ ёзънё алат жана алар кийинчерээк товардын наркына кошулат.
ФКМ товардын менчик ээси катары ёзънё жоопкерчилик алуу менен камсыздандырылышы мъмкън болгон, кийин келип чыгышы ыктымал тобокелдиктер ъчън да жооп берет. Товардын кардарга сатылышына чейин келип чыккан камсыздандыруу сыйакылары толугу менен ФКМге тиешелъъ болот.
Камсыздандыруу боюнча чыгашалар мурабаха контрактысы боюнча сатылып алынган товардын баасына кошулат.
59. ФКМ, мурабаха келишимин тъзъъ жана аны аткаруу боюнча милдеттенме кардар тарабынан тиешелъъ деьгээлде аткарылышын камсыздоо максатында, кардар менен акча каражаттарын же башка търдёгъ кърёёнъ кърёёгё алуу жёнъндё келишим тъзё алат. Кърёё катары берилген акчалай сумма, эгерде ага кардардан уруксат алынбаса, ФКМ тарабынан инвестицияланышы мъмкън эмес.
Кардар тарабынан мурабаха келишими аткарылгандан кийин гана ФКМ кърёёнъ кайтарып беръъгё милдеттъъ. Кардардын ётънъчъ боюнча кърёёнън суммасы мурабаха келишимине ылайык тёлёёнън эсебине чегерилиши мъмкън.
Товарды ташып келъъ же сактоо учурунда жараксыздыкка дуушар болушуна байланыштуу тобокелдиктерди да ФКМ ёз мойнуна алат жана алардын орду кърёёнън эсебинен жабылышы мъмкън эмес.
Кардар милдеттенмесин бузган учурда ФКМ, сатылып алынган товарды ъчънчъ жакка сатууга укуктуу. Эгерде чыныгы сатып ёткёръъ баасы товардын сатылып алынган баасынан тёмён болсо, ФКМ келип чыккан айрыманы кърёёнън суммасынан кармап калууга, ал эми калдыгын кардарга кайтарып беръъгё укуктуу.
ФКМ сатып алууга мурабаха келишимин тъзъгёндён кийин буйрутмачы аванстык тёлёмдъ ала алат. Бул кардар товарды сатып алууга милдеттенме берген шартта контракт тъзъъ учурунда ишке ашырылышы мъмкън. Мында:
1) эгерде товарды сатуучуну кардар ёзъ тандаган болсо, ФКМ келишимге тёмёнкъдёй шарттарды кошууга тийиш:
а) сатуучу тарабынан товарды сатып алуу – сатуу келишиминин тиешелъъ деьгээлде аткарылышын кардардын камсыз кылуусу жёнъндё;
б) сатуучу тарабынан келишим аткарылбай калышынан улам, мъмкън болуучу соттук чыгашаларды кошо алганда, ФКМдин келип чыккан бардык чыгымдары кардар тарабынан кайтарылып берилиши, анын ичинде камсыздоонун эсебинен да кайтарылышы жёнъндё. Бул шарт мурабаха келишими аткарылбаган учурда да къчъндё болууга тийиш.
2) мурабаха келишимин тъзъъдё анын негизинде соода операциялары жъзёгё ашырылган бардык шарттар каралууга тийиш, анын ичинде:
а) баага кошулган сумма – ФКМ ошол бътъмдён алган сыйакы.
б) сатып ёткёръъ баасы.
в) ФКМ кызматкерлеринин эмгегине тёлёёлёр боюнча сарптоолор чыгашаларын эске албаганда, ъчънчъ жакка тёлёёлёрдъ кошо алганда ФКМ, бардык чыгашаларды сатуу баасына кошо тургандыгын караган шарт.
3) мында сатып ёткёръъ баасы жана баага кошумчаланган сумма белгисиз жагдайлардан улам белгилениши мъмкън эмес, мисалы сатып ёткёръъ баасы жана баага кошумчаланган сумма келечекте белгилъъ болушу мъмкън болгон кандайдыр бир кёрсёткъчкё кёз каранды болбоого тийиш. Эгерде сатып ёткёръъ баасы жана баага кошумчаланган сумма мурабаха келишимине кол койгонго чейин ФКМдин баага кошумчаланган суммасы кардарга алдын ала белгилъъ болгондой, келишим тъзъъ баскычындагы кёрсёткъчтёргё жараша белгиленишине жол берилет. Баага кошумчаланган сумманын ёлчёмъ мезгил аралыгы факторуна кёз каранды болушу мъмкън эмес.
4) ФКМ мурабаха келишимине тёмёнкъдёй шарттарды кошо алат:
а) ФКМ, товар кардардын ээлигине ёткёндён кийин товардан табылган кандайдыр бир кемчиликтер ъчън жоопкерчилик тартпайт;
б) ФКМ, мурабаха келишими къчънё киргенден кийин товарды кабыл алуудан кардар баш тарткан болсо, ФКМдин чыгашаларынын ордун жабууга жетпей жаткан сумма кардар тарабынан тёлёнъп берилген шартта, товарды ъчънчъ тарапка сатууга укуктуу.
Тёмёнкъ учурларда мурабаха бътъмън тъзъъгё ФКМдин укугу жок:
а) баалуу металлдарга (алтынга, къмъшкё ж.б.) жана чет ёлкё валютасына байланыштуу тёлёё мёёнётъ кийинкиге калтырылган милдеттенмелер боюнча;
б) дебитордук карыздар активдердин камсыздоосу болуп саналган жъгъртъъ капиталы менен;
в) бътъмдёрдъ кайра каржылоо учурунда.
Мурабаха бътъмънё келишкен тараптарга же нак акча каражаттары же аткарылышы кийинкиге калтырылган милдеттенмелердин эсебинде мурабаха бътъмънънън жардамы алдында, шарика/ мушарака келишиминде башка тараптын катышуусун (ълъшън) тараптардын биринин сатып алуу милдеттенмесин камтыган бътъмгё же шарика/мушарака келишимине катышуусуна тыюу салынат.
60. Мурабаха келишими боюнча тёлёёлёр кардар тарабынан келишим шарттарына ылайык жъргъзълёт.
ФКМ кезектеги тёлём негизсиз кечиктирилген учурда кардардан мёёнётънён мурда тёлёёнъ талап кыла алат, албетте кардарга тёлёё мёёнёттёръ жёнъндё алдын ала билдирилген шартта.
Эгерде, кардар бааны толук тёлёп бербесе, ФКМ кардардын атына товарга карата менчик укугун, тёлёмдёр толук кёлёмъндё тёлёнгёнгё чейин каттоону жъзёгё ашырбайт.
Эгерде кардар тёлёмдъ келишимде кёрсётългён мёёнёттён ашыгыраак кармаган болсо, ФКМ товарды сатып жибериши мъмкън. Эгерде ФКМ товарды ъчънчъ жакка сатып жиберсе, анда кардардан мурдараак алынган тёлёмдёр ага кайтарылып берилет.
Эгерде ФКМ кардардан камсыздоону алган болсо, анда ФКМ кардардын буйруусу боюнча мурабаха келишими боюнча карыздын ордун жабуу ъчън сотко кайрылбастан эле кърёёнъ сата алат.
Тёлёмдёр белгиленген мёёнёттё тёлёнбёгён учур, кардар мурабаха келишимине ылайык келишимде белгиленген сумманы кайрымдуулук максаттарына багыттоого милдеттъъ.
61. Каржылоо мъмкънчълъгън бергендиги ъчън ФКМ тарабынан кардардан комиссиондук сыйакы жана тёлём кармалбайт.
Келишим боюнча документтерди даярдоого кеткен чыгашалар, эгерде тараптардын бири бул чыгашаларды тёлёёгё тийиш экендиги макулдашылбаган болсо, ФКМ менен кардардын ортосунда бёлъштърълёт. Бардык чыгашалар адилет кёрсётълъъ менен аткарылган иш кёлёмън чагылдыра тургандыгына тиешелъъ шарттар так сакталууга тийиш.
Эгерде мурабаха келишими синдицирленген каржылоо аркылуу жъзёгё ашырылса, анда синдицирленген каржылоонун уюштуруучу катары иш алып барган ФКМ, мына ушундай каржылоонун катышуучуларына тёлёнъп берилъъгё тийиш болгон тиешелъъ сыйакы жёнъндё билдиръъгё укуктуу.
Эгерде кардардын ётънъчъ боюнча тъзълъп, анын пайдасын кёздёсё, кардар ФКМге тёлёп беръъгё макулдук берген шартта технико-экономикалык негиздемелерди тъзъъ ъчън тёлёмдъ ФКМ кармап кала алат.
62. Товар беръъчъдён мурабаха келишиминин предметин сатып алууга макулдашууга келишъъгё байланыштуу ФКМдин баштапкы тике сарптоолору (ортомчуларга комиссиондук тёлёмдёр, юридикалык кызмат кёрсётъълёргё ж.б. тёлёмдёр) учурдагы мезгилдин чыгашалары катары таанылат.
63. Товар сатып алууга байланыштуу ФКМдин кийинки сарптоолору, ошондой эле ташып жеткиръъгё чыгашалар, алымдар ж.б. чыгашалар товардын сатып алуу баасына кошулат.
64. ФКМ кардарга товарларды сатуу жёнъндё тъзългён келишим шарттарына ылайык, кардар келишимге ылайык ФКМге тёлёёгё милдеттъъ болгон суммадагы анын карызын тааныйт..
Мына ушул бътъмдёргё келъъ учурунда ФКМ ёлкёлък жана трансферттик тобокелдиктерге товар беръъчънън жана аны камсыздандыруучунун ишенимдъълъгъ, товардын коопсуз жеткирилип берилиши маселелерине ёзгёчё кёьъл бурат.
4-глава. «Ижара мунтахийя биттамлик» бътъмъ
(Кыргызстан Банкынын тиешелъъ лицензиясы бар болсо)
65. Ижара бътъмъ - бул, кардардын билдирмеси боюнча жабдуулардын же башка мълктън ФКМ тарабынан атайын сатылып алынышын жана аны кардарга макулдашылган мёёнёткё ижарага беръъ бътъмъ.
66. Ижарачы - ижара келишимине ылайык белгилъъ мёёнёткё жана
аныкталган шарттарда акы тёлёё менен келишим предметин убактылуу ээлёёгё жана пайдаланууга кабыл алууга милдеттъъ болгон жеке адам же юридикалык жак.
Ижара беръъчъ – бул, ёздък жана/же карыздык каражаттардын эсебинен
ижара келишимин жъзёгё ашыруунун жъръшъндё мълктъ менчикке сатып алуу менен аны ижара предмети катары белгилъъ мёёнёткё жана аныкталган шарттарда ижарачыдан мерчемдъъ ёлчёмдёгъ акы алуу менен келишимдин предметин менчике укугунун ижарага ётъшънё же ётпёшънё карабастан, аны убактылуу ээлик кылууга/пайдаланууга ёткёръп берген ФКМ.
Сатуучу – ижара беръъчъ менен келишилген сатып алуу-сатуу келишимине ылайык белгиленген мёёнёттё ага мурабаха предмети болуп саналган мълктъ саткан жеке адам же юридикалык жак. Сатуучу бир эле учурда бир ижара келишиминин чегинде ижарачы катары да иш алып бара алат.
Ижара тёлёмдёръ – бул, ижара келишиминин предметине ээлик кылуу жана пайдалануу ъчън тёлём. Бул тёлёмдёрдё ижара предметин сатып алуу менен аны ижарачыга ёткёръп беръъгё байланыштуу Ижара беръъчънън сарптоолорунун, келишимде каралган башка кызмат кёрсётъълёрдъ сунуштоого байланыштуу сарптоолору , ошондой эле ижара беръъчънън кирешеси камтылат.
67. Ижара бътъмъ, кардардын белгилъъ бир беръъчъдён мълктъ сатып алуу жёнъндёгъ билдирмесинин жана келишим тъзъъгё тиешелъъ чечимди кабыл алуу ъчън зарыл болгон финансылык жана юридикалык документтердин негизинде ФКМ тарабынан тъзълёт.
Ижара бътъмънё келишъъ жёнъндёгъ чечимди кабыл алуу ъчън ФКМ ижарачынын ижара тёлёмдёрън тёлёп беръъ мъмкънчълъгънё баа беръънъ, ошондой эле бир эле мълктън кайталап ижарага берилиши же сатылып кетиши ыктымалдыгын аныктоо ъчън мълктън ётъмдъълъгънё баа беръънъ жъргъзъшъ зарыл.
68. ФКМ тарабынан алгылыктуу чечим кабыл алынган шартта, ижарачы тиешелъъ мълктъ ижарага алуу милдеттенмесин жазуу търъндё толтуруп беръъгё тийиш.
Ижарачы тараптардын макулдугу боюнча милдеттенмени аткаруу гарантиясы катары мерчемдъъ ёлчёмдёгъ сумманы салуу менен мълктъ ижарага алат. Салынган сумма тапшырмачы алган милдеттенмесин бузууга жол берген болсо, келип чыккан зыяндын ордун жабууга гана пайдаланылат.
Буюртмачы менен макулдашуу боюнча ФКМ аны, ФКМ менен ижарачынын ортосунда келишилген мудараба келишиминин негизинде, тиешелъъ лицензиясы болгон шартта инвестиция ъчън пайдаланышы мъмкън.
69.Ишканалар жана башка мълктък комплекстер, имарат, жабдуулар, транспорттук каражаттар жана башка кыймылдуу жана кыймылсыз мълктёр ижара бътъмънън предмети болушу мъмкън.
70. Ижарага алынган мълк анын сакталашы камсыз кылынган шартта пайдаланылууга, ал эми ижара келишимин аткаруудан алынган пайда Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына жана Шариаттын талаптарына ылайык келъъгё тийиш.
71. Ижарачы ижара беръъчънън ёнёктёшъбъ же жокпу ага карабастан, ижарачы менен бирге кътъъдё турган ёзънчё активдердеги ълъш ижара келишиминин предмети болушу мъмкън. Бул учурда ижарачы ижарага алынган ълъштён ижара беръъчъ пайдаланган ыкмада эле, башкача айтканда убакытты бёлъштъръъ же менчиктин кандайдыр бир бёлъгън аныктоо аркылуу пайда алышы ыктымал.
72. Ижарачы ижарага алынган мълктън сапаты анын кесепетинен начарлаган ар кандай келтирилген зыяндар ъчън жооп берет, ошондой эле ижарага алынган мълккё анын аркеттеринин натыйжасында же болбосо ага кёз карандысыз жагдайлардан, бирок ижара келишими боюнча алуу болжолдонгон пайдага таасирин тийгизген кесепеттерден улам сапатынын начарлашы ъчън жоопкерчилик да ага жъктёлъшъ ыктымал.
73. Эгерде ижарага берилген менчиктен алынуучу пайданын ёлчёмъ ижарачынын ошол мълктъ ижарага алуу учурундагы укукка жатпаган аракеттеринин натыйжасында толугу менен же жарым-жартылай азайган болсо, анда ал ижарага алган жак пайда алуусу ъчън кедергисин тийгизген тоскоолдуктарды четтетъъгё милдеттъъ. Бул учурда ижара мёёнётъ ижарачы алынган мълктён пайда кёрё албай калган мёёнёткё узартылат жана ижарачы пайда алынбай калган мезгил аралыгында ижарадан баш тартууга тийиш эмес.
74. Ижара беръъчъ негизги техникалык тейлёёлёрдъ жъзёгё ашырат. Ижарачы утурумдук жана мезгил-мезгили менен (адаттагы) техникалык тейлёёлёрдъ аткарууга тийиш.
75. Ижара беръъчъ, эгерде ижарачы ижарага алынган менчикке карата кандайдыр бир укукка жатпаган аркеттерге же этиятсыздыкка жол бербесе, ижара келишими аракеттенген мезгилде ижарага алынган менчик ъчън жоопкерчилик тартат.
Мълктъ камсыздандырууну ижара беръъчъ жъзёгё ашырат. Камсыздандыруу боюнча чыгашаларга ижаралык тёлём да кирет. Келишимге кол коюлгандан кийин ижара беръъчъ белгиленген ёлчёмдёгъ ижара тёлёмънён тышкары кандайдыр бир сумманы ижарачыдан кармап кала албайт.
76. Ижара келишимин аткаруу ъчън ФКМ мълктъ менчикке сатып алат. Мълк кийинчерээк ижарачы болуучу жактан сатылып алынышы, андан соь ошол жакка ижарага берилиши мъмкън.
77. Ижарачы ижара келишиминен айырмаланган шарттарда ал тууралуу ижара беръъчъгё билдиръъ менен субижара келишимин тъзъшъ мъмкън.
78. Ижарачы ижарага алынган мълктъ ижаранын биринчи баскычында анын ээсине ёзъ тёлёгён тёлёмдён тёмён, ага барабар же андан жогору болгон акыга ижарага бериши мъмкън, эгерде эки ижара тёлёмъ теь токтоосуз беръъ жана токтоосуз тёлёёнън негизинде тёлёнгён болсо. Утурлап тёлёёлёр тёлёё мёёнётънън кийинкиге калтырылышы себебинен жогору болушу мъмкън эмес.
79. Ижара беръъчъ ижарачынын билдирмеси боюнча мънёздёмёлёрдё келтирилген мълктъ сатып алышы же даярдашы мъмкън.
Ижарачы мънёздёмёгё ылайык келбеген мълктён баш тартууга укуктуу.
80. Ижарачы ФКМ менен бирдикте ёзъ ижарага алууну пландаштырып жаткан мълктъ сатып алышы мъмкън. Демек, ижарачы тарабынан ал ээлик кылбаган ълъшкё гана ижара тёлёмъ тёлёнъп берилет.
81. ФКМ ижарачыны же ъчънчъ жакты макулдашылган тапшырма жана баа боюнча мълктъ сатып алып, аны андан ары ижарачыга ижарага беръъ ъчън мълктъ сатып алууга агент катары дайындай алат.
82. Ижара келишими жазуу търъндё толтурулат жана Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларында каралган учурларда нотариалдык жактан тастыкталып, мамлекеттик каттоодон ёткёртълъъгё тийиш.
83. Ижара келишиминин орчундуу шарттарынан болуп тёмёнкълёр саналат:
а) аталышы, ошондой эле ижара предметин тастыктоо ъчън талап кылынган маалыматтар;
б) тараптардын ижара предметин сатып алууга жана ёткёръп беръъгё байланыштуу укуктары жана милдеттери;
в) ижара тёлёмдёрънън ёлчёмъ, тёлёё тартиби, шарттары жана мёёнёттёръ;
г) ижара предметин тандоону жъзёгё ашырган тараптын жана сатуучунун кёрсётмёлёръ;
д) жана башка шарттар.
84. Эгерде, ижара беръъчъ тиешелъъ мълктъ ижара келишиминде каралган мёёнёттё ижарага бербесе, келишим къчънё кирген кън менен мълктъ ижарага иш жъзъндё берген къндън ортосундагы мезгилде ижара тёлёмъ тёлёнбёйт. Эгерде, ижара мёёнётъ келишим бъткён къндён кийин, мълк ижарага берилбеген мезгилге барабар болгон убакыт аралыгына узартылышына макулдашыша алышпаса, тиешелъълъгънё жараша ижара тёлёмъ кыскартылат.
85. Буюртмачы Ижарачынын кънёёсъ боюнча Ижара келишими аткарылбай калган шартта жол берилген зыяндын ордун жабуу максатында Ижара беръъчъ кармап калышы мъмкън болгон аванстык тёлёмдъ салат.
86. Ижара беръъчъ ар кандай мёёнёттёргё бир нече ижарачыга ижарага берилген бир эле мълккё карата бир нече ижара келишимин тъзъъгё укуктуу, албетте эгерде эки келишим бир эле мълккё карата бир эле мезгил аралыгында аткарылып жатпаган болсо .
87. Ижара келишими ижара мезгил аралыгына кандайдыр бир мълккё карата бир эле пайда алуу укугуна ээ бир нече ижарачы менен белгилъъ жак ъчън мерчемдъъ кандайдыр бир мезгил аралыгын аныктабастан, тъзълъшъ мъмкън. Бул учурда ар бир ижарачы ал ъчън бёлънгён мезгил аралыгында ошол мълктён Ижарачылар ортосунда каралган эрежелерге ылайык пайда ала алат.
88. Ижара тёлёмъ акча каражаттары търъндё, натуралай (товарлар) търъндё же кандайдыр бир артыкчылыктар (кызмат кёрсётъълёр) търъндё ишке ашырылышы мъмкън. Ижара тёлёмъ ошондой эле, ижара келишими аркеттенген мезгилди камтыган бир жолку тёлёё търъндё, же болбосо келишим аракеттенген белгилъъ бир мезгил ичинде бёлъп-бёлъп тёлёё търъндё белгилениши мъмкън. Ижара тёлёмъ белгилуу бир сумма търъндё аныкталышы же тараптардын макулдугу боюнча кайрадан каралышы ыктымал.
89. Ижара тёлёмъ келишим талабына ылайык милдеттъъ болуп саналат жана ижара беръъчънън ижара тёлёмън алууга укугу ижарачы ижарага алынган менчиктен пайда ала баштаган учурдан тартып же ижара беръъчъ ижарачыга ага ёткёрългён мълктён пайда алуу укугун камсыз кылган шартта келип жетет.
90. Эгерде ижара тёлёмъ кайрадан кароого дуушар болсо, ижара келишими аракеттенген алгачкы мезгил аралыгында ижара тёлёмънън суммасы кайрадан каралышы зарыл. Салыштыруу базасына ылайык кийинки мезгил аралыгына ижара тёлёмънън ёлчёмън аныктоого жол берилет. Мына ушул салыштыруу базасынын маьызында, калган мезгил аралыгы ъчън ижара тёлёмънън ёлчёмън аныктоочу фактор болуп саналган так тартип камтылууга тийиш. Албетте, бул базада салыштыруу ъчън максималдуу сыяктуу эле, минималдуу чектер каралышы мъмкън.
91. Тараптардын макулдашуусу боюнча ижара тёлёмънън бёлъгъ ижара беръъчъгё тёлёнъшъ, ал эми башка бёлъгъ ижара беръъчъ тарабынан белгиленген кандайдыр бир чыгашалардын ордун жабууга багытталышы мъмкън, мисалы, негизги техникалык тейлёёнън, камсыздандыруунун, жана башкалардын наркын жабууга.
92. Эки тарап келечектеги ижара мезгилине, башкача айтканда ижарачы ижара келишиминин шарттарын кайрадан карап чыгуудан улам ижарадан кандайдыр бир пайда алууга жетише албаган мезгилге ижара тёлёмънън ёлчёмън ёзгёртъъ тууралуу макулдашышы мъмкън. Кандайдыр бир ёткён мезгил ъчън тёлёнъп берилбеген ижара тёлёмъ карыз бойдон калат жана ал ижарачы тарабынан ижара беръъчъгё тёлёнъп берилъъгё тийиш, ошондуктан ал кёбёйтълъъгё тийиш эмес.
93. Ижара тёлёмънън тёлёнъшън жана ижарага алынган менчикке карата ижарачынын кайдыгер мамилесинен келип чыгуучу кесепетти камсыздоо ъчън ижарачы тарабынан ётъмдъъ активдер търъндёгъ гарантиялык камсыздоону (кърёё) сунуш кылынат алууга уруксат берилет.
94. ФКМ, кардарга тёлёё мёёнёттёръ жёнъндё эскерткен шартта, кезектеги ижара тёлёмън негизсиз кармап койгон учурда ижара тёлёмдёрън мёёнётънён мурда тёлёнъшън кардардан талап кылууга укуктуу.
95. Эки тарап ижара тёлёмънън токтоосуз тёлёнъшънё макулдаша алышат. Ижара тёлёмъ бёлъп-бёлъп тёлёнъшъ мъмкън, бул учурда ижара беръъчъ ёзънчё жобону кароого тийиш жана ага ылайык ижарачы негизсиз себептер менен бёлъп тёлёёнъ белгилъъ мёёнёт ичинде жъзёгё ашыруу зарылчылыгы жёнъндё тиешелъъ билдирмени алгандан кийин деле тёлёёнъ ишке ашырбаган болсо, калган тёлёмдёрдън дароо тёлёп бериши зарыл. Милдеттенмелердин аткарылбай калганына байланыштуу, макулдашылган мёёнёттън келип жетишине чейинки калган тёлёмдёрдъ тёлёё ижара келишими аракеттенген мезгилдин акырында же болбосо, ижара келишими убактысынан мурда токтотулса, анда ошол учурдан тартып, жёнгё салынууга тийиш. Токтоосуз тёлёё ъчън каралган мезгил бъткёндён кийин ижара беръъчъ тарабынан келишимдин аркетенъъ мезгилин кандайдыр бир узартуу, узартылган мезгил аралыгына тёлёмдёрдъ тёлёёнъ кийинкиге калтырууга макулдук катары эсептелинет, ижарачынын укугу деп эсептелинбейт.
96. Ижара беръъчъ ижарачы тарабынан тёлёмдън тёлёнъшъ кармалып калган учурда макулдашылган ижара тёлёмън кёбёйтё албайт.
97. Ижара же ижара мунтахийя биттамлик келишиминде ага ылайык тёлёмдъ негизсиз эле кармаган ижарачы белгилъъ бир сумманы же тёлём кечиктирилген шартта ижара тёлёмънън тиешелъъ суммасынан кошумча ълъштъ тёлёёгё тийиш. Ижара тёлёмънън тиешелъъ суммасынан ъстёк тёлёнгён мындай сумма кайрымдуулук максаттарына жумшалат. Ижарачы тарабынан берилген гарантиялык камсыздоону алуу укугунан ажыраган учурда, ижара беръъчъ, мындай суммалардан ижарага алынган менчиктен ижарачы али пайда ала элек мезгил ъчън аларды тёлёё милдеттенмеси келип жете элек тёлёёлёрдъ кошо алганда, бёлъп тёлёнгён ижара тёлёмдёрънън бардык суммасын эмес, ёткён мезгил ъчън ижара тёлёмъ катары ага тиешелъъ болгон сумманы гана эсептеп кармап кала алат. Ижара беръъчъ ошондой эле, гарантиялык камсыздоонун суммасынан келишимди бузууга жол бергендиги ъчън ижарачы мыйзамдуу търдё тёлёёгё тийиш болгон компенсацияларды гана эсептеп кармап калышы мъмкън.
98. Ижара беръъчъ ижара келишими бардыгы жёнъндё маалымдоо менен ижарага берилген мълктъ ъчънчъ жакка сата алат. Мында келишим боюнча бардык укуктар жана милдеттер жаьы менчик ээсине ётёт.
99. Ижарага алынган мълк жараксыз болуп калган учурда ижара келишими токтотулуп, калган ижара тёлёмъ тёлёнъп берилбейт.
100. Ижарачы, анын кънёёсъ боюнча келип чыккан чыгымдар ъчън жоопкерчилик тартат.
101. Пландаштырылып жаткан кирешенин азаюусуна алып келген мълктън жарым-жартылай бузулууга дуушар болушу учурунда, ижарачы ижара келишимин токтотууга укуктуу. Тараптар ошондой эле, бул учурда ижара тёлёмънън ёлчёмън ёзгёртъъгё макулдаша алышат, бирок пайда алынбаган мёёнёт ъчън тёлём кармалбайт. Ижара беръъчъ ижара келишимин андан ары жъзёгё ашыруу ъчън ошондой эле мълктъ беръъгё тийиш, андай болбосо келишим токтотулат.
102. Эгерде ижарачы ижарага алынган мълктъ пайдаланууну токтотсо же анын ээсине макулдугусуз кайтарып берсе, анда ижара тёлёмъ ижара келишиминин калган аракеттенъъ мёёнётъ ъчън мълк ээсине тёлёнъп берилъъгё тийиш бойдон калат, ал эми ижара беръъчъ келишим ошол мезгил аралыгына ал мълктъ башка ижарачыга ёткёръп бере албаса да, мълктъ ошол ижарачынын тескёёсъндё сактоого тийиш.
103. Ижара келишими тёмёнкъ учурларда токтотулушу мъмкън:
а) ёз ара макулдук боюнча;
б) ижара тёлёмдёрън тёлёё мёёнёттёрън бузган же токтоткон учурда;
в) ижарага берилген менчик бузулууга дуушар болсо;
г) келишим аракеттенъъ мёёнётънън бътъшъ боюнча;
д) мълктъ ижарачыга саткан учурда.
104. Ижара мунтахийя биттамлик – бул ижара келишимин камтыган бътъм, ага ылайык кардар ижарага алынган мълктъ (активди) келишимге жараша ижара мезгилинин бътъшъ боюнча же анын аралыгында этап-этап менен сатып алууга милдеттенет.
105. Ижара мунтахийя биттамлик келишиминде ижарага алынган мълккё менчикке болгон укуктун ётъшъ ижарага беръъчънън тёмёнкъдёй милдеттенмелери аркылуу, ижара келишиминен айрымаланган документ менен тастыкталат:
а) белгилъъ ёлчёмдёгъ же макулдашылган башка тёлёмгё же ижара тёлёмънън калган бёлъгън тёлёп беръъ аркылуу же болбосо ижарага алынган мълктън рыноктук наркын тёлёё аркылуу сатууга;
б) себептерин кёрсётъъсъз эле аны белек катары берип коюу (шартсыз эле);
в) калган тёлёмдёрдъ тёлёёдён кийин аны белек катары калтыруу.
Жогоруда белгиленген бардык учурларда мълктън белекке берилишине, анын сатылышына же белгилъъ окуядан кийин белекке калтырылышына милдеттенмени далилдеген ёзънчё документ ижара мунтахийя биттамлик келишиминен ёзънчё тъзълъъгё тийиш. Аны ижара келишиминин ажырагыс бёлъгъ катары кароого болбойт.
106. Менчике укугун ёткёръъ боюнча милдеттенме ижара беръъчъ ъчън ижара мунтахийя биттамлик келишиминин шартында милдеттъъ болуп саналат, мында ёзънчё эки тараптуу келишим тъзълбёйт.
107. Менчике укугун ёткёръъ, белекке калтыруу же сатуу келишиминин негизинде жъзёгё ашыруу менен ижара келишиминен ёзънчё тъзълёт.
108. Аткарылышы кийинкиге калтырылган шарты менен келишим тъзъъ учурунда, шарттарды аткаруу боюнча менчик укугуну ётъшънё жаьы келишим тъзълбёйт.
Эгерде бир эле тёлём тёлёнбёй калса, мълккё менчик укугу ёткёрълбёйт.
109. Ижара келишимин жёнгё салган эрежелер ижара мунтахийя биттамлик келишими ъчън да колдонулууга тийиш, б.а. ижара беръъчъ ижарага алынган мълктъ ижарачыга ээлик кылуу укугун ёткёръп беръъгё милдеттенмени ёзънё алат.
110. Ижарага берилген мълккё менчик укугун ёткёръъ, сатуу келишимин ижара келишими менен бир эле учурда жъзёгё ашыруу аркылуу ишке ашырылышы мъмкън эмес, анткени сатуу келишими келечекте белгилъъ бир кънъ гана къчънё кирет.
111. Эгерде ижарага берилген мълк бузулууга дуушар болгон болсо, же ижара келишими ижарачынын тиешеси жок себеп боюнча мёёнётъ бъткёнгё чейин ижара келишимин колдонуу мъмкън эмес болуп калса, бул эки учурда теь ижара тёлёмъ басымдуу болуп турган рыноктук нарктын негизинде корректировкаланат.
5- глава. Кард хасан бътъмъ
(Кыргыз Банкынын тиешелъъ лицензиясы болгон шартта депозиттерди тартуу менен иш алып барышкан МФКлар жана КСлар ъчън)
112. Кард Хасан бътъмъ - бул, анын шарты боюнча бир тарап акча каражаттарын сунуштаган тарап ъчън кошумча пайданы кароосуз, акча каражаттарын экинчи тарапка сунуштаган бътъм.
Мында акча каражаттарын кабыл алган тарап башка тараптын биринчи эле талап кылуусу боюнча каражаттарды кайтарып беръънъ гарантиялайт.
ФКМ Кыргыз Республикасынын ФКМдер ъчън каралган мыйзам талаптарына ылайык акча каражаттарын кабыл алган тарап сыяктуу эле, кард хасан келишиминин шарттарына ылайык акча каражаттарын сунуштаган тарап катары да иш алып бара алат.
113. Кард хасан келишими жёнёкёй жазуу търъндё тъзълёт.
Кард хасан келишими макулдашышкан тараптардын биринин кандайдыр бир киреше алынбай калышын жана макулдашкан экинчи тараптын алынган каражаттарды тескёё мъмкънчълъгънън болбошун болжолдойт.
Кард хасан келишиминде тёмёнкъдёй олуттуу параметрлер жана шарттар камтылууга тийиш:
- берилъъчъ сумманын ёлчёмъ;
- келишим колдонуу мёёнётъ, кайтаруу кънъ;
- тараптардын укуктары жана милдеттери;
- къндёлък эсепти жъргъзъъ боюнча ФКМдин кызмат кёрсётъълёрънё тёлёё ёлчёмъ жана шарттары.
114. ФКМ ишинде Кард хасан келишиминин шарттарында тартылган акча каражаттары ФКМдин ресурстук базасын тъзёт жана талап боюнча тёлёнъъчъ депозиттер катары каралат.
Кард хасан келишиминин шарттары боюнча кардар ФКМге акча каражаттарын пайызсыз негизде, кардардын аларды эркин тескёёгё алуу мъмкънчълъгъ менен берет, ал эми ФКМ ёз кезегинде инвестициялык саясатына ылайык тартылган ресурстардын бёлъгън пайдалана алат.
Айрым учурларда ФКМ кардарга Кард хасан келишиминин шарттарында карыз беръъ мъмкънчълъгън караштырышы мъмкън.
115. ФКМ, кардар ъчън Кард хасан келишими боюнча эсеп ачуу учурунда, Улуттук банктын ченемдик актыларына ылайык, кардардын ким экендигин идентификациялоого бардык зарыл талаптарды аткарууга тийиш.
6-глава. Салам бътъмъ
116. Салам бътъмъ – бул, келишим тъзъъ учурунда товардын наркын тёлёё шартында, кийин жеткирип беръънън негизинде товарларды сатып алуу боюнча бътъм.
117. Параллель салам – бул, эки ёзънчё келишимдердин жардамы менен аракеттенген бътъм. Биринчи келишимде ФКМ сатып алуучу катары чыгуу менен кийинчерээк жёнётъп, келишимге кол койгон учурда тёлёёнъ жъзёгё ашыруу шарты менен белгилъъ бир товарды сатып алууга буйрутмачы менен келишим тъзёт.
Экинчи келишимге ылайык ФКМ, биринчи келишимде кёрсётългён санда жана тиешелъъ кънъ ошол эле товарды экинчи келишимге кол коюу учурунда товардын наркына тёлёп берген башка буйрутмачыгасатат.
118. Салам жана параллель салам келишимдеринин алкагында ФКМ сатып алуучу сыяктуу эле, сатуучу катары да иш алып барат.
119. Салам жана параллел салам келишимдери боюнча ФКМ товарларды сатып алууну жана сатууну, тёлёёгё жёндёмдъъ кардардын билдирмеси боюнча ишке ашырат.
120. ФКМ – бул, товарды сатып алуу сыяктуу эле аны сатып ёткёръънъ жъзёгё ашырган жак.
121. Сатуучу – бул, ФКМ андан товар сатып алган юридикалык жак же жеке адам.
122. Бири-биринин ордуна колдонулган товарлар – бул, жалпы мънёздёмёгё ээ, бири-биринен олуттуу айырмаланбаган товарлар. Кайсыл болбосун бири-биринин ордуна колдонулган товарлар бузулууга дуушар болуп, аларды баалоодо бузулууга дуушар болгон же алмаштырылган товардын наркын баалоо зарылчылыгы келип чыкпаган учурларда, башка товарлар менен алмаштырылышы мъмкън.
123. Салам бътъмдёрън ишке ашыруу ъчън ёзънчё келишимдер же анын чегинде аракеттенъъ мёёнётън кёрсётъъ менен ёзънчё келишимдер тъзълъшъ мъмкън болгон кызматташтык жёнъндё генералдык макулдашуу тъзълъшъ мъмкън.
124. Генералдык макулдашууда тараптар келишим чегин жана тараптардын сатып алууну жана сатууну жъзёгё ашырууга ниеттери, ошондой эле товарлардын саны жана жеке мънёздёмёлёръ, аларды жеткирип беръъ ыкмаларын, баасын жана тёлёё ыкмаларын аныктоо ъчън негиздер камтылат. Мындан тышкары, анда гарантиялар ж.б. шарттар каралышы мъмкън.
125. Салам келишими кат жъзъндё тъзълёт жана мыйзам тарабынан талап кылынган учурда нотариалдык жактан тастыкталууга жана мамлекеттик каттоодон ёткёртълъъгё тийиш. Тёмёнкълёр келишимдин маанилъъ шарттары болуп саналат:
а) кийин жеткирип беръъ шарты менен белгилъъ бир товарды сатуу;
б) келишим тъзълъп жаткан учурда товардын наркын тёлёё.
126. Салам келишимдери боюнча баа акча каражаты формасы сыяктуу эле, бири-биринин ордуна колдонулган товарлар (тектъъ белгилери аныкталган товарлар) формасында да белгилениши мъмкън.
127. Эгерде, баа акча каражаттарында аныкталса, анда валютасы, анын ёлчёмъ жана тёлёё ыкмасы аныкталууга тийиш. Эгерде баа бири-биринин ордуна колдонулуучу товарлар формасында аныкталса, анда алардын сортун, търън, мънёздёмёсън жана санын так кёрсётъъ талап кылынат.
128. Салам келишиминин чегинде баа, келишим тъзългён учурда токтоосуз тёлёнёт. Ёзгёчё учурларда гана тёлёё ъч къндён ашпаган мёёнёткё узартылышы мъмкън жана ал тёлёмдън кечиктирилиши бири-биринин ордуна колдонулган товарларды жеткирип беръъ учуруна туура келип же андан ашпаган шартта, салам келишиминин аткарылышына таасирин тийгизъъгё тийиш эмес.
129. Карызды салам келишими боюнча капитал катары пайдаланууга жол берилбейт.
130. Салам келишими таразалап, ёлчёп же эсептеп кёръъгё мъмкън болгон товарларга тъзълёт.
131. Чет ёлкё валютасы, баалуу металлдар (алтын, къмъш ж.б.) келишим предмети боло албайт.
132. Товарлар кандайдыр бир аныкталбагандыкты четке каккан мънёздёмёлёргё ээ болууга тийиш, алардын талапка ылайыктуулу ъчън жоопкерчилик сатуучуга жъктёлёт.
133. Товарлар колдонуудагы тажрыйбага жана эксперттик корутундуларга ылайык аныкталууга тийиш.
134. Товардын ар бир бирдигинин саны алардын абалына жана тегине жараша аныкталат, башкача айтканда, алардын салмагы, ёлчёмъ, кёлёмъ жана алар канча орунду ээлей тургандыгы кёрсётълёт.
135. Товарлар аларды жеткирип берген учурда кандай жайгаштырылса, ошол жерде талаптагыдай сакталып туруу менен сатуучу сатып алуучу алдында алардын жеткирилип бериши боюнча ёз милдеттенмесин аткара алгандай, ыьгайлуу жайгаштырылууга тийиш.
136. Тараптар айкын жеткирип беръъ кънън белгилешет, бирок товарларды жеткиръънън ар кандай мёёнётъ белгилениши да мъмкън. Алгачкы келишим тъзъъ учурунда аларга тёлёнъп берилген шартта, товарлар топтому менен жеткирилип берилет.
137. Тараптар товар жеткирилъъчъ орунду аныкташы мъмкън. Эгерде келишим тъзгён тараптар товар жеткирилъъчъ орунду аныкташпаса, ошол жерге товарды жеткиръъ мъмкън эместиги жагдайы келип чыкпаса, келишим тъзгён орун товар тъшърълъъчъ жер болуп саналат. Бул учурда товарлар жеткирилъъчъ орун адаттагы тажрыйбадагыдай эле аныкталат.
138. Товарларды жеткиръъ тёлёмдёрдъ ишке ашыруу милдеттенмелерин камсыздоонун кайсыл болбосун търъ менен камсыздалышы мъмкън.
139. Сатып алуучуга аларга карата менчик укугун алганга чейин товарларды сатуусуна уруксат берилбейт.
140. Тараптардын ёз ара макулдугу боюнча салам келишими толук жокко чыгарылышы жана келишимдин наркынын орду толук толтурулуп берилишинин негизинде милдеттенмелер токтотулушу мъмкън. Ошондой эле аны жарым-жартылай жокко чыгарууга уруксат берилет, башкача айтканда, келишимдин наркынын орду толтурулуп берилген тиешелъъ бёлъгънън ордуна товарлардын бёлъгън жеткирип беръънъ жокко чыгаруу.
141. Сатуучу сатып алуучуга товарды келишим шарттарына ылайык кёрсётългён кънъ, белгиленген мънёздёмёлёрънё жана санына ылайык жеткирип беръъгё милдеттъъ. Сатып алуучу, ёз кезегинде келишимдеги мънёздёмёлёръндё каралган талаптарга жооп берген шартта, товарларды кабыл алууга тийиш.
142. Эгер сатуучу келишимдик мънёздёмёлёргё ылайык талап кылынгандарга караганда кыйла жогорку сапаттагы товарларды сунуш кылса жана жогорку сапат ъчън андан жогорку бааны талап кылбаса, анда сатып алуучу товарларды кабыл алууга тийиш. Бул качан гана келишимде каралган мънёздёмёлёр олуттуу шарт болуп эсептелбеген учурларда гана колдонулат (ётё эле тёмёнкъ сапаттык мънёздёмёлёръ менен).
143. Эгерде жеткирилген товарлардын сапаты келишимдик мънёздёмёлёргё ылайык талап кылынгандагыдан тёмён болсо, сатып алуучу аларды кабыл албай коюуга же кандай абалда болсо ошондой эле кабыл алууга укуктуу. Алар кабыл алынган учурда, тараптар мындай товарларды тёмёндётългён баада кабыл алуу жёнъндё макулдаша алышат.
144. Сатуучу товарды келишимде чагылдырылган формада жеткиръъгё тийиш.
145. Товарлар белгиленген мънёздёмёлёргё жооп берген шартта, мёёнётънён мурда зарыл санда жеткирилип берилиши зарыл.
146. Эгерде сатуучу ёз милдеттенмелерин аткара албаса же сатуучунун колунда белгиленген кънгё карата товарлардын бардыгы же анын бёлъгъ жок болсо, сатып алуучу:
а) товарлар жеткирилип берилгенге чейин кътъп турат же товарлардын жеткирилип берилиши ъчън бир кыйла узагыраак убакытка мъмкънчълък берет.
б) келишимди жокко чыгара алат жана тёлёнгён каражаттарды ёндърёт.
Тараптарга ошондой эле, товарларды башка товарларга алмаштырууга макулдашууга уруксат берилет.
147. Товарларды жеткиръънън кечиктирилиши ъчън айыптык санкцияларды караган шилтемелерди кошууга уруксат берилбейт.
148. Биринчи келишим боюнча милдеттенмелерди аткаруу жана ошол товарларды жеткиръъ ъчън биринчи салам келишиминде каралгандай мънёздёмёлёргё ээ товарларды сатып алуу ъчън сатуучуга ъчънчъ жак менен ёзънчё салам келишимин тъзъъгё уруксат берилет. Демек, биринчи салам келишиминде сатуучу катары иш алып барган ФКМ, экинчи салам келишиминде сатып алуучу болуп калат.
149. Салам келишиминин негизинде сатылып алынган, алардын аныктамалары биринчи салам келишиминин жардамы менен сатып алуу каралып жаткан товарлардын аныктамаларына туура келген товарларды сатуу максатында сатып алуучуга ъчънчъ жак менен ёзънчё параллель салам келишимин тъзъъгё уруксат берилет. Бул учурда, биринчи салам келишиминде сатып алуучу катары иш алып барган ФКМ, экинчи салам келишиминде сатуучу болуп калат.
150. Эки учурда теь тараптарга ушул эки салам келишими боюнча милдеттенмелерди байланыштырууга уруксат берилбейт.
Эки келишим боюнча милдеттенмелер жана укуктар бардык аспектер боюнча ёз-ёзънчё каралууга тийиш. Эгерде, биринчи салам келишими боюнча милдеттенмелерди бузууга жол берилген учурда, башка тарап (жапа чеккен тарап) аны менен биринчи тарап параллель салам келишимин тъзгён тарап менен ошол зыян тартууларды же чыгымдарды байланыштырууга укугу жок. Демек, ал биринчи салам келишими боюнча тарткан чыгымдарынын же зыян тартууларынын негизинде, экинчи салам келишимин токтотууга же анын аткарылышын кечиктиръъгё укугу жок.
151. Салам келишиминде каралган бардык эрежелер параллель салам келишимине карата да колдонулат.
152. Салам келишиминен келип чыккан карыздык милдеттенмелерге товардык облигацияларды чыгарууга уруксат берилбейт.
153. Салам келишимдеринде ФКМ ФКМдин ъстёк баасына кошулган баа боюнча аны кардарга аны кийинчерээк сатуу менен буйрутмачы кардар тарабынан аныкталган товарды сатып алууну каржылайт. Параллель салам келишими боюнча ФКМ, товар беръъчънън ролунда иш алып барат жана келишим шарттарына ылайык товарлар ъчън тёлёё бёлъп – бёлъп ишке ашырылат.
154. Эгерде, келишим шарттары боюнча кардар товар ъчън тёлёмдёрдън графигине ылайык, бёлъп тёлёй турган болсо, ФКМ эсепке алууда графикке ылайык, салам бътъмъ боюнча кирешелерди ай сайын чегеръънъ ишке ашырат. Келип тъшкён акча каражаттарынын суммасы карыздын ордун жабууга багытталат жана алууга каралган кирешелерге чегерилет.
III. Корутунду жоболор
155. Ушул Жобо, ислам финансы институттары ъчън бухгалтердик эсеп жана аудит уюму тарабынын бекитилген, Шариат стандарттарында каралган, ислам банк ишин жана каржылоо принциптерине ылайык келген операциялардын тизмеги менен толукталышы мъмкън.
