Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 

жана Кыргыз Республикасынын Улуттук 

банкынын 2005-жылдын 30-декабрындагы 

N 637/37/7 токтому менен бекитилген 

 

Кыргыз Республикасында 2006-2010-жылдарга 

микрокаржылоону өнүктүрүүнүн орто мөөнөттүү 

СТРАТЕГИЯСЫ 

 

Кыскартуулардын тизмеси 

1. Киришүү 

2. Курчап турган чөйрө 

2.1. Социалдык-экономикалык жагдай 

2.2. Микрокаржылоо жана улуттук программа 

3. Микрокаржылоо сектору боюнча баяндама 

3.1. Өнүгүү тарыхы 

3.2. Сектор жөнүндө жалпы маалымат 

3.3 Регулятивдик чөйрөнү анализдөө 

3.4. Микрокаржылоо секторун анализдөө 

4. Стратегия 

4.1. Микрокаржылоо стратегиясынын бүтүндүгү 

4.2. Стратегиянын максаты жана милдеттери 

4.3. Стратегиялык багыттар 

5. Күтүлүүчү натыйжалар жана көрсөткүчтөр (индикаторлор) 

6. Стратегияны жүзөгө ашыруу процесси жана мониторинг 

6.1. Негизги катышуучулардын ролу 

6.2. Микрокредиттөөнү каржылоо булактары 

6.3. Стратегиянын жүзөгө ашырылышына мониторинг 

7. Иш-аракеттердин (ишчаралар планынын) матрицасы 

7.1. Микрокаржылоонун укуктук жана жөнгө салуу чөйрөсүн 

жакшыртуу боюнча иш-чаралар 

7.2. Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүнүн географиялык 

чөйрөсүн жана жакыр үйчарбаларын камтуусун кеңейтүү 

боюнча иш-чаралар 

7.3. Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн диверсификациялоо 

жана микрокаржылоо ресурстарын сунуштоочулардын жигерин 

күчөтүү боюнча иш-чаралар 

7.4. Микрокаржылоочу кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштоочуларды 

каржылоо булактарын кеңейтүү боюича иш-чаралар 

7.5. Кошумча кызмат көрсөтүү рыногун түптөө жана 

микрокаржылоо инфраструктураларын күчөтүү үчүн каралган 

иш-чаралар 

7.6. Микрокаржылоо секторуна тартылган донорлордун 

иш-аракеттерин координациялоо боюнча иш-чаралар 

7.7. Стратегияны мониторингдоо механизмдери 

1-тиркеме. Кыргыз Республикасында микрокаржылоону өнүктүрүүнүн 

орто мөөнөттүү стратегиясын жүзөгө ашыруу боюнча 

иш-чаралар планы 

2-тиркеме. Кыргыз Республикасында микрокаржылоо секторунун ишине 

талдоо жүргүзүү 

3-тиркеме. Микрокаржылоонун укуктук жана регулятивдик чөйрөсүнө 

талдоо жүргүзүү 

4-тиркеме. Мезотүзүм (финансы системасынын инфраструктурасы) 

5-тиркеме. Техникалык жардамдар боюнча баяндама 

 

Кыскартуулардын тизмеси 

 

АӨБ Азия өнүктүрүү банкы; 

ДБ Дүйнөлүк банк; 

ИДП ички дүң продукт; 

ӨЖТ өзара жардамдашуу тобу; 

ГТЦ Германия техникалык кызматташык коому; 

ЕБРР Европа реконструкциялоо жана өнүктүрүү банкы; 

ЕБ Европа бирлиги; 

КБ коммерциялык банктар; 

КС кредиттик союздар; 

КСФ "Кооперативдик турукташтыруу фонду" микрокредиттик 

компаниясы жабык акционердик коому; 

КАФК "Кыргыз айылчарба финансы корпорациясы" жабык 

акционердик коому; 

ЭВФ Эларалык валюта фонду; 

МЕРСИКО Аялдардын микрокредиттөө боюнча кайрымдуулук корпусу; 

МКА микрокредиттик агенттик; 

МКК микрокредиттик компания; 

МФИ микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштаган 

институттар; 

МФК микрокаржылык компания; 

МФУ микрокаржылык уюм; 

ӨЭУ өкмөттүк эмес уюмдар; 

БФКМ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы лиценциялоочу 

банктык эмес финансы-кредиттик мекеме; 

ПММФ Европа реконструкциялоо жана өнүктүрүү банкынын микро 

жана чакан каржылоо программасы; 

ПРООН Бириккен Улутгар Уюмунун өнүктүрүү программасы; 

ЭСК "Эсептешүү-сактык компаниясы" ачык акционердик коому; 

КМШ Көзкарандысыз мамлекеттер шериктештиги; 

ТАСИС көзкарандысыз мамлекеттер шериктештигине техникалык 

жардам; 

БМКБ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын банктык эмес 

мекемелерине көзөмөлдүк башкармалыгы; 

ФИНКА Эларалык шериктештиктерге жардам көрсөтүү фондусу; 

Финкомпания "Кыргыз Республикасында кредиттик союздарды колдоо 

жана өнүктүрүү боюнча Финансы компаниясы" 

жоопкерчилиги чектелген коому; 

БАМА АСDI/VОСА жана Эл аралык шеритештиктерге жардам 

көрсөтүү фондусу (ФИНКА) тарабынан түзүлгөн Борбордук 

Азия микрофинансылык альянсы; 

БЧЕ Борбордук жана Чыгыш Европа; 

ЮСАИД Америка Кошмо Штаттарынын эларалык өнүктүрүү боюнча 

агенттиги; 

АСDI/VОСА Айылчарба кооперативдерин эларалык өнүктүрүү

Кооперативдерге эларалык көмөктөшүүдөгү волонтерлер; 

СGАР Жакырларга жардам берүүнүн консультативдик тобу - 

өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө микрокаржылоо кызмат 

көрсөтүүлөрүнөн жакыр жашаган калктын пайдалануу 

мүмкүнчүлүгүн кеңейтүү үчүн чогуу иштеген 28 

мамлекеттик жана жеке фондулардын консорциуму; 

DССА Кыргыз Республикасынын "Өнүктүрүү жана Борбордук 

Азиядагы кызматташтык" өкмөтгүк эмес уюму; 

DFID Улуу Британиянын Эларалык өнүктүрүү департаменти; 

IDА Эларалык өнүктүрүү ассоциациясы, Дүйнөлүк банктын 

тобуна кирет; 

IFAD Айылчарбасын өнүктүрүүнүн эларалык фонду; 

IРС Эларалык Консультациялык долбоор; 

РЕАRLS кредиттик союздар үчүн тобокелдикгерди эртелеп 

алдын-алуу системасы (Р - коргоо, Е - натыйжалуу иштеген 

финансылык структура, А - активдердин сапаты, R - 

пайда жана чыгым ченеми, L - ликвиддүүлүк, S - өсүш 

белгиси); 

SЕСО Экономикалык кызматташтык боюнча Швейцария 

секретариаты; 

SWОТ-анализ таасирдүү жана алсыз тараптардын ишин анализдөө

мүмкүнчүлүктөр жана кооптонуулар; 

WОССU Кредиттик союздардын бүткүлдүйнөлүк кеңеши. 

 

1. Киришүү 

 

Микрокаржылоо секторунун тез арымда өнүгүп бара жаткандыгына байланыштуу Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы Кыргыз Республикасында микрокаржылоону өнүктүрүүнүн орто мөөнөттүү стратегиясын (мындан ары Стратегия) иштеп чыгуу демилгесин көтөргөн. Бул Стратегия Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн, финансы секторунун, атап айтканда, МФИ жана башка кызыкчылыгы болгон тараптардын күч-аракеттерин микрокаржылоонун ыргактуу негизде туруктуу иш алып барган тармакка айландыруу ишине топтоштурууга багытталган, анткени шаар жана айыл калкынын бир кыйла кеңири катмарына кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоо боюнча өнүгүүгө ык койгон жигерге ээ микрокаржылоонун турукташкан тармагы катары ал экономикалык деңгээлди көтөрүп, жакырчылыкты кыскартууга өбөлгө түзөт. Ушул сектордун өнүгүшүнө тоскоолдук кылган жагдайларды четтеттүү жана укуктук жана регулятивдик чөйрөнү өркүндөтүү боюнча тиешелүү чараларды жүзөгө ашыруу максатында калктын аз камсыз болгон катмары менен иш алып барууну финасылык институттар үчүн кыйла алгылыктуу иш багытына айландыруу жана республиканын алыскы региондорунда алардын иш-чөйрөсүн кеңейтүү үчүн оңдоолорду киргизүү максатында микрокаржылоонун учуруда колдонулуп жаткан укуктук базасына баа берүүлөр жүргүзүлгөн. 

Стратегияны иштеп чыгуу 2005-жылдын Микрокаржылоонун эларалык жылы деп жарыяланышы менен да өзгөчө актуалдуу. Кыргыз Республикасы Борбордук Азия регионундагы өлкөлөрдүн ичинен Микрокаржылоону өнүктүрүүнүн стратегиясын иштеп чыккан биринчи өлкө болуп саналат. 

Стратегия Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жана FIRST Initiative компаниясынын финансылык колдоосу жана FАСЕТ ВV Нидерланд консалтинг компаниясынын консультанттар тобунун техникалык жардамы алдында микрокаржылоо секторунун өкүлдөрү тарабынан иштелип чыккан. 

Стратегиянын долбоорун иштеп чыгуунун жүрүшүндө микрокаржылоо секторунун жана Кыргызстанда микрокаржылоону өнүктүрүүнү колдоого алышкан эларалык финансылык донор уюмдарынын жолугушуулары өткөрүлгөн. Мындан тышкары, республикада микрокаржылоону натыйжалуу өнүктүрүүгө тоскоолдук кылган көйгөлүү проблемаларды жана фактыларды тереңдеп аныктоо максатында микрокаржылоо секторунун өкүлдөрүнүн катышуусу менен үч регионалдык "тегерек стол" маеги өткөрүлгөн. Анын жүрүшүндө катышуучулар микрокаржылоо рыногу жана анын андан ары өнүгүүсүндө орун алган чектөөлөргө тиешелүү ой бөлүшкөн. Мына ушунун өзү микрокаржылуу секторуна Стратегияны иштеп чыгууга түздөн-түз катышууга, ошондой эле алдыга коюлган максаттарды жүзөгө ашырууда жана ага жетишүүдө өз ролун аныктоого өбөлгө түзгөн. 

Стратегиянын долбоорун даярдоого тиешелүү мамлекеттик мекемелердин, МФИнин, эларалык донор уюмдардын жана көмөкчү кызмат керсөтүүлөрдү сунуштаган компаниялардын (консультациялык, маалыматтык, персоналдарды окутуу жана даярдыктан өткөрүү) өкүлдөрү катышкан. 

Стратегияны иштеп чыгуунун жүрүшүндө микрокаржылоо секторуна, ошондой эле Кыргызстанда микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштаган институттардын ишин жөнгө салуу боюнча ченемдик укуктук базаларга анализ жүргүзүлгөн. Бул анализдин жыйынтыгы Стратегияга карата тиркемелерде келтирилген. Алар бул документтин негизги бөлүгүндө камтылган таасирдүү жана алсыз тараптардын ишин, мүмкүнчүлүктөрдү жана кооптонууларды талдап иликтөө (SWОТ-анализ) үчүн негиз катары кызмат кылган. 

 

2. Курчап турган чөйрө 

 

2.1. Социалдык-экономикалык жагдай 

 

Кыргызстан, КМШга кирген башка өлкөлөрдөй эле 90-жылдардын баш жагында оор социалдык-экономикалык процесстер, анын ичинде экономикадагы кризистик жагдайлар менен коштолгон өткөөл мезгилге кадам таштаган. Жүргүзүлүп жаткан экономикалык реформалар рынок экономикасынын негизин түптөөгө өбөлгөлөрдү түзгөн. 

Акыркы жылдары Кыргыз Республикасы макроэкономикалык турукташууну түптөөдө, жакырчылыктын деңгээлин кыскартууда жана институттук реформаларды жүргүзүү жагында ийгиликтерге жетишкен. Кыргыз Республикасынын Улуттук статистика комитетинин берген маалыматтарына ылайык 2004-жылы иргеп интеграцияланган иликтөөлөрдүн базасында керектөө чыгашалары боюнча эсептелинген жакырчылыктын деңгээли 45,9%ти түзгөн. 

Оңтойлуу тышкы экономикалык жагдай экономикалык өсүштүн, калктын кирешелеринин артышынын жана ишкердиктин жигерин көтөрүүнүн фактору катары тышкы суроо-талаптын кеңейишине оң таасирин тийгизген. Акыркы жылдары тышкы соодалык ишкердиктин өнүгүүсү туруктуу алмашуу курсу шартында жүргөн. 2004-жылы доллардын эсептик курсу 5,8 пайызга чыңдалып, жылдын акырында 41,62 сомду түзгөн. 1998-жылдагы оорчулуктун кесепеттерин жоюу менен республиканын финансы сектору ыргактуу өнүгүү баскычына кадам таштаган. 

Республиканын эң эле алыскы региондорунда жашаган аз камсыз болгон калкка финансылык кызмат көрсөтүү түйшүгүн өз мойнуна алган МФИнин Кыргызстандын финансы рыногунда пайда болушу жана бекемделиши акыркы жылдардын айырмалоочу өзгөчөлүгү болуп саналат. 

 

2.2. Микрокаржылоо жана улуттук программа 

 

Бир нече жыл мурда микрокаржылоону өнүктүрүү Кыргыз Республикасынын улуттук программасынын бөлүгү болуп калган ((1) эскертүүнү караңыз), анын негизги максаттарынын бири төмөнкүчө аныкталган: "...өз алдынча аракеттенүүдөн (жеке ишкердиктен) алынган киреше айрыкча, калктын эң жакыр жашаган катмары үчүн негизги киреше булагы экендигин эске алуу менен микрокредиттөөнү өнүктүрүү жана анын чөйрөсүн кеңейтүү аркылуу калктын жакыр жашаган катмарында жеке ишкердикти өнүктүрүү максатында кеңири масштабдагы саясий иш-чаралар жүзөгө ашырылат. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү кредиттик союздарды, кредиттик кооперативдерди жана ушундай мекемелерди, алар үчүн окутуу механизмдери сыяктуу мекемелерди өнүктүрүүгө түрткү берген чараларды көрөт..." 

Калктын финансылык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдалануу мүмкүнчүлүгүн кеңейтүү андан акыркы экономикалык өсүштүн өзөктүү түйүнүн түшүндүрө тургандыгы жалпы кабыл алынган ой-пикир болуп саналат. Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2004-жылдын 22-июнундагы N 465 "Кыргыз Республикасынын Президентинин "Жер жана агрардык реформалардагы жаңы багыттар жана чаралар жөнүндөгү" 2004-жылдын 17-апрелиндеги N 142 Жарлыгын жүзөгө ашыруу боюнча чаралар тууралуу" токтому менен жактырылган Кыргыз Республикасынын 2010-жылга чейин агрардык саясатынын концепциясында "...айылды кредиттөө айылчарбасынын натыйжалуулугун арттырууда жана айыл жериндеги жакырчылыктын деңгээлин кыскартууда маанилүү роль ойноого тийиш..." деп белгиленген. Жакырчылыктын деңгээлин кыскартууда негизги ролду жеке финансы сектору ойноого тийиш. Бул көзкараштан алганда финансылык операцияларынын көлөмүнүн өсүшүнө түрткү берүү зарыл. Ипотекалык кредиттөө жана финансы лизингин өнүктүрүү маанилүү. Жер рыногун андан ары өнүктүрүү айыл жеринде кредит алуучулар үчүн жер негизги күрөө болуп калуусуна алып келет. ((2) эскертүүнү караңыз) 

Микрокаржылоону өнүктүрүүгө түрткү берүү мамлекеттин биринчи кезекте аткарууга тийиш болгон милдеттердин бири, мында микрокаржылоо сектору мамлекеттик саясаттын эң жогорку артыкчылыктуу багыттарына: жакырчылыктын деңгээлин кыскартуу жана кошумча жумуш орундарын түзүү үчүн негизги каражат (инструмент) катары каралат. 

 

3. Микрокаржылоо сектору боюнча баяндама 

 

3.1. Өнүгүү тарыхы 

 

Кыргызстанда микрокаржылоо сектору ыргактуу өнүгүүгө ээ болуп, катышуучуларынын ар түрдүүлүгү менен мүнөздөлөт. Алгачкы микрофинансылык уюмдар (мындан ары - МФУ) эларалык донорлордун колдоосу астында пайда болгон. Алгачкылардан болуп өз операцияларын 1995-жылы ФИНКА баштаган. 1997-жылы КАФК түзүлүп, КСлар өз ишин баштаган. 

Микрокаржылоо секторуна 85 миллион АКШ долларынан көбүрөөк каражат инвестициялаган донорлор анын калыптанышында олуттуу роль ойногон. Каражаттардын ири бөлүгү МФИ жана КБлар үчүн гранттар жана займдар түрүндө, ал эми калган бөлүгү окутууну кошо алганда, техникалык жардам түрүндө берилген. Ири донорлордун катарына АӨБ, ЕБРР, ГТЦ, SЕСО, ЮСАИД, ДБ, ТАСИС, Борбордук Азияда ишкердикти өнүктүрүү боюнча Америка фонду, МЕРСИКО, АСDI/VОСА жана ар кандай ӨЭУлар кирген. Донорлордун колдоосу жөнүндөгү кыйла толук маалыматтар N 5 тиркемеде келтирилген. 

МФИлерди уюштурууга жардам көрсөтүүдөн тышкары эларалык донорлордун колдоосу дүңүнөн кредиттөө деп аталган механизмди түзүүгө мүмкүнчүлүк ачкан. КСларга колдоо көрсөтүү жана дүңүнөн кредиттерди берүү максатында Финкомпания түзүлгөн. Мамлекеттик банктык эмес финансы-кредиттик мекемеси болуп саналган жана айыл жеринде кредиттөөгө адистешкен КАФК айрым МФИлерге кредиттерди берип келүүдө. 2004-жылы ЮСАИДдин колдоосу астында дүң кредиттерди берүүчү катары "Фронтиерс" МККсы өз ишин баштаган. 

Аз сандагы кызматкерлер менен иш алып барып жүзгө жетпеген карыз алуучуларды тейлеген МФУлар карыз алуучуларынын саны 20 миңден ашкан ФИНКА сыяктуу ири МФУлар менен катар эле рынокто өз ишин жүзөгө ашырып келүүдө. Өлкөдө ошондой эле 300дөн ашуун КСлар иштейт. 2000-жылдан тартып республиканын айрым КБлары ЕБРРдин ПММФсына катышуу менен өз кредиттик портфелдерин тез арада арттырууга жетишкен. 

Ошентип, микрокаржылоо рыногу финансы рыногунун калган бөлүгүнөн анчалык так эмес сегменттелген. Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн керектөөчүлөрдүн - кардарлар жөнүндө жалпы кабыл алынган түшүнүк орун алып турса да, бул рынокто ушул кызмат көрсөтүүлөрдүн кандайдыр бир белгилүү түрүн сунуштоочулардын монополиясы жок. Мисалы, "Бай-Түшүм" МКА финансылык фонду сыяктуу типтүү МФИлер, 600 миң сомго чейинки өлчөмдөгү кредиттерди ((4) эскертүүнү караңыз) берип жаткан шартта ЕБРРдин жогоруда белгиленген Программасына катышып жаткан 5 КБ 50 АКШ долларынан ((5) эскертүүнү караңыз) башталган кредиттерди сунуштап келүүдө

Он жылдык өнүгүү жолунда микрокаржылоо сектору олуттуу ийгиликтерге жетишкен. Кыргызстан - Борбордук Азиядагы Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндө" жана "Кредиттик союздар жөнүндө" мыйзамдарын кабыл алган биринчи өлкө. Бул, мамлекет тарабынан микрокаржылоо секторун өнүктүрүүгө тиешелүү деңгээлде көңүл бурулуп жаткандыгын тастыктайт. Кыргызстандын микрокаржылоо рыногу микрокаржылоону жүзөгө ашырган катышуучулардын - ӨЖТдан КБларга чейинки ар түрдүүлүгү менен мүнөздөлөт. Ушул секторду өнүктүрүү Кыргыз Республикасынын Өкмөтү, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жана эларалык донорлор тарабынан жигердүү колдоого алынууда. 

 

3.2. Сектор жөнүндө жалпы маалымат 

 

Кыргыз Республикасында микрокаржылоо системасы үч деңгээлдеги: макро, мезо жана микро катышуучуларды камтыйт. Микрокаржылоо секторунун негизги активдүү катышуучулары төмөнкү чиймеде келтирилген. 

 

Кыргыз Республикасынын микрокаржылоо секторунда 

2005-жылы иш алып барган тараптар 

 

Сүрөт 

 

Эскертүү: КАФК жана 1 КБда дүңүнөн берүүчү катары иш алып барат 

2005-жылдын 1-январына карата банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер тутумуна (мындан ары - БФКМ) төмөнкүлөр кирген: 

- Эки адистештирилген финансы-кредиттик мекеме - КАФК жана Финкомпания; 

- Микрофинансылык уюмдардын формасы болуп саналган 78 МКА жана 26 МКК; 

- 305 КС; 

- 116 ломбард. 

Мындан тышкары, жогоруда белгиленгендей, 5 КБ ЕБРР ПММФнын чегинде кредиттөөнү жүзөгө ашырып келүүдө. Ошондой эле 1256 ӨЖТ өз мүчөлөрүнө базалык финансылык кызматтарды көрсөтүшөт. 

2005-жылдын башталышына карата абал боюнча МФИлердин карыз алуучуларынын жалпы саны 100 миңден көбүрөөк кардарды түзгөн берилген кредиттердин портфели 3,2 млрд. сомго жеткен. Кредиттин орточо өлчөмү 18,7 миң сомдон 54,1 миң сомго чейин, институттардын түрүнө жана кардарларга жараша өзгөрүлүп турат. Ал эми ӨЖТ 2 миң сомдон 8,2 миң сомго чейинки чекте кредиттерди беришет. 

 

Микрокаржылоо секторунун катышуучуларына 

берилген кредиттердин көлөмү 

(2005-жылдын 1-январына карата) 

 

Мекемелер 

Мекемелердин саны  

Кредиттик портфель  

Карыз алуучулардын саны (АКШ долларында)  

Кредиттин  

Орточо 

#лч#мъ  

млн. сом 

миь АКШ доллары 

КАФК 

1,528 

37,268 

30,146 

1,236 

МКА/МКК  

104 

785 

19,146 

42 

456 

КС  

305 

449 

10,951 

21,650 

506 

ПММФга катышкан КБлар 

463 

11,293 

80,707 

1,297 

Баардыгы 

415 

3,225 

78,659 

102,241 

769 

 

Булагы: Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан жүргүзүлгөн анализ; 1 АКШ доллары = 41 сом 

 

3.3 Регулятивдик чөйрөнү анализдөө ((6) эскертүүнү караңыз) 

 

3.3.1 Таасирдүү жактары 

 

Мыйзамдык база 

 

Өлкөдө МФУ, КС, КАФК жана КБлар үчүн микрокаржылоо боюнча кандайдыр бир олуттуу чектөөлөрдү камтыбаган укуктук чөйрө түптөлгөн. Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндөгү" Мыйзамында МФУлардын жана МФКдагы КСлардын депозиттерди тартуу менен иш алып барышкан жана ушуга байланыштуу Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын пруденциялык көзөмөлдүгүнө алынган микрофинансылык компанияларга трансформациялууну мүмкүнчүлүгү аныкталган. Финансы-кредиттик мекемелер пайыздык чендердин (ставканын) жана комиссиялык төлөмдөрдүн өлчөмүн өз алдынча белгилейт. 

 

Көзөмөл 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкында КАФКнын, Финкомпаниянын, МФУлардын, КСлардын жана башка БФКМлардын ишине көзөмөлдүктү жүзөгө ашыруу иш милдетин БМКБ аткарат. БМКБнын кызматкерлери көзөмөлдүктү жүргүзүү тажрыйбасы жана усулдук ыкмалары маселелери боюнча атайы даярдыктан өтүшкөн. Көзөмөлдүк иш милдетти тиешелүү деңгээлде жүзөгө ашыруу жана буга окутуу максаттарында колдонмолор жана көзөмөлдүктүн ички жол-жоболору иштелип чыккан. 

 

3.3.2. Өксүк жактары 

 

Мыйзамдык база 

 

Банктар, КАФК жана МФКлар үчүн белгиленген нормативдер (ченемдер) микрокаржылоо менен салттуу кредиттөөнүн ортосундагы айырманы эске алуу менен дифференцияланган эмес. Мисалы, жоготуулардын жана зыяндын ордун жабууга кам (мындан ары - РППУ) түзүү боюнча талаптар бөлүгү

Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндөгү" Мыйзамына ылайык МФКлар майда кредиттерди берүү, лизинг, факторинг жана мөөнөттүү депозиттерди тартуу боюнча операцияларды гана жүзөгө ашырышат. Ал эми ушул эле учурда, МФУлардын кардарлары акча которуу сыяктуу кызмат көрсөтүүлөргө муктаж жана МФКлардын ушундай кызматтарды сунуштоого мүмкүнчүлүгү жетиштүү

Бул үчүн Кыргыз Республикасынын "Кредиттик союздар жөнүндөгү" Мыйзамына Кыргыз Республикасынын башка мыйзам актыларына ылайык келтирүү үчүн түзөтүүлөрдү киргизүү зарыл ((7) эскертүүнү караңыз). Чечмелеп берүүгө жана/же чечилүүгө муктаж болгон негизги маселелер болуп төмөнкүлөр саналат: корпоративдик башкаруу системасын күчөтүү; чечимдерди кабыл алуу жол-жобосу көзкарашынан алганда жалпы жыйындарга мүчө болуу жана алардын ишин жөнгө салуу механизмдерин өркүндөтүү, кайталанган жыйындарды өткөрүү, КСтердин катышуучуларынын таламдарында ыйгарым укуктуу иш алып баруу каражатын колдонууга киргизүү; башкаруу органдарынын мүчөлөрүнүн эмгегине төлөөлөр; бардык башкаруу органдарынын, атап айтканда кредиттик комитеттин ыйгарым укуктары жана жоопкерчилиги. 

 

Көзөмөл 

 

МФИлердин ири санда болушу жана ар түрдүүлүгү Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан алардын ишине карата тиешелүү көзөмөлдүктү камсыз кылууда проблемаларды жаратууда. Пруденциалдык көзөмөл депозиттерди кабыл алышкан МФКларга, ошондой эле КСларга жана адистештирилген финансы-кредиттик мекемелерге (КАФК жана Финкомпания) карата гана жүзөгө ашырылгандыгына карабастан, БМКБдагы алардын көлөмүнө карабастан МФИлердин бардык түрлөрүнүн ишин лицензиялоо/каттоо күбөлүгүн берүү жана алардын ишине көз салуу боюнча иш милдетин аткарат. 

2005-жылдын июль КСтердин ишине көзөмөлдүк иш милдети Финкомпаниядан Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына өткөрүлүп берилген. Учурда БМКБда инспекторлордун тиешелүү штаты түзүлүүдө, ошондой эле КСлардын ишине көзөмөлдүк жүргүзүү системасы жана жол-жобосу аныкталууда. Көзөмөлдүктүн тиешелүү системасын иштеп чыгуу акырына чыга элек. 

 

Күрөөнү каттоо жана алып коюу 

 

Кыргыз Республикасынын 2005-жылы кабыл алынган "Күрөө жөнүндөгү" жаңы Мыйзамында күрөөнү каттоого алуу процесси жана аны алып коюу жол-жобосу жөнөкөйлөтүлгөн. Ошого карабастан айрым проблемалар чечилбеген бойдон калууда. 

 

3.3.3. Мүмкүнчүлүктөр 

 

Мыйзамдык база 

 

Микрокаржылоо үчүн кошумча ресурстарда тартуу максатында Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндөгү" Мыйзамында мөөнөттүү аманаттарды тартууга лицензия алууга МФКлардын укуктары аныкталган. МФУлардын КБлар менен стратегиялык альянсы ((8) эскертүүнү караңыз), коммерциялык дүңүнөн кредиттөө субъекттеринен же эларалык донорлордон, ошондой эле социалдык инвесторлордон кредиттерди алуусу ресурстук базаны кеңейтүүнүн башка мүмкүнчүлүгүнөн болуп саналат. 

Бүгүнкү күндө болгону үч МФУ гана депозиттерди тартууга жана МФКга же банкка трансформацияланууга кызыкдар болууда. Акыркы эки жылдын ичинде Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, ушул финансы институттарын кайрадан өзгөртүп түзүү учурунда алган тажрыйбаны изилдеп чыккандан кийин микрокаржылоо боюнча мыйзамдарга зарыл түзөтүүлөрдү киргизе алышы мүмкүн. Бул түзөтүүлөр биринчи кезекте, аманатчылардын жана башка кредиторлордун таламдарын коргоо, шайкеш көзөмөлдүктү түптөө жана МФИлерге депозиттик операцияларды жүзөгө ашырууга кеңири мүмкүнчүлүктөрдү берүү максаттарында БФКМнын финансы системасынын тобокелдиктерин төмөндөтүүгө карата алардын ортосундагы аракеттенүү мүмкүнчүлүктөрүн балансташтырууга багытталган. Калктан аманаттарды тартууга уруксат финансылык туруктуулугун тастыктаган жана ишинде банк тутумунун дестабилдешүүсүнө, анын коопсуздугунун жана ишенимдүүлүгүнүн бузулушуна алып келген тобокелдиктерди камтыбаган институттарга гана берилет. 

КС өздөрүнүн уюштуруучулук жөндөмдүүлүгүн олуттуу деңгээлде жогорулатууга жетишкен жана учурда түзүлгөн ассоциациялары аркылуу жалпы кызыкчылыктарын чагылдырууда. Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы менен жөнгө салуу жана көзөмөлдүк маселелери боюнча баарлашуу бир кыйла жигердүү жүргүзүлүп, учурда КСлар Кыргыз Республикасынын "Кредиттик союздар жөнүндөгү" Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүүгө тиешелүү сунуштарды даярдашууда. 

 

Көзөмөл 

 

Алдыдагы эки жыл ичинде алгачкы МКА жана МККлар МФКларга трансформациялануусу күтүлүүдө. Демек, ушул мезгил аралыгында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын көзөмөл функцияларын аткаруу боюнча өз потенциалын жогорулатууга жана зарыл болгон ченемдик документтерди иштеп чыгууга мүмкүнчүлүгү бар. 

Эртелеп алдын-алуу системасына негизденген анализдөөлөр КСлардын ишине көзөмөлдүк системасынын негизги блокторунан болуп калышы мүмкүн. 

Күрөөнүү каттоо жана алып коюу 

Күрөөнү каттоо жана алып коюуга байланыштуу проблемалуу маселелерди чечүү максатында Банктар кеңеши Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына зарыл болгон өзгөртүүлөрдү иштеп чыгуу боюнча жумушчу топ түзгөн. Проблемаларды аныктоо жана жана мыйзам актыларына күрөө маселелерине тиешелүү зарыл өзгөртүүлөрдү даярдоо үчүн ЮСАИД долбоору тарабынан мыйзамдарды өркүндөтүү боюнча баяндама жасалып, изилдөөлөр жүргүзүлгөн. Мындан тышкары, Кыргыз Республикасынын ченемдик актыларына инвентаризациялоо жүргүзүү боюнча Ведомстволор аралык комиссиянын ишинин чегинде Кыргыз Республикасынын "Күрөө жөнүндөгү" Мыйзамы менен карама-каршы келүүлөрдү четтеттүү максатында Кыргыз Республикасынын Жарандык кодексине жана Кыргыз Республикасынын Жер кодексине өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү боюнча иштер жүргүзүлүүдө

 

3.3.4. Кооптонуулар 

 

Мыйзамдык база 

 

МФУлардын аброюнун жана беделинин түшүп кетүү тобокелдиги: өзүнүн уюштуруу-укуктук формасы боюнча МКА жана МККларды түзүү эң эле жөнөкөй, анткени ишкердиктин ушул түрү менен иш алып барууну каалагандар эч кандай кыйынчылыксыз эле уюмдун тиешелүү формасын каттоодон өткөрүү менен эсепке алуу күбөлүгүн алуу үчүн Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына кайрыла алат. Бирок бул, алар иш жүзүндө микрокредиттөөнү милдеттүү түрдө жүргүзө алат дегенди түшүндүрбөйт. Бул, кандайдыр бир деңгээлде, учурда каттоодон өткөн МКАлардын дээрлик 40 пайызы иштебей тургандыгы фактысы менен түшүндүрүлөт. Ошентип, МКА жана МККлардын ири бөлүгү иш жүзүндө алсыз жана майнаптуу эмес, алардын ишин жөнгө салуу Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы үчүн да оорчулук келтирүүдө

Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында учурда финансы-кредиттик мекемелердин МФКларга тоскоолдуксуз трансфармациялануусу боюнча белгилүү бир кемчиликтер орун алууда ((9) эскертүүнү караңыз). 

Азыркы учурда, "Кредиттик тарыхтар бюросу жөнүндөгү" мыйзам долбоору иштелип чыгууда. Өтө катуу контролдук жана чектөөлөр анын өнүгүшүнө тоскоолдук кылышы мүмкүн. 

 

Көзөмөл 

 

Микрокаржылоого жана салттуу банкттык кредиттөөгө карата жөнгө салуучу талаптардын жетишсиз дифференциацияланышы КБлардын микрокредиттөө боюнча кызматтарды көрсөтүүгө кеңири аралашуусу үчүн тоскоолдук болуп калышы мүмкүн. 

 

3.4. Микрокаржылоо секторун анализдөө ((10) эскертүүнү караңыз) 

 

3.4.1. Таасирдүү жактар 

 

Борбордук Азиянын башка мамлекеттерине салыштырганда Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо сектору БФКМдин кыйла өнүккөн жана ар түрдүү тармагына ээ. 

КБ микрокаржылоо рыногуна ЕБРРдин ПММФ программасын жүзөгө ашыруу аркылуу аралашкан. ЕБРРдин ПММФ чегинде беш банкта кредиттөөнүн адистештирилген натыйжалуу технологиясы колдонууга киргизилген, бул кардарлар чөйрөсүнүн тез өсүшүнө алып келген. 

Микрокредиттөө кызмат көрсөтүүлөрүнүн ар кандай провайдерлеринин болушун артыкчылык катары кароого болот. Бул финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоону диверсификациялоого өбөлгө түзүп, негизинен зарыл атаандаштыкты жаратат. 

Бүтүндөй республиканын масштабында чекене микрокредиттөөнүн кеңири тармагы түптөлгөн: БФКМ жана банктар, жалпысынан алганда, микрокредиттерди жайгаштырган 570тен ашык офиске ээ. 

КАФК Борбордук Азиядагы эң ири адистештирилген айылчарба финансы-кредиттик институт болуп саналат жана 11 филиалдан жана 47 өкүлчүлүктөн турган бүтүндөй өлкө боюнча тараган тармагы аркылуу 30 миңден ашуун кардарды тейлейт. 

Өзүнө-өзү жардам берүү, өзүн-өзү башкаруу жана өз жоопкерчилигин сезе билүүгө таянган өз алдынча экономикалык ишмердикте түрткү берүү максатында күч-аракеттерди бириктирүү аркылуу абалын жакшыртууга умтулуу КСтердин ишинин алгылыктуу жагы болуп саналат. Мындан тышкары, алардын жайгашуу өзгөчөлүктөрү да КСтердин алгылыктуу жагынан болуп саналат, анткени, КСтердин көпчүлүгү башка финансылык институттар болбогон райондордо түзүлгөн. Алардын айрымдары бул мүмкүнчүлүктөн пайдаланууга жетишкен, бирок 2005-жылдын башталышына карата 305 КСтин ичинен 91нин гана жүздөн ашуун кардары болгон жана алардын биринин дагы кардарынын саны миңден ашкан эмес. 

Калктын жакыр катмарына кызмат көрсөтүүлөр рыногунун сегментинде: ПРООН тарабынан демөөрчүлүккө алынган Программа ӨЖТ (айылдын деңгээлинде жамааттык түрдөгү формалдуу эмес шериктештик) түзүүгө көмөк көрсөткөн. 2004-жылдын акырына карата 1256 ӨЖТ иштеп турган, кардарлары боюнча жайгаштыруу үчүн алар КАФКдан финансылык ресурстарды алышкан. 

Көпчүлүк банктардан жана эң ири МКУлардан карыз алуучулар тууралуу маалыматтарды алуу мүмкүнчүлүгүнө ээ кредиттик бюро да иштеп турат. 

Кредиттик ресурстарды жаңы дүң берүүчүлөр ("Фронтирес" МКК ЖЧКсы жана КСФ) башкаруусу жакшы жөнгө салынган жана ийгиликтүү иштеген МФУларды жана КСларды каржылоо ишин баштады. 

Эларалык донорлор ((11) эскертүүнү караңыз) Кыргыз Республикасында микрокаржылоо секторун өнүктүрүүгө жигердүү катышууда. 

 

3.4.2. Өксүк жактары 

 

Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштагандардын кеңири жана ар түрдүү тармагынын түптөлүшү майда кредиттерди көптөгөн сунуштоочулардын мүнөздүү орун алышы менен рыноктун фрагментацияланышына алып келген. 2005-жылдын башталышына карата 5 МФИнин гана 1000ден көбүрөөк кардары болсо, 12 МФУнун карыз алуучуларынын саны 100дөн 1000ге чейин өзгөрүп турган, ошол эле учурда 87 МФУнун кардарынын саны 100дөн ашпаган же алар дегеле иштешкен эмес. Анткени микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн туруктуу сунуштоо үчүн чөйрөнүн калыптанышы маанилүү экендигинен улам, көпчүлүк майда уюмдарда иш жигердүү жүргүзүлгөн эмес. МФУлардын мына ушундай аз санда болушу шартында кредиттер боюнча жогорулатылган пайыздык чендер жана финансылык ресурстардын наркынын төмөндүгү алардын туруштук берип, сакталып калуусуна өбөлгө түзгөн. 

Микрокредиттөө боюнча кызматтарды сунуштагандардын саны арбын экендигине карабастан, кыйла жакыр үй чарбаларына, майда фермерлерге жана алыскы райондордо жашаган калкка финансылык кызмат көрсөтүү али жетишсиз деңгээлде калууда. 

Микрокредиттөө өлкөнүн экономикалык жана социалдык абалына кандай таасир тийгизип жаткандыгын аныктоо маалыматтардын жетишсиздигинен улам да татаалданууда. 

 

Каржылоого байланыштуу проблемалар 

 

Көпчүлүк МФУлар анчалык чоң эмес капиталга ээ. КСдин капиталды көбөйтүү жана сырттан каражаттарды тартууга мүмкүнчүлүктөрү чектелүү, ушунун кесепетинен алар кредиттөөдө пайдаланылуучу каражаттарга муктаж. Мурдатан бери эле сектор донорлордун каражаттарына көз каранды болуп келген жана бүгүнкү күндө да донорлордон карыз алуулар КСдердин кредиттөө ишин каржылоонун негизги булактарынын бири бойдон калууда. 

Микрокредиттөө секторун каржылоонун жергиликтүү альтернативалуу булактары донордук жардамдарды кыскартууда орун алган өксүктөрдүн ордун жаба алгыдай жетиштүү өнүгүүгө ээ боло элек. 

Көпчүлүк МФУлар жана КСтер финансы же башкаруу жагында тиешелүү билим деңгээлине ээ эмес, квалификациясы төмөн жетекчилердин иштеп турушу жана башкаруу түзүмүнүн алсыздыгы менен мүнөздөлгөн жетиштүү өнүгүүгө ээ боло албай жаткан институттук түзүмгө ээ. Кадрлар жетишсиз, атап айтканда кредиттөө, бухгалтердик эсеп жана маалымат-башкаруу системалары боюнча билими жана иш билгилик жөндөмгө ээ кредиттик адистер жетишсиз. Тиешелүү системалар (кредиттөө, тобокелдиктерди иликтеп аныктоо, маалыматтык башкаруу системасынын ыкмалары) начар өнүккөн. 

КАФКнын портфели тармактык диверсификацияланышынын төмөндүгү жана кредиттердин дээрлик 100 пайызы айылчарба секторуна айрыкча, мал чарбачылыгына берилгендиги менен мүнөздөлөт. КАФК четөлкө булактарынын кредиттик линияларынан олуттуу деңгээлде көз каранды. 

Микрокредиттик кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоочулардын биразы орточо өлчөмү МIХ Маrket уюму тарабынан аныкталган эл аралык стандарттарга ылайык "эң жакыр жашагандар үчүн" ((12) эскертүүнү караңыз) кредиттер категориясына кирген кредиттерди беришет. Бир МКК орто өлчөмдөгү, ал эми "Кыргыз Айылтраст" МКК ЖЧКсы орточо өлчөмү 2 миң сомду түзгөн кредиттерди беришет, бул да жогоруда белгиленген "эң жакыр жашагандар үчүн" кредиттердин категориясына эң эле жакын. МКК, МКА жана КС "жакыр үйчарбалары үчүн" кредиттер категориясы боюнча орточо көрсөткүчкө туура келген өлчөмдөгү кредиттерди беришет. КАФК тарабынан берилген кредиттердин орточо өлчөмү анын кардарлары майда (өтө майда) фермерлер эмес экендигин көрсөтүүдө

КАФКны жана КСтерди кошо алганда, микрокаржылоо секторунун катышуучуларынын көпчүлүгү Кредиттик бюрого маалыматтарды беришпейт. Анткени, анын көрсөткөн кызматтары наркынын салыштырмалуу жогору экендигинен улам, көпчүлүк МФИлер үчүн жеткиликтүү эмес. 

МФИ жана алардын персоналы үчүн регулярдуу негизде окутууларды жүзөгө ашыруу (окутуу борборлору, консультанттар аркылуу) өтө эле чектелүү мүнөзгө ээ. Адистик консультациялык кызмат көрсөтүүлөр дээрлик пайдаланылбайт. 

МФИлер окутуунун зарылчылыгын жакшы түшүнөөрүнө карабастан, алардын буга тиешелүү суроо-талабы анчалык байкалбай келүүдө. Анткени, көпчүлүк МФИлерде бул максаттарга каражаттар каралган эмес. 

 

3.4.3. Мүмкүнчүлүктөр 

 

Өлкөнүн чегинде тиешелүү иликтөөлөр жүргүзүлбөгөндүгүнө карабастан кредиттерге карата канаттандырылбаган олуттуу суроо-талап орун алып жатат деген жалпы пикир келип чыккан. Мына ушул суроо-талапты, айрыкча кардарлардын саны аз жана кредиттөө суммасы көп эмес болгон айыл жеринде суроо-талапты канаттандыруу үчүн финансылык инсттуттар жигердүү иш алып барууга, техникалык жардам алууга, туруктуу окутуудан өтүүгө жана иштин натыйжалуулугун арттыруу үчүн технологиялардын жеткиликтүүлүгүнө жетишүүсү зарыл. 

МФИлердин 2005-жылдын башталышына карата 100 миңден көбүрөөк карыз алуучулары болгон ал эми калктын саны 5,1 млн. адамга жеткен учурда микрокаржылоо кызматтарынан калктын 2 пайызы гана пайдаланылышат: ар бир жүзүнчү жашоочунун экөөсү гана аз өлчөмдө кредит алуу мүмкүнчүлүгүнө ээ ((13) эскертүүнү караңыз). Бул Борбордук Азиядагы башка мамлекеттерге салыштырганда эң жогорку көрсөткүч болуп саналат ((14) эскертүүнү караңыз). Ошону менен бирге эле микрокаржылоону өнүктүрүү жагында өзүнчө бир тарыхка ээ өлкөлөргө салыштырганда бул көрсөткүч төмөн, бул болсо өсүш үчүн мүмкүнчүлүктөр бар экендигин айгинелейт. 

Экономиканын өнүгүшүнө жараша кредиттик продуктулардын (лизинг, керектөө кредиттери, орто мөөнөткө кредиттер) жана башка финансылык продуктулардын (улуттук жана эл аралык акча которуулар, депозиттик продуктулардын ар кандай түрлөрү, камсыздандыруу кызмат көрсөтүүлөрү) ар кандай түрлөрүнө суроо-талап өсөт. 

МФУлардын өнүгүү зарылчылыгы алардын биригүү стратегиясы менен камсыз кылынышы мүмкүн. Бирдиктүү максаттарга негизделген алардын биригүү процесси географиялык чөйрөсүнүн жана кардар базасын кеңейтүү менен акча агымынын артышына өбөлгө түзүп, капиталга мүмкүнчүлүк ачып, туруктуу чыгымдарды төмөндөтүү көз карашынан үнөмдөөгө түрткү берет ((15) эскертүүнү караңыз). 

Калктын аманат сактоо мүмкүнчүлүгүнө карата кандайдыр бир шектенүүлөрдүн орун алып турушуна карабастан, айрым БФКМлар андан ары өнүгүү жолун каржылоо жана донорлордон көз карандылыкты басаңдтуу максатында депозиттерди кабыл алышкан институттарга трансформациялануу үчүн алгачкы кадамдарды жасоодо. Мына ушул мүмкүнчүлүктүн бардыгын тастыктаган, аманат сактоого рыноктук суроо-талапка тереңден иликтөөлөр жүргүзүлө элек. ((16) эскертүүнү караңыз). 

КСтер жайгашуу өзгөчөлүгүнө жараша калктын өздүк жыйымдарын мобилизациялоо үчүн жакшы мүмкүнчүлүктөргө ээ. 2004-жылы алгачкы долбоор жүзөгө ашырылып, анын чегинде тандалып алынган он КС өз катышуучуларынан 2,5 млн.сом жалпы суммасындагы аманаттарды мобилизациялоого жетишкен. Ушул алгачкы долбоор ГТЦ долбоорунун техникалык колдоосу астында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан жүзөгө ашырылган. 

ЭСК микрокаржылоо секторунда маанилүү роль ойношу мүмкүн: анын депозиттеринин бөлүгү МФУларга жана КСларга финансылык ресурстарды берүүгө багытталышы мүмкүн (кредиттик ресурстарды дүңүнөн берүүчүнүн функциясында). Бүтүндөй өлкө боюнча жайылтылган тармактары аркылуу ал ушул институттарга төлөм жана башка акчалай кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштай алмак. 

Бир же бир нече микрофинансылык ассоциациялардын маалыматтарды топтоо жана алмашуу, жалпы кызыкчылыкты көздөө сектордун институттук мүмкүнчүлүгүн, атап айтканда, өз мүчөлөрү үчүн иш алып баруунун жол-жоболорун жана стандарттарын иштеп чыгуу аркылуу арттыруусу үчүн мүмкүнчүлүктөр бар. 

ГТЦ долбоорунун колдоосу астында банктык кызматкерлерди даярдыктан өткөрүү боюнча окуу курстары ачылган Бишкек жана Ош шаарларындагы лицейлерде окутуу мүмкүнчүлүктөрү бар. Бул окутуу программаларын КСтер жана башка МФУлар пайдаланышы мүмкүн. 

Чыгыш Европа жана КМШ өлкөлөрү үчүн Польшада жайгашкан микрокаржылоо борбору жакында Борбордук Азия өлкөлөрү үчүн кыска мөөнөттүк курстарды өткөрүү максатында Алматы шаарында окутуу борборун түзгөн. Албетте, бул МФИлер үчүн окуу мүмкүнчүлүктөрүн арттырат деген ишеним бар. 

Бир нече донорлор (ГТЦ, ДБ, ЮСАИД, ЕБРР, ПРООН, "Сорос-Кыргызстан" фонд) микрокаржылоо секторун өнүктүрүүгө көмөктөшүүгө таламдаш. Донорлор МФИлерди институттук колдоо механизмдерин түзүү (окутуучу институттар, зарыл жабдуулар, окуу куралдар жана башкалар) үчүн каржылоону сунуштоо менен иликтөө иштерин жүргүзүүгө жана мисалы, айыл жерин каржылоо жана жаңы продуктуларды иштеп чыгуу сыяктуу актуалдуу проблемаларды чечүү жагында алдыңкы тажрыйбаларды колдонууга киргизүүгө көмөк көрсөтө алат. Алар ошондой эле рынокторго иликтөөлөрдү жүргүзүүнү жана алардын натыйжаларына иликтөөлөрдү жүргүзүүнү каржылоого алышы мүмкүн. 

 

3.4.4. Кооптонуулар 

 

Мамлекеттик структуралар тарабынан уюштурулган айрым МФИлердин субсидияланган пайыздык чендер боюнча, башкача айтканда рыноктук ченден төмөн ченде майда кредиттерди берүүсү сектордун өнүгүү мүмкүнчүлүгүн басаңдатат. 

Кредиттерди берүүгө донордук гранттык жардамдардын көлөмү төмөндөөдө, мында камсыз кылынбаган суроо-талапты канаттандыруу үчүн дароо пайдаланылышы мүмкүн болгон альтернативалуу (коммерциялык же жарым-жартылай коммерциялык) булактар жокко эсе. 

Шайкеш экинчилик институттардын ((17) эскертүүнү караңыз) жана КСлар үчүн системалардын (апекс институту, төлөм системасы, көзкарандысыз аудит) жетишсиздиги келечектеги өнүгүү үчүн коркунуч болуп саналат. 

 

4. Стратегия 

 

Кыргыз Республикасынын учурдагы башкы стратегиялык максаттарынын бири - калктын жашоо деңгээлин көтөрүү. Расмий маалыматтар боюнча калктын олуттуу бөлүгү (45 пайыздан көбүрөөгү) жакырчылык чегинде жашайт. 

Ишкердикти өнүктүрүү үчүн шарттарды түзүү жакырчылыкты жоюу ыкмаларынын бири болуп саналат. Кирешелери аз адамдардын көпчүлүгүнө бизнести өнүктүрүү максатында каржылоо булактарынан пайдалануу мүмкүнчүлүгү чектелүү. МФИни өнүктүрүү туптөлгөн абалдан чыгуунун жолу. Микрокредиттөөнү өнүктүрүү процессинин негизги максаты - кредиттөөнү республикада жакырчылыкты кыскартуунун жүзөгө ашырылып жаткан стратегиясынын бир кыйла таасирдүү каражатына айландыруу аркылуу аз камсыз болгондорго жардам көрсөтүү. Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы Кыргыз Республикасында микрокаржылоону өнүктүрүүгө жана анын пайдубалын бекемдөөгө түрткү берген шарттарды түзүүгө олуттуу салым кошуп келүүдө. Мындай айкын демилге өтөөсүнө чыгууга мүмкүн болгон тапшырманы алдыга коет - микрокаржылоо бүтүндөй өлкөнүн финансы сиетемасынын туруктуу компоненти болуп калгыдай иш-чөйрөсүн жана кызмат көрсөтүүлөр көлөмүн арттыруу милдетин жүктөйт. 

Мындан тышкары, микрокаржылоонун үлүшүнүн өсүшү республикада инвестициялык кредиттөөгө алгылыктуу таасирин тийгизет деген үмүт бар. 

 

4.1. Микрокаржылоо стратегиясынын бүтүндүгү 

 

Кыргыз Республикасында микрокаржылоону өнүктүрүү стратегиясы бир бүтүндүктү түзгөн финансы системасын андан ары өнүктүрүүгө багытталган жана ал көпчүлүктүн таламдарында иш алып баруу жагын көздөйт ((18) эскертүүнү караңыз). 

Алдыга коюлган максаттарга жетүү үчүн таламдаш ар кандай деңгээлдеги тараптардын: Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн жана Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын, банктарды жана микрофинасылык сектор үчүн кошумча кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштаган мамлекеттик эмес секторду кошо алганда, финансы-кредиттик мекемелердин күч-аракетин бир жерге топтоштуруу зарыл, ошондой эле донорлордун колдоосу да талап кылынат. Стратегия бир бүтүндүктү түшүндүргөн документ болуп саналат жана республиканын калкынын кеңири чөйрөсүн: эң эле жакыр үйчарбалары жана майда фермелерден шаар жашоочуларына жана майда ишканаларга чейин финансылык ресурстардан пайдалануусуна мүмкүнчүлүк түзүүгө багытталган. 

Стратегия өлкөдө микрокаржылоону келечекте өнүктүрүү жөнүндө түшүнүк берет, иш алып баруунун негизги эрежелерин жана мыйзамдарын чагылдырып берет жана бул маалымат алмашууга жана бул процесске көп сандаган катышуучуларды тартууга өбөлгө түзүүгө тийиш. Ал микрокаржылоону өлкөнүн финансы рыногунун бөлүгү катары кароосу менен да бир бүтүндүктү түшүндүрөт, ага аралашуу тынымсыз өсүүдө: микрофинансылык мекемелер өз иш-аракеттеринин чөйрөсүн ырааттуу арттырууга ниеттенишүүдө

Микрокаржылоо республиканын алыскы райондорунда жашаган калктын финансылык ресурстардан бирдей өлчөмдө пайдалануусуна мүмкүнчүлүк түзүүгө багытталган жана аны өнүктүрүү үч деңгээлде камсыз кылынууга тийиш: 

1) "микродеңгээл" - калктын жакыр жашаган катмарынын, майда ишкерлердин, майда фермерлердин жана башка экономикалык субъекттердин керектөөлөрүн тейлөөнү көздөгөн финансылык мекемелердин кеңири чөйрөсү

2) "мезодеңгээл" - аудитордук уюмдар, рейтингдик агенттиктер, ассоциациялар, кредиттик бюролор, төлөө системасы жана акча которуу системалары, маалымат технологиялары, техникалык тейлөөнү сунуштоочулар, консультативдик кызмат көрсөтүүлөр жана окутуу программалары; 

3) "макродеңгээл" - Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, Кыргыз Республикасынын Экономика жана финансы министрлиги жана микрокаржылоо рыногунун катышуучулары үчүн укуктук статусту камсыз кылуучу мамлекеттик башка мекемелер ("оюн эрежелери"). 

Стратегиянын бүтүндүгү өз кезегинде аны жүзөгө ашыруу - бул микрокаржылоо процессине бардык катышуучу тараптар үчүн милдет экендигин болжолдойт. 

Бардык таламдаш тараптар жалпы максатка жетишүүгө: Кыргыз Республикасынын калкынын кеңири катмарынын туруктуу финансылык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдалануу мүмкүнчүлүгүн камсыз кылууга чакырылган. 

Ушул максатка жетишүү процессинде катышуучулар өз стратегиясын тандоодо эркин иш алып барышат. Стратегия келечектеги өнүгүүнү так аныктайт жана ошону менен катышуучуларга бир кыйла натыйжалуу чечимдерди кабыл алуусуна шарт түзөт. Бул Стратегия өзара аракеттенүүгө, маалыматтарды алмашууга жана бир максатты көздөөгө, атап айтканда, укуктук маселелер боюнча конценсуска жетишүүгө өбөлгө түзгөн ишкердик чөйрөнү өнүктүрүүгө көмөк көрсөтүүгө багытталган. 

Аны өнүктүрүү чакан ишкердикти колдоого алуу үчүн гана зарыл болбостон, калайык-калктын финансылык ресурстардан пайдалануу мүмкүнчүлүгүн арттыруу максатында негиз катары каралган финансы секторунун өзүнчө сегменти катары микрокаржылоонун мамлекет тарабынан таанылышы жана анын интеграцияланышы зарыл. 

Стратегиянын алдыга койгон максаттарына жана милдеттерине жетишүүдөгү ийгилик финансы системасынын бүтүндүгү, финансы рыногундагы микрокаржылоо секторунун финансылык кызмат көрсөтүүлөргө ык коюусу жана микрокаржылоонун бардык деңгээлинин өзара аракеттенүүсүнүн натыйжасы менен аныкталат. Мындан тышкары, калктын жакыр жашаган катмары үчүн финансы системасы инфраструктуралардын болуусу, рыноктордон, өндүрүштүк технологиялардан пайдалануу мүмкүнчүлүгү, тобокелдиктерди төмөндөтүү боюнча маалыматтардын жеткиликтүүлүгү сыяктуу орун алган шарттарга жараша түптөлөт. 

Эларалык уюмдардын колдоосу маанилүү он факторлордун бири болуп саналат, анткени донорлор МФИлерди институттук колдоого алуу механизмдерин түзүү үчүн каржылоону сунуштап (билим берүү институттары, зарыл жабдуулар, окуу куралдары ж.б.), айыл жерин каржылоо жана жаңы продуктыларды иштеп чыгуу (жыйым топтоо, микрокамсыздандыруу, акчалай которуулар, лизинг) жагында алдыңкы тажрыйбаларды колдонууга киргизүүдө, ошондой эле МФИлердин банктар менен кызматташуусуна колдоо көрсөтөт. 

Эларалык уюмдар ошондой эле, микрокаржылоо рыногунда белгилүү ролдо иш алып барышат. Учурда, адистештирилген эларалык микрофинансылык фонддордун санынын өсүп бара жатышы МФИлер үчүн финансылык продуктылардын ар кандай түрлөрүн: субординацияланган займдарды, гарантиялык фонддорду ж.б. сунуштоого мүмкүндүк берүүдө

 

4.2. Стратегиянын максаты жана милдеттери 

 

Кыргыз Рспубликанын алыскы региондорундагы калктын жакыр жашаган катмарынын финансылык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдалануу мүмкүнчүлүгүн кеңейтүү аркылуу жакырчылыктын деңгээлин төмөндөтүү бул Стратегиянын башкы максаты. Микрокаржылоо рыногунун инфраструктурасын түзүү жана жакынкы келечекте жаңы жумуш орундарынын пайда болушу Страгегияиын алдыга койгон максаттарынын жүзөгө ашырылышынын натыйжасы болуп калат. 

Стратегиянын милдеттеринен болуп: 

- Кыргыз Рспубликасында 2006-2010-жылдары микрокаржылоо секторун өнүктүрүүнүн стратегиялык багыттарын иштеп чыгуу; 

- микрокаржылоону өнүктүрүүгө тоскоолдук кылган проблемалуу маселелерди чечүүнүн механизмдерин иштеп чыгуу боюнча мамлекеттик органдардын ишин координациялоо; 

- өлкөнүн алыскы региондорунда жашаган калктын эң жакыр катмары үчүн микрокаржылоо кызматтарынын жеткиликтүү болушуна түрткү берүү

- ишинин натыйжалуулугун арттыруу максатында МФИлердин институттук жана финансылык чыңдалуусуна көмөктөшүү

- микрокаржылоо боюнча кызмат көрсөтүүлөрдү диверсификациялоо, атап айтканда, жыйым топтоо кызмат көрсөтүүлөрүн өнүктүрүү жана акчалай которууларды камсыз кылуу; 

- ички булактардан каржыланган кредиттердин өсүшүнө, атап айтканда, калктын өздүк жыйымдарынын жана каржылоонун коммерциялык булактарынын өсүшүнө түрткү берүү

- МФИлердин кесиптик кызматтардан жана маалыматгардан пайдалануу мүмкүнчүлүгүн камсыз кылган кошумча кызматтарды жана инфраструктураларды өнүктүрүү үчүн өбөлгөлөрдү түзүү

 

4.3. Стратегиялык багыттар 

 

Стратегия, алдыга коюлган милдеттерди жүзөгө ашыруу үчүн төмөндөгүлөрдү караштырат: 

- укуктук чөйрөнү жакшыртуу: микрокаржылоо секторун өнүктүрүүнүн шарттарына жооп берүүчү жөнгө салууну андан ары өркүндөтүү, анын ичинде МФИлердин көп түрдүүлүгүнө түрткү берүү. Жеке микрофинансылык түзүмдөрдү өнүктүрүүгө жана мамлекет тарабынан каржыланган МФУлардын үлүшүн төмөндөтүүгө негизги басым жасалууга тийиш; 

- микрокаржылоо секторунун өлкөнүн финансы системасына интеграцияланышы, биринчи кезекте, МФИлердин иш чөйрөсүн кеңейтүүнүн эсебинен, өзүнчө БФКМдин интеграцияланышы жана стратегиялык биригүүсү аркылуу; 

- өлкөнүн алыскы региондорундагы калкты микрокаржылоо жана башка финансылык кызмат көрсөтүүлөр менен камсыз кылуу (калктын географиялык жактан кеңири камтылуусу). Майда ишканаларга, чакан фермелерге жана жакыр үйчарбаларына кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштаган МФИлердин ишинин натыйжалуулугун жана атаандашууга жөндөмдүүлүгүн арттырууга түрткү берүү

- микрокаржылоо кызматтарын сунуштаган секторду өнүктүрүү жана аларды диверсификациялоо; 

- ички булактардын эсебинен микрокаржылоонун ролун арттыруу. Донордук колдоонун түздөн-түз микрокредиттөөдөн микрофинансылык ресурстарды берүүчүлөрдүн институттук жигерин колдоого өтүүсү. Түздөн-түз микрокредиттөөнү каржылоого каралган донордук каражаттар дүңүнөн кредиттөө механизмдери аркылуу МФИлерге сунушталат. Ички булактардын эсебинен жана жергиликтүү, ошондой эле эларалык уюмдардын коммерциялык кредиттеринин эсебинен микрокредиттөөнү каржылоонун ролу күчөтүлөт, албетте МФИлердин иши жөнүндө ачыкайкын маалыматтардын болушу шартында; 

- окутуу, консультацияларды берүү, бухгалтердик эсепке алуу, аудит жака маалыматтык башкаруу системасы жагында микрокаржылоо сектору үчүн кызмат көрсөтүүлөр рыногун түзүү

- МФИ ассоциацияларын жана кредиттик бюролорду кошо алганда, микрокаржылоо секторунун мезотүзүмүн күчөтүү

- микрокаржылоо секторун колдоого алган донордук жардамдарды координациялоо. 

 

5. Күтүлүүчү натыйжалар жана көрсөткүчтөр 

(индикаторлор) 

 

Акыркы беш жыл ичинде иш-чаралардын планын жүзөгө ашыруунун жүрүшүнө жараша төмөнкү натыйжаларга жетишүү үчүн Стратегия өз салымын кошот: 

1) чөйрөнү кеңейтүү, ал өзүнө төмөндөгүлөрдү камтыйт: 

- калктын микрокредиттөөдөн пайдалануусун 2 пайыздан 4 пайызга чейин көбөйтүү. Активдүү карыз алуучулардын саны - 220 миң адамды түзөт; 

- микрокаржылоо кызматтарын сунуштаган финансы институттарынын кредиттик портфелинин жалпы өлчөмүн 6 млрд. сомдон 7 млрд. сомго чейин жеткирүү

2) микрокаржылоо портфелинин өсүшүн каржылоо үчүн 3 млрд. сомдон 4 млрд. сомго чейин мобилизациялоо аркылуу каржылоону кеңейтүү. Бул каражаттар ар кандай булактардан: эларалык социалдык инвесторлордон жана микрокаржылык фонддордон, коммерциялык кредиттерди дүңүнөн берүүчүлөрдөн, БФКМлардын өздүк капиталынан, жеке жыйымдардан жана депозиттерден келип түшөт. 

3) мыйзамдык жана жөнгө салуу базасын өркүндөтүү, бул төмөндөнкүлөр аркылуу шайкеш укуктук чөйрөнү камсыз кылууну камтыйт: 

а) Кыргыз Республикасынын төмөнкү мыйзамдарына өзгөртүүлөрдүн киргизилиши мүмкүндүгүн карайт: 

- "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндө" 2008-жылдын акырына чейин; 

- "Кредиттик союздар жөнүндөгү" - 2006-жылдын акырына чейин; 

б) БФКМ үчүн жөнгө салуучу жана көзөмөл түзүмдөрүн өнүктүрүү. Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы депозиттерди тарткан мекемелердин ишине пруденциалдык көзөмөлдүктү орнотуу жагына көңүл топтоштурууда. Ошону менен катар эле, финансы-кредит секторуна олутуу таасирге ээ болгон БФКМларга карата да активдүү операциялардын ири көлөмдө экендигин же болбосо башка финансылык институттар менен өзара байланыштын орун алышы менен шартталган пруденциалдык көзөмөл жүзөгө ашырылат. 

4) төмөндөгүлөрдү кошо алганда, кошумча кызмат көрсөтүүлөрдү жана мезоинфраструктураларды өнүктүрүү

- микрокаржылоо сектору үчүн кошумча кызмат көрсөтүүлөр рыногун (окутуу, техникалык колдоо, бухгалтердик эсеп жана аудит) өнүктүрүү

- КС үчүн тиешелүү апекс структурасын түзүү

- кредиттик бюролордун ишин алар микрокаржылоо секторунун кардарларынын 70 пайызынан көбүрөөгү жөнүндө маалыматтарга ээ боло алгандай өнүктүрүү

- ресурстарды дүңүнөн берүүчүлөрдүн финансылык туруктуулугун бекемдөө

 

6. Стратегияны жүзөгө ашыруу 

процесси жана мониторинг 

 

Стратегияны жүзөгө ашыруу микрокаржылоо рыногунун бардык институттук катышуучуларынын анда аныкталган иш-аракеттерди, чараларды жана сунуш көрсөтмөлөрдү аткарууга кызыкдар экендигине жана жөндөмдүүлүгүнө жараша болот. Стратегиянын максаттарына жетишүү жолдору иш-чаралардын кошо тиркелген матрицаларында (иш-чаралар планында) чагылдырылган. 

 

6.1. Негизги катышуучулардын ролу 

 

Бул бөлүктө тараптардын ар биринин ролу аныкталган. Аракеттердин матрицасында (иш-чаралар планы) тараптардын ар биринин проблемаларды чечүүгө жана алдыга коюлган айкын максаттарга жетишүүдөгү ролу жана салымы жөнүндө ырааттуу маалыматтардын берилишин карайт. 

6.1.1. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жана башка мамлекеттик органдар төмөндөгүлөрдү камсыз кылууга тийиш: 

- Кыргыз Реепубликасынын "Кредиттик союздар жөнүндөгү" жана "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндөгү" мыйзамдарына тиешелүү өзгөртүүлөрдү киргизүүнү кошо алганда, тиешелүү укуктук жана жөнгө салуу чөйрөсүн; 

- пруденциалык көзөмөлдү, ал депозиттерди кабыл алуучу БФКМдерге, ошондой эле активдүү операциялардын ири көлөмү же болбосо башка финансы иснтитуттар менен түзүмдүк байланыштардын орун алышы менен шартталган финансы-кредиттик секторго олуттуу таасир эте алган БФКМдерге карата гана жүзөгө ашырылат. 

- донорлорду микрокаржылоонун дүң механизмдерин камсыз кылууга, мезотүзүмдөрдү жана институттук жактан туруктуу МФИлерди колдоого алууга багыттоо; 

- микрокаржылоо рыногуна мамлекеттин катышуусун ар кандай долбоорлор (программалар) жана мамлекет тарабынан субсидиялануучу институтгар аркылуу акырындык менен азайтуу; 

- микрокаржылоо институттарына жакырчылыкты деңгээлин кыскартуу жана жумуш орундарын түзүү жагында артыкчылыктуу социалдык милдеттерди чечүүсүнө түрткү берүү

6.1.2. Микрокаржылоо институттары төмөнкүлөрдү камсыз кылууга тийиш: 

- иш-аракеттер чөйрөсүн, туруктуу өнүгүүнү кеңейтүү жана республиканын калкынын финансылык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдалануу мүмкүнчүлүгүн арттыруу; 

- калктын суроо-талабына ылайык, финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү диферсификациялоо жана жакшыртуу; 

- микрофинансылык ассоциацияларды түзүүгө көмөктөшүү жана сектордун өз таламдарын коргой алуу жөндөмдүүлүгүн арттыруу; 

- микрокредиттөөнү каржылоо булактарын бара-бара диверсификациялоо, бул донордук жардамдардан көзкарандылыкты азайтууга көмөктөшөт; 

- донорлордун техникалык жардамдарды алууга суроо-талаптарын алар МФИлерди институттук өнүктүрүүгө багытталгандай түзүү

- субсидиялануучу финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн сунушунан баш тартуу. 

6.1.3. Мезодеңгээлге тиешелүү уюмдар төмөндөгүлөргө өбөлгө түзүүгө тийиш: 

- микрокаржылоо секторунда ассоциациялардын ролун күчөтүү. Ассоциациялардын милдеттеринен болуп: маалыматтарды топтоо жана алмашуу; МФИлердин микрокаржылоонун эң мыкты эларалык тажрыйбалардан пайдалануусун камсыз кылуу; сектордун таламында иш алып баруу жана аны көздөө; МФИлердин ишин жөнгө салган мыйзамдык базага иликтөөлөрдү жүргүзүү жана аларды жакшыртуу боюнча сунуштарды иштеп чыгуу; консультативдик кызмат көрсөтүүлөр; окутуу курстарын уюштуруу; институттук потенциалдын, кесипкөйлүктүн туруктуу өсүшүн, бир кыйла таасирдүү стандарттарды, айрыкча башкаруу системасында колдонууга киргизүү аркылуу күчөтүүгө

- өздөрүнүн институттук жана географиялык камтуу чөйрөсүн бара-бара кеңейтүү мүмкүнчүлүгүнө ээ кредиттик бюролорду өнүктүрүү аркылуу сектордун өсүшүнө

- МФИлерди дүңүнөн каржылоону сунуштоочуларды өнүктүрүү, бул микрокредиттик портфелдин өсүшүнө жана сектордун катышуучуларынын улуттук жана эларалык финансы рыноктору менен бир кыйла тыгыз байланышын түптөөгө алып келет. 

6.1.4. Донорлордон төмөндөгүлөр күтүлүүдө

- алар CGАР принциптеринде микрокаржылоо секторун колдоону улантышат; 

- эларалык тажрыйбаны жайылтуу жагында диалогду улантып, маалымат алмашат; 

- алардын ишин микрокаржылоо секторуна багыттоо көзкарашынан миң жылдыкты өнүктүрүү максаттарына жетишүү менен бирдикте мамлекетти жана жеке түзүмдөрдү колдойт. 

 

6.2. Микрокредиттөөнү каржылоо булактары 

 

Микрокредиттөөнү каржылоо булактары болуп төмөнкүлөр саналат: 

- МФУлардын жана КСтердин ишин каржылоо үчүн эларалык жана жергиликтүү ресурстарды тарткан улуттук дүңүнөн сунуштоочулар; 

- микрокаржылоо рыногуна өз депозиттик базасынын бөлүгүнүн эсебинен кредиттик ресурстарды дүңүнөн сунуштоочу катары микрокаржылоо рыногуна катышуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болгон ЭСК; 

- өз депозиттеринин бөлүгүн микрокаржылоо рыногуна багыттаган КБлар; 

- дүңүнөн сунуштоочуларды жана айрым БФКМларды каржылоого алышкан, капитал жана гарантиялык фондулар үчүн займдарды (субординацияланган) беришкен эларалык социалдык инвесторлор жана микрофинансылык фондулар; 

- калктык КСтердега сактык пайлары жана катышуучулардан депозиттер түрүндөгү жыйымдары, ошондой эле МФКлардагы депозиттер. 

 

6.3. Стратегиянын жүзөгө ашырылышына мониторинг 

 

Стратегия Кыргыз Республикасынын микрокаржылоо секторун 2006-2010-жылдар ичинде өнүктүрүү багыттарын аныктоо үчүн каралган. Мына ушул Стратегиянын жүзөгө ашырылышына мониторинг эки деңгээлде жүргүзүлөт: 5-главада чагылдырылган жыйынтыктарга жетишүү деңгээлинде жана иш-аракеттердин (иш-чаралар планы) матрицасында белгиленген чаралардын жана иш-аракеттердин аткарылышы деңгээлинде. Стратегиянын жүзөгө ашырылышына мониторинг жүргүзүүнү микрокаржылоо секторунун бардык катышуучуларынын өкүлдөрүнөн турган жумушчу топ ишке ашырат. 

 

7. Иш-аракеттердин (ишчаралар планынын) 

матрицасы ((19) эскертүүнү караңыз) 

 

Иш-аракеттер матрицасында төмөнкү бөлүктөр боюнча топтоштурулган айкын иш-чаралар камтылат: 

 

7.1. Микрокаржылоонун укуктук жана жөнгө салуу чөйрөсүн жакшыртуу 

боюнча иш-чаралар 

 

7.1.1. МФУлардын иш-аракеттерин жөнгө салуучу укуктук базаларды жакшыртуу боюнча иш-чаралар төмөндөгүлөрдү камтыйт: 

1) Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндө" Мыйзамынын (2006-2007 жылдар ичинде) Кыргыз Республикасынын башка мыйзам актылары менен каршы келген жактарын аныктоо, ошондой эле МФУлардын иштешинин таасирдүүлүгүн арттырууга тоскоолдук кылган башка кемчиликтерди аныктоо; 

2) Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар жөнүндө" Мыйзамына өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жөнүндөгү мыйзам долбоорун даярдоо жана аны 2008-жылдын акырына чейин кабыл алуу. 

3) МКА менен МККлардын МФКга трансформациялануу проблемаларын иликтөө, мында төмөнкүлөргө көңүл буруу зарыл: 

- Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын ченемдик укуктук актыларында МФК менчигинин түзүмүн юридикалык жактардын менчик үлүшү жөнүндөгү талапка - 20 пайыздан ашпаган өлчөмгө ылайык келтирүү үчүн 3 жылдык мөөнөттү белгилөө мүмкүнчүлүгүн кароо (бул өзгөртүүлөр депозиттерди кабыл алууга ниеттенип жатышкан же лицензияга ээ МФКларга тиешеси жок); 

- колдонуудагы "Кыргыз Республикасынын аймагында микрофинансылык компанияларды түзүү жөнүндө" убактылуу жобого карата 1-тиркемесин (Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2002-жылдын 11-октябрындагы N 42/1 токтому менен бекитилген жана Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2002-жылдын 14-ноябрында 143-02 номеринде каттоодон өткөн) алардын катышуу үлүшүнө эч кандай чек коюусуз МФКларды уюштуруучу катары иш алып баруу укугуна ээ эларалык уюмдардын тизмесине толуктоо киргизүү жагында кайрадан карап чыгуу мүмкүнчүлүгүн кароо; 

- МФКларга трансформацияланып жаткан МКА жана МККларды лицензия алууга чейин банктык эсепте уставдык капиталдын минималдык суммасын жайгаштыруу боюнча талаптан бошотуу мүмкүнчүлүгүн караштыруу. Бул талап жаңыдан түзүлүп жаткан МФКларга гана таркатылат; 

- МФК персоналынын, банк тутумунда сыяктуу эле, микрокаржылоо секторундагы иш тажрыйбасын кошо алганда, квалификациясына карата талаптарды белгилөө

7.1.2 КБлардын иш-аракеттерин жөнгө салуучу укуктук базаларды жакшыртуу боюича иш-чараларда төмөндөгүлөр каралган: 

"Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алышкан коммерциялык банктарда жана башка финансы-кредиттик мекемелерде кредиттөө жөнүндө" жобонун (Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 27-апрелиндеги N 12/7 токтому менен бекитилген жана Кыргыз Реснубликасынын Юстиция мииистрлигинде 2005-жылдын 3-июнунда N 69-05 менен каттоодон өткөн) күрөөлүк камсыздоону ай сайын мониторингден өткөрүү жөнүндөгү талаптар бөлүгүн кайрадан карап чыгуу мүмкүндүгү

7.1.3. КСтердин ишин жөнгө салуучу укуктук базаларды жакшыртуу боюнча иш-чаралар төмөндөгүлөрдү камтыйт: 

1) Кыргыз Республикасынын "Кредиттик союздар жөнүндө" Мыйзамын Кыргыз Республикасынын башка мыйзамдарына 2006-жылдын акырына чейин ылайык келтирүү. Мыйзамга төмөнкүдөй өзгөртүүлөрдү киргизүү мүмкүндүгү болжолдонууда: 

- ассоциацияланган мүчөлөрдүн мүчө болуусуна карата; 

- катышуучулардын жыйналышын өткөрүүнүн жол-жоболорун өркүндөтүүнү камтуучу корпоративдик принциптерди жайылтуу, КСтин катышуучуларынын жалпы жыйналышынын кворумун аныктоо, берилүүчү кредиттер үчүн кредиттик комитетке жоопкерчиликти жүктөө, КСтин башкармасынын мүчөлөрүнө сыйакыларды белгилөө

2) Колдонуудагы "Кредиттик союздарды лицензиялоо жөнүндө" жобону (Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 4-майындагы N 14/3 токтому менен бекитилген жана Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2005-жылдын 14-июнунда N 75-05 менен каттоодон өткөн) депозиттерди тартуу укугуна лицензия алуу үчүн Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын минималдуу талаптарына тиешелүү мүмкүн болуучу өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жаатында кайрадан карап чыгуу. Бул талаптар 2006-жылы каралууга тийиш. 

3) МФИни жөнгө салуунун көп баскычтуу системасын иштеп чыгуу. Талаптарды иштеп чыгууда депозиттерди тартуучу МФИлер, ошондой эле ири көлөмдө активдүү операциялардын жүзөгө ашырган же башка финансылык институттар менен түзүмдүк байланышта экендиги менен шартталган финансы-кредиттик секторго олуттуу таасирге ээ МФИлерге (ылайыгына жараша) карата да пруденциалдык көзөмөл каралууга тийиш. 

7.1.4. Күрөөлөрдү каттоодон өткөрүү жана алып коюу жол-жоболорун жөнөкөйлөтүү боюнча иш-чараларда төмөндөгүлөр каралган: 

1) кыймылдуу жана кыймылсыз мүлктөрдү күрөө катары каттоодон өткөртүүдө төмөнкү мүмкүнчүлүктөрдү караштыруу аркылуу операциялык чыгымдарды төмөндөтүү

- нотариалдык конторалардын, Мамлекеттик каттоо офистеринин жана Борбордук күрөө конторасынын офистеринин бир имаратта жайгашуусу; 

- элет жашоочуларынын чыгымдарын төмөндөтүү максатында күрөөлүк мүлктөрдү каттоо жана тариздөө боюнча бардык милдеттерди аткаруу укугу менен айыл өкмөттөрүндө Мамлекттик каттоо өкүлчүлүктөрүн ачууга тиешелүү маселелерди чечүүнү караштыруучу Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү

- бир эле күрөөнү пайдалануу менен экинчи ирет карыз алып жаткандар үчүн күрөөнү каттоодон өткөрүү жол-жоболорун жөнөкөйлөтүү

- кредиттер алуу учурунда күрөөнүн предмети катары пайдаланылып жаткан кыймылсыз мүлк үчүн ар жылы паспорт түзүү талаптарын кайрадан карап чыгуу; 

2) жерди күрөө катары натыйжалуу пайдалануу максатында күрөөгө коюлган жерди сатуу механизмдерин, мисалы, анын наркын баалоо жол-жоболорун өркүндөтүү

3) күрөөгө коюлган, бирок каттоодон өткөрүлбөгөн кыймылдуу мүлктөрдү сатууда санкцияларды аныктоо учурунда мыйзамдарга өзгөртүү күргизүү, ошондой эле күрөөнү соттук эмес тартипте алып коюу эрежесин өркүндөтүү

 

7.2. Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүнүн географиялык чөйрөсүн жана жакыр үйчарбаларын камтуусун кеңейтүү боюнча иш-чаралар 

 

Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүнүн географиялык чөйрөсүн жана жакыр үйчарбаларын камтуусун кеңейтүү үчүн төмөндөгүлөрдү аткаруу зарыл: 

- микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштоочуларга андан ары маалымдоо максатында чакан фермерлердин жана айылдык үйчарбалардын арасында финансылык кызмат көрсөтүүлөргө карата суроо-талапты иликтөөлөрдү жүргүзүү

- КАФКнын андан ары туруктуу өнүгүшүн камсыз кылуу максатында аны сатууга тендер өткөрүү жөнүндө жарыялоо менен 2006-жылдын акырына карата КАФКны менчиктештирүүнү бүткөрүү зарыл. КАФКны менчиктештирүү процессинин чегинде КАФКны банкка өзгөртүп түзүү жөнүндө маселе каралууга тийиш. КАФКны менчиктештирип бүткөндөн кийин да айылчарбасын кредиттөө багытынын сакталышын камсыз кылуу боюнча чараларды иштеп чыгуу; 

- алар аркылуу жакыр үйчарбалары кредиттөө булагынан пайдаланып жаткан өзара жардамдашуу топторуна көмөктөшүү

 

7.3. Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн диверсификациялоо жана микрокаржылоо ресурстарыя сунуштоочулардын жигерин күчөтүү боюнча иш-чаралар 

 

Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн диверсификациялоо максатында төмөндөгүлөрдү аткаруу зарыл: 

- МФИлер сунуштаган кызмат көрсөтүүлөрдү диверсификациялоо максатында жөнгө салуу иш чөйрөсүн өркүндөтүү

- айылчарбасы үчүн каралган финансылык продуктыларды (мисалы, сактоо жайларын курууну каржылоо, товардык кредиттерди берүү) колдонууга киргизүү үчүн финансылык институттарды, соодалык жана өндүрүш кооперативдерди, жабдууларды жана аларга керектүү буюмдарды берүүчүлөрдү тартуу менен пилоттук долбоорлорду жүзөгө ашырууга көмөктөшүү

- МФУлардын жана КСтердин жаңы продуктыларды иштеп чыгуусуна түрткү берүү, же болбосо кардарлардын керектөөлөрүн канааттандырууну көздөгөн колдонулуп жаткандарын модификациялоого (микролизинг, микрокамсыздандыруу, ипотекалык кредиттер), ошондой эле жакыр үйчарбалары менен иш алып барган айылдык МКА жана КСлардын жаңы продуктуларды иштеп чыгууга инновациялык гранттарды алууларына түрткү берүү

- КБлар менен БФКМлердин ортосунда технологияларды, стратегиялык биригүүлөр, банктардын МФУларды дүңүнөн кредиттөөсү жагында тажрыйба алмашуусу үчүн алардын ассоциациялары аркылуу кесиптик жана ишкердик байланыштарга өбөлгө түзүү ж.б. 

МФИлердин жигерин күчөтүү максатында төмөнкүлөрдү аткаруу зарыл: 

- чыгымдардын түзүмүн кайрадан карып чыгуу максатында МФУ, КС жана КБлардын ишинин натыйжалуулугун жогорулатуу, бул калк анчалык жыш жайгашпаган региондордо иш жүргүзүүгө жана аз өлчөмдөгү кредиттерди берүүгө мүмкүндүк берет. Буга техникалык жардамдарды берүү, кредиттөөнүн жаңы технологияларына жетүү, тобокелдиктерди тескөө жана кредиттерге көз салуу системаларын өркүндөтүү аркылуу жетишүүгө болот. 

- МФУ жана КС жана КБлардын адистештирилген техникалык колдоолордон жана окутуудан пайдалануу мүмкүнчүлүгүн, ошондой эле көзкарандысыз тараптар аркылуу тескөөгө алынган жана негизинен биргелешип каржылоого алынган фондулардын эсебинен иштеген микрокаржылоо секторун колдоо боюнча структураны түзүүнү камсыз кылуу. Адистештирилген техникалык жардамдар жана окутуу менен камсыз кылуу ошол структуранын аткарган милдеттеринин бири болуп саналат; 

- атайын курстарда жана МФИлердин өзүндө окутуу курстарын өткөрүү. Микрокаржылоо боюнча тажрыйбага ээ болгондордун эларалык окутууга катышкандыгы үчүн стипендияларды берүүлөр, мисалы, Алматы шаарындагы Микрокаржылоонун жаңы окутуу борборунда окугандар үчүн жана МФИ жана донорлордун биргелешкен күч-аракети менен уюштурулган микрокаржылоо боюнча ар жылы өткөрүлгөн улуттук конференияларга катышуучуларга демөөрчүлүк иши башка демилгелерде камтылышы мүмкүн; 

- МФИлердин ишине карата, айрыкча башкаруу маселелерине көңүл буруу менен катуу талаптардын жайылтылышына түрткү берүү

- банктардын жана/же өзүнчө БФКМлардын стратегиялык максатта биригүүсү чөйрөсүндө иликтөөлөрдү жүргүзүү үчүн донорлордун колдоосунда фонд түзүү

 

7.4. Микрокаржылоочу кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштоочуларды каржылоо булактарын кеңейтүү боюича иш-чаралар 

 

Микрокаржылоо булактарын кеңейтүү төмөндөгүлөрдү болжолдойт: 

1) жыйым топтоонун улуттук маданиятын өнүктүрүү жана төмөндөгүлөрдү кошо алганда, бир катар аракеттерди жүзөгө ашыруу: 

- өз катышуучуларынан депозиттерди тартуу укугуна лицензия алуусу үчүн КСтерге карата белгиленген талаптарды аныктоо, бул КСтерге жыйымдарды мобилизациялоосуна мүмкүндүк берет; 

- кызыкчылыгы болгон МФУларды жана КСтерди жакыр үйчарбаларынын арасында жыйымдарды мобилизациялоо боюнча эларалык тажрыйбаларга тиешелүү (мисалы, Бангладеш, Боливия) ырааттуу маалыматтар менен камсыз кылуу; 

2) жергиликтүү жана эл аралык коммерциялык кредиттерди тартуу үчүн микрокаржылоо рыногунун жана микрокаржылоо ресурстарын сунуштоочулардын ишинин ачык-айкындуулугун камсыз кылуу. МКА, МКК жана КСлар өз финансылык отчетторун регулярдуу негизде Мiх Маrket ((20) эскертүүнү караңыз) электрондук баракчаларында жарыялап турууга тийиш, ал донорлор тарабынан колдоого алынат жана практиктер жана инвесторлор үчүн акысыз жана жеңил алынуучу маалыматтарды камтыйт. МФУ жана КС ассоцияциялары Интернет кызматтарынан пайдалана алуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болбогон өзүнүн мүчөлөрүнө жардам берүүгө тийиш. Депозиттерди кабыл алуучу мекемелер финансылык абал жана портфелдин абалы жөнүндө көзкарандысыз аудит тарабынан тастыкталган маалыматтарды берип туруусу зарыл; 

3) МФИлер үчүн улуттук сыяктуу эле, эларалык деңгээлде дагы коммерциялык каржылоодон пайдалануу механизмдерин түзүү. Мүмкүн болуучу механизмдер болуп төмөндөгүлөр саналат: 

- МФИлерди капиталдаштыруу. Өздүк капитал улуттук жана эларалык булактардан займдарды мобилизациялоо үчүн шарт катары каралат жана чакан МФИлердин өсүшү үчүн олуттуу түрткү болуп саналат; 

- кредиттерди жарым жартылай гарантияоо схемасы банктардын МФУ жана КСтер үчүн кредиттик линияларды берүүлөрүнө түрткү берет. 

4) Эсептешүү-сактык компаниясынын депозиттеринин бир бөлүгүн микрокаржылоо секторуна багыттоо мүмкүнчүлүгүн иликтөөгө алуу жана ЭСКга ресурстарды дүң берүүчүнүн жана БФКМ үчүн кызматтарды көрсөтүүчүнүн милдеттерин чегерүү

5) Эларалык социалдык инвесторлорду Кыргыз Республикасынын микрокаржылоо секторуна тартуу. Бул багытта төмөнкү иш-аракеттер аткарылышы мүмкүн: 

- Кыргызстандын микрокаржылоо сектору тууралуу жыл сайын Москва шаарында өтүүчү КМШга катышуучу өлкөлөрдүн Инвестициялык форумунда жана/же МФЦ тарабынан Чыгыш Европа жана КМШ өлкөлөрү үчүн уюштурулган ар жылы өтүүчү эларалык конференцияларда баяндоо; 

- донорлордун катышуусунда регулярдуу конференцияларды уюштуруу; 

- социалдык инвесторлордун жана Кыргызстандагы МФИлердин өзара аракеттенүү тажрыйбаларын жайылтуу. 

 

7.5. Кошумча кызмат көрсөтүү рыногун түптөө жана микрокаржылоо инфраструктураларын күчөтүү үчүн каралган иш-чаралар 

 

Микрокаржылоонун кошумча кызмат көрсөтүүлөр рыногун түптөө үчүн төмөнкүлөрдү аткаруу зарыл: 

- микрокаржылоо маселелери боюнча квалификациялуу консультанттардын жана машыктыруучулардын тобун даярдоо, алар МФУларга сапаттуу кызмат көрсөтүүлөрдү (кредиттик адистерди, менежерлерди, бухгалтерлерди жана аудиторлорду окутуу боюнча) сунуштоого тийиш; 

- бухгалтерлердин жана аудиторлордун квалификациясын туруктуу жогорулатуу; 

- донорлордун колдоосу алдында чакан МФУлар үчүн маалымат системаларын жаңылоо боюнча долбоорлорду иштеп чыгуу, атап айтканда, бухгалтердик эсепти алууну автоматташтыруу жана кредит портфелин тескөөнү жакшыртуу жагында; 

- донорлордун колдоосу астында маалымат системаларына ээ болуу, атап айтканда, бухгалтердик компьютердик программалар боюнча МФУлардын суроо-талабын канааттандыруу системасын түзүү. Консультанттарды тартуу менен бухгалтердик компьютердик программаларды кошо алганда, маалымат системасы жагында окутууларды жүргүзүү

Микрокаржылоо инфраструктурасын күчөтүү максатында төмөнкүлөрдү жүзөгө ашыруу зарыл: 

- МФУ Ассоциацияларды түзүү боюнча демилгелерди колдоо. Ири МФУлар Ассоциациянын бизнес-планын даярдоо боюнча күч-аракеттерин топтоштурушат; 

- Ассоциациялардын алкагында микрокаржылоо ресурстук борборун түзүү, ал эң мыкты улуттук жана эларалык тажрыйбалар жана каржылоо булактары жөнүндөгү маалыматтарды берет; 

- микрокаржылоо кызматтарын сунуштаган КС жана банктар үчүн Ассоциацияларга ачык мүчөлүктү камсыз кылуу, ошондой эле пруденциалдык көзөмөлдүккө алынган мекемелер үчүн альтернативалуу Ассоциациялардын түзүлүшүнө түрткү берүү

- өз ишин колдоо үчүн КС ишин алгылыктуу алып барган экинчи структурасын түзүүгө тийиш (финансылык апекск уюмдары жана Турукташтыруу фондулары). АӨБнын техникалык миссиясынын иш жыйынтыгын эске алуу менен КСтерди колдоо жана өнүктүрүү боюнча Финансы компаниясын менчиктештирүү мүмкүнчүлүгүн караштыруу; 

- кредиттик бюролордун иш чөйрөсүн кеңейтүүнү улантуу, микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштоочуларга өз ыктыярдуулук негизинде маалыматтарды берүүсүнө өбөлгө түзүү. Байланыш каражаттарынын жетишсиздиги проблемасы чакан МФИлер үчүн Интернет ресурстарынан пайдалануу мүмкүнчүлүгүнүн берилиши менен чечилүүгө тийиш. Интернет аркылуу байланышты Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына финансылык маалыматтарды берүү жана микрокаржылоо жөнүндө эларалык маалыматтарды алуу үчүн пайдаланууга болот. Интернет аркылуу сунушталган кызмат көрсөтүүлөрдүн тарабынан баасын белгилөөдө чакан МФУларга карата дифференциацияланган ыкма каралышы мүмкүн; 

- дүңүнөн кредиттөө институттары МФУ жана КСтер үчүн ресурс булагы катары өнүктүрүлүүгө тийиш. Иштеп жаткан дүңүнөн сунуштоочу институттардын өсүшү колдоого алынат жана бул атаандаштыктын артышына өбөлгө түзөт; 

- МФИ кардарларын коргоо максатында МФИ ассоциациялары регулярдуу негизде катышуучуларга берилүүчү кредиттер боюнча колдонулуп жаткан пайыздык чендер жөнүндөгү маалыматтарды жана кардарлар үчүн керектүү болгон башка маалыматтарды жарыялап турууга тийиш. 

 

7.6. Микрокаржылоо секторуна тартылган донорлордун иш-аракеттерин коордннациялоо боюнча иш-чаралар 

 

Микрокаржылоо секторуна тартылган донорлордун ишин координациялоо төмөнкүлөрдү болжолдойт: 

- микрокаржылоо стратегиясын жүзөгө ашыруу процессине донорлордун жигердүү тартылышын; 

- сектордун суроо-талабын координациялоодо жана аларды канааттандыруу үчүн донорлордун жардамын тартууда МФИ ассоциацияларынын ролун күчөтүү. КС ассоциациялары, ГТЦ техникалык жардам программасы менен ийгиликтүү кызматташуунун уландысы катары КСти өнүктүрүүнү колдоо программасын иштеп чыгуулары зарыл; 

- микрокаржылоо секторунун актуалдуу керектөөлөрүн эске алуу менен жана донордук жардамдарды натыйжалуу пайдалануу көзкарашынан алганда, донордук программаларды координациялоо. 

 

7.7. Стратегияны мониторингдөө механизмдери 

 

Стратегиянын жүзөгө ашырылышына мониторинг жүргүзүү максатында курамына мамлекеттик органдардын, МФИ ассоциацияларынын жана эларалык донор уюмдардын өкүлдөрү кирген жумушчу тобу түзүлгөн. Жумушчу тобунун ишин координациялоону Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясы жүзөгө ашырат (макулдашуу боюнча). 

 

Эскертүү

(1) Кыргыз Республикасынын Өкмөтү: Жакырчылыкты кыскартуу боюнча улуттук стратегия, 2000. 

(2) Жаңыртылган айылчарба саясаты документине карата 5.1-тиркеме, Кыргыз Республикасы 2004-жылдын ноябры. 

(4) 2005-жылдын 1-январына карата абал боюнча доллардык эквивалент - 14,6 миң АКШ доллары. 

(5) 2005-жылдын 1-январына карата абал боюнча сом түрүндөгү эквивалент - 2,1 миң сом. 

(6) Ченемдик укуктук базаны кылдат анализдөө ушул Стратегиянын 3-тиркемесинде келтирилет. 

(7) Атап айтканда, Кыргыз Республикасынын Эмгек кодекси, Кыргыз Республикасынын Жарандык кодекси жана "Кооперативдер жөнүндө" Кыргыз Республикасынын Мыйзамы менен. 

(8) Банктар менен түптөлгөн тыгыз байланыш МФУларга өз артыкчылыктарын, мисалы, тыгыз байланышты түзүү жана кардарлары тууралуу маалыматтарды алып туруу, калктын аз камсыз болгон катмарына кредиттик кызмат керсөтүүлөрдү сунуштоо боюнча атайы иш ыкмаларын жана технологияларын иштеп чыгууга тиешелүү мүмкүнчүлүктөрүн пайдалана алат. Ири каржылоо булактарынан пайдалана алуу, депозиттердин ар кандай түрлөү, төлөм операциялары жана которуулар сыяктуу диверсификацияланган финансылык продуктылардын орун алышы банктардын салыштырмалуу артыкчылыктарына кирет. 

(9) Бул жол-жоболор ар кандай мыйзамдык актыларда белгиленген: Кыргыз Республикасынын Жарандык кодекси, Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасында микрофинансылык уюмдар жөнүндө" Мыйзамы, Кыргыз Республикасынын аймагында микрофинансылык компаниялардын ишин жөнгө салуунун Убактылуу эрежеси (Кыргыз Рвспубликасынын Улуттук банк Башкармасынын 2003-жылдын 19-февралындагы N 4/2 токтому менен бекитилген, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2003-жылдын 25-мартында 29-03 номеринде каттодон өткөн), жаңы юридикалык жактарды материалдык каттоодон өткөрүү жана каттоого тиешелүү жол-жоболор. 

(10) Микрокаржылоо секторуна жүргүзүлгөн толук анализ ушул Стратегиянын 2-тиркемесинде келтирилген. 

(11) Кылдат анализдөөлөрү ушул Стратегиянын N 5 тиркемесинен караңыз. 

(12) МIX Маrket аныктамасына ылайык төрт категория: эң жакыр үйчарбасы: кредиттин орточо өлчөмү калктын жан башына ИДПнын 20%нен аз; жакыр үй чарбалары: 21-150 пайыз, орто үй чарбалары: 151-250 пайыз чакан бизнес; 250 пайыздан көбүрөөк. 

(13) Бангладеште, мисалы, камтуу чөйрөсү калктын 8 пайыздан көбүрөөк деңгээлин камтыйт, ошол эле учурда Боливияда бул көрсөткүч дээрлик 6 пайызды түзөт. 

(14) Микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүнөн пайдаланууда облустарга карата олуттуу айырмачылыктар орун алууда, мында Ысыккөл облусунда (3,9%) жана Талас облусунда (3,5%) эң жогорку көрсөткүч катгалган.). 

(15) Өлкөдө биригүү процесси боюнча мисалдар. "Бай-түшүм" МКАсы 2000-жылы АСDI/VОСА ченен Саritas программасын кошуу аркылуу түзүлгөн. 2005-жылы МЕРСИКО тарабынан колдоого алынган үч микрофинансылык институт биригүү менен МКК "Компаньон финансылык тобун" түзгөн. 

(16) КАФКнын менчиктештирүү жана коммерциялык банкка өзгөртүп түзүү пландаштырылууда, Эки МФУ, МКК "FINCA" жана Бай-түшүм" МККсы "МФКга трансформацияланууну пландаштырууда. "Компанион финансылык тобу" МККсы банк болуу мүмкүнчүлүгүн караштырууда. 

(17) Кылдат анализдөөлөр ушул Стратегиянын 4-тиркемесинде келтирилген. 

(18) Көпчүлүктүн таламында иш алып баруучу финансы системасы" түшүнүгү 1995-жылы Women's World Banking тарабынан киргизилген. 

(19) Микрокаржылоону өнүктүрүүнүн орто мөөнөттүү стратегиясын жүзөгө ашыруу боюнча иш-чаралар планы ушул Стратегиянын 1-тиркемесинде келтирилген. 

(20) www.miхmаrket.оrg караңыз. 

 

 

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 

жана Кыргыз Республикасынын Улуттук 

банкынын 2005-жылдын 30-декабрындагы 

N 637/37/7 токтому менен бекитилген 

Кыргыз Республикасында 2006-2010 жылдарга 

микрокаржылоону өнүктүрүүнүн орто 

мөөнөттүү стратегиясына тиркемелер 

 

КИРИШҮҮ 

 

Бул документте Стратегияга карата курамына төмөндөгү бөлүктөр кирген жалпы жана толук маалыматтар менен тиркемелер камтылат: 

1) Стратегияны жүзөгө ашыруу боюнча иш-чаралардын планы; 

2) Кыргызстандагы микрокаржылоо секторун анализдөө

3) микрокаржылоо чөйрөсүн укуктук жана регулятивдик анализдөө

4) техникалык жардамдын баяндамасы; 

5) мезотүзүм (финансы системасынын инфраструктурасы). 

Бул документ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын кызматкерлери менен тыгыз кызматташтыкта нидерланддык FACET BV консалтинг компаниясынын адистеринин тобу тарабынан жүргүзүлгөн изилдөөлөргө негизденген. 

Документте сунуш кылынган анализ Кыргыз Республикасынын микрокаржылоо секторуна SWОТ анализдөөнү жүргүзүү жана Стратегияны андан ары иштеп чыгуу үчүн негиз болду. 

 

1-тиркеме 

 

Кыргыз Республикасында микрокаржылоону 

өнүктүрүүнүн орто мөөнөттүү стратегиясын 

жүзөгө ашыруу боюнча иш-чаралардын 

ПЛАНЫ 

 

N  

Иш-чаралар  

Жооптуу болгон уюм  

Жъз#г# ашыруу м##н#тъ  

Жъз#г# ашыруу формасы  

 

1. Микрокаржылоонун укуктук жана ж#нг# салуу ч#йр#сън #ркънд#тъъ боюнча иш-чаралар  

 

 

Микрофинансылык уюмдардын ишин ж#нг# салган укуктук базаны #ркънд#тъъ боюнча иш-чаралар 

1.1. 

Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар ж#нънд#" Мыйзамына #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ ж#нънд#" Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоорун даярдоо боюнча жумушчу топту тъзъъ  

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Микрофинансылык уюмдарассоциациясы макулдашуу боюнча).  

2006-жыл 

Жумушчу топтун мъч#л#рънън тизмесин топтун Иш планын планын бекитъъ  

1.2. 

Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансалык уюмдар ж#нънд#" Мыйзамына анын Кыргыз Республикасынын башка мыйзам актыларына каршы келген жактары, ошондой эле микрофинансылык уюмдардын иштеринин майнаптуулугун жогорулатууга б#г#т болуп жаткан кемчиликтердин бар экендиги боюнча кылдат анализд##л#рдъ жъргъзъъ Республикасынын "Кыргыз Республи- касындагы микрофинансылык уюмдар ж#нънд#" Мыйзамына #зг#ртъъл#рдън жана толуктоолордун долбоорун даярдоо 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Микрофинансылык уюмдарассоциациясы макулдашуу боюнча).  

2008-жыл 

Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар ж#нънд#" Мыйзамына #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ ж#нънд# мыйзам долбоорун белгиленген тартипте Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеьешинин кароосуна коюу 

1.3. 

Колдонуудагы "Кыргыз Республикасынын аймагында микрофинансылык компанияларды тъзъъ ж#нънд#" Убактылуу жобону 1-тиркемесин жобону 1-тиркемесин (Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2002-жылдын 11-октябрындагы N 42/1-токтому менен бекитилген, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2002-жылдын 14-ноябрында 143-02 номеринде каттоодон #тк#н) катышуу ълъшън чект##съз  

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы 

2006-жыл 

Кыргыз Республикасынын аймагында микрофинансылык компанияларды тъзъъ ж#нънд# Убактылуу жобого #зг#ртъъл#рдън жана толуктоолордун (эгерде маселе оьунан чечилсе) долбоорун бекитъъ  

1.4. 

Микрофинансылык уюмдарды каттоодон #тк#ръъг#, микрофинансылык уюмдардын мамлекеттик органдарга отчет беръъ тартибе тиешелъъ жол-жоболорду ж#н#к#йл#тъъ мъмкънчълъгън карап чыгуу  

Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Мамлекеттик салык инспекциясы, Мрокфинансалык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча) 

2007-жыл 

Тиешелъъ ченемдик укуктук актыларга #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ  

 

Коммерциялык банктардын ишин ж#нг# салуучу укуктук базаны #ркънд#тъъ боюнча иш-чаралар  

1.5. 

Тобокелдикке к#з#м#лдъктън шайкеш системасы шартында жана анын сакталып турушунда коммерциялык банктарга жана банктык эмес финансы-кредиттик мекемелерге микрокредитт##нъ жъз#г# ашыруу мъмкънчълъгън беръъ максатында колдонуудагы "Коммерциялык банктардагы жана башка финансы-кредиттик мекемелердеги кредитт## ж#нънд#" Жобону кайрадан карапчыгуу мъмкънчълъгън кароо (Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 27-апрелиндеги N 12/7-токтому менен бекитилген, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2005-жылдын 3-июнунда 69-05 номеринде каттоодон #тк#н)  

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы  

2006-жыл 

"Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан лицензия берилген коммерциялык банктарга жана башка финансы-кредиттик мекемелердеги кредитт## ж#нънд#" Жобого #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ  

 

Кредиттик союздардын ишин ж#нг# салуучу укуктук базаны #ркънд#тъъ боюнча иш-чаралар 

1.6. 

Кыргыз Республикасынын "кредиттик союздар ж#нънд#" Мыйзамына Кыргыз Республикасынын башка мыйзам актылары менен карама-каршы келген, ошодой эле, кредиттик союздардын ишинин натыйжалуулугун жогорулатууга б#г#т болгон башка жетишпестиктердин бар экендиги боюнча кылдат анализ жъргъзъъ  

Кыргыз Республикасыны Улуттук банкы, "Кыргыз Республикасында Кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча финансы компаниясы" жоопкерчилиги чектелген коому (макулдашуу боюнча), кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

"Кредиттик союздар союздар ж#нънд#" Кыргыз Республикасынын Мыйзамына #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ ж#нънд#" Мыйзамдын долбоорун даярдоо  

1.7.  

Колдонуудагы "кредиттик союздары лицензиялоо ж#нънд#" Жобону (Кыргыз Республикасыны Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 4-майындагы N 14/3-токтому менен бекитилген, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 2005-жылдын 10-июнунда 75-05 номеринде каттоодон #тк#н) депозиттерди тартуу укугуна лицензия алуу ъчън Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын минималдуу талаптарына карата #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ мъмкънчълъгъ боюнча карап чыгуу  

Кыргыз Республикасыны Улуттук банкы  

2006-жыл 

"Кредиттик союздарды лицензиялоо ж#нънд#" Жобого #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ  

Кър##нъ каттоо жана алып коюу процедурасын ж#н#к#йл#тъъ боюнча иш-чаралар 

1.8. 

Микрофинансылык институттардын операциялык чыгашаларын кыскартуу максатында, кър##нъ каттоо жана алып коюу менен байланыштуу болгон мамилелерди ж#нг# салуучу Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына микрофинансылык институттардын операциалык чыгымдарын к#б#йтъъг# себеп болгон андагы карама- каршылыктардын жана башка жетишпестиктердин бар экендиги боюнча анализ жъргъзъъ жана аларды четтетъъ боюнча сунуштарды киргизъъ.  

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылсыз мълкк# укуктарды каттоо боюнча мамлекеттки агенттик, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Кър##нъ каттоо жана алып коюуну ж#нг# салуучу Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына жана толуктоолорду киргизъъ боюнча сунуштарды даярдоо  

1.9. 

Анда айылчарба максатындагы жер участкаларын кър##г# беръъ механизмин ж#н#к#йл#тъъг# жана кър## менен камсыз кылынган милдеттенмелер аткарылбаган учурда алардан #ндъръп алууга багытталган #зг#ртъъл#р камтылган кър##лък укуктук мамилени ж#нг# салуучу Республикасынын мыйзам актыларына #зг#ртъъл#рдън топтому менен Мыйзамдарды даярдоо жана анын алдыга жылышын камсыз кылуу.  

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылсыз мълкк# укуктарды каттоо боюнча мамлекеттки агенттик, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюча) 

2006-жыл 

Кър##нъ каттоо жана алып коюу маселелерин ж#нг# салуучу Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ ж#нънд# Мыйзам долбоорун даярдоо (Кыргыз Республикасынын Граждандык кодекси, Кыргыз Республикасынын Жер кодекси, "Кър## ж#нънд#" "Нотариат ж#нънд#" Мыйзамдары, "Айылчарба багытындагы жерлерди башкаруу ж#нънд#" Мыйзамдары ж.б.) 

1.10. 

А) Нотариалдык конторалардын, Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу кыймылсыз мълкк# укуктарды каттоо боюнча Мамлекеттик агенттиктин, Борбордук кър##лък каттоо конторасынын офистерин бир имаратта жайгаштыруу мъмкънчълъгън кароого алуу. Б) Б) Айыл жашоочуларынын чыгымдарын т#м#нд#тъъ максатында кър##лък мълктъ каттоого алуу жана таризд## боюнча функцияларды аткаруу укугун беръъ менен айыл #км#тт#рънд# Мамлекеттик каттоонун #кълчълъгън ачуу мъмкънчълъгън кароого алуу  

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кыргыз Республикасынын #км#тън#караштуу кыймылсыз мълкк# укуктарды катоо боюнча Мамлекеттик агенттик, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча, кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), бардык коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Тиешелъъ ченемдик укуктук актыларга #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ ъчън сунуштарды дярдоо  

1.11. 

Бир эле кър##нъ пайдаланган, кайталап кредит алып жаткан карыз алуучулар ъчън кър##нъ каттоо жол-жобосун ж#н#к#йл#тъъ менен байланыштуу маселени кароого алуу.  

Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылсыз мълкк# укуктарды катоо боюнча мамлекеттик агенттик, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча). 

2006-жыл 

Тиешелъъ ченемдик укуктук актыларга #зг#ртъъл#рдъ жана толуктоолорду киргизъъ  

1.12. 

Кредитти алуу учурунда кър## катары пайдаланган кыймылсыз мълктъ жыл сайын паспортизациялоо талабын кайрадан карап чыгуу мъмкънчълъгън кароого алуу  

Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылсыз мълкк# укуктарды катоо боюнча укуктарды катооо боюнча мамлекеттик агенттик, Микрофинансалык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюча) 

2006-жыл 

Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылсыз мълкк# укуктарды катоо боюнча укуктарды катооо мамлекеттик агенттик, мыйзамдан келип чыккан ченемдик укуктук актыларына #зг#ртъъл#рдъ киргизъъ  

1.13. 

Кър##нъ каттоого алуу учурунда микрофинансы лык уюмдар ъчън мамлекеттик ыйгарым укуктуу органдардын жыйымдардын жана кызмат к#рс#тъъл#рдън наркын т#м#нд#тъъ мъмкънчълъгън кароого алуу 

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылзыс мълкк# укуктарды катоо боюнча мамлекеттик агенттик 

2006-жыл 

Кър##нъ каттоого алуу жана аны алът коюу боюнча ишти алып барган органдардын жыйымдын жана кызматтарынын наркынын #лч#мън минималдаштырууга багытталган (МФУлар ъчън) Кыргыз Республикасынын #км#тънън токтомунун долбоорун даярдоо 

 

1.14. 

Микрофинансылык уюмдардын мыйзам актыларга #зг#ртъъл#рдъ даярдоо жана аны алдыга жылдыруу боюнча иш ж#нънд# маалыматтарга, ошондой эле кър##нъ каттоо жана соттук эмес тартипте алып коюу тартипте алып коюу жол-жобосун багытталган мыйзамдарга киргизилген жаьы #зг#ртъъл#р боюнча маалыматтарга жеткиликтъълъгън камсыз кылуу  

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кыргыз Республикасынын #км#тън# караштуу Кыймылзыс мълкк# укуктарды катоо боюнча мамлекеттик агенттик, микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Коммерциялык банктар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Колдонуудагы мыйзамдар жана аларга киргизилген #зг#ръъл#р туурасында ар кандай маалыматтык продуктыларды чыгаруу китепче, колдонмо, бюллетендер, жаьылыктар). Интернетте микрофинансылык уюмдар ассоциациясынын, кредиттик союздар ассоциациясынын атайын сайтын тъзъъ. Микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын колдонуудагы мыйзамдар, анын ичинде кър##лък мыйзамдар боюнча укуктук маалыматты камтыган ар кандай маалымат базаларына жеткиликтъълъгън камсыз кылуу  

 

2. Географиялык камтууну жана эь жакыр ъй чарбаларын микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#р менен камтууну кеьейтъъ боюнча иш-чаралар 

 

2.1 

#ЖТнын базасында тъзълг#н, иштеп турган МКАлардын потенциалын чыьдоого жана микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#рдън алыскы райондордогу #ЖТларды камтуусун кеьейтъъг# #б#лг# тъзъъ.  

БУУнун #нъктъръъ программасы макулдашуу боюнча)  

Туруктуу  

Практикалык аракеттер 

 

3. Микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ диверсификациялоо жана микрофинансылык кызмат к#рс#тъъчъл#рдън потенциалын чыьдоо боюнча иш-чаралар 

 

Т#м#нд#гъл#рг# к#м#кт#шъъ: - Микрофинансылык уюмдардын же кредиттик союздардын кардарлардын керект##л#рън канааттандырууга багытталган жаьы продуктыларды иштеп чыгуусуна же колдонууда тургандарын модификациялоого #б#лг# тъзъъ (микро лизинг, микро камсыздандыруу, ипотека кредиттери) - жакыр ъй чарбалары менен иштеген айылдык микрокредиттик агентстволорду жана кредиттик союздардын жаьы продуктыларды иштеп чыгуу ъчън инновациялык гранттарды алуусуна #б#лг# тъзъъ  

 

 

 

 

3.2 

Башка финансы кредиттик мекемелерди, кооперативдерди, жабдуу жана сырье беръъчъл#рдъ, соода компанияларын тартуу менен айылчарбасын каржылоо ъчън кредитт##нън пилоттук (алгачкы) продуктыларын жана схемаларын (мисалы, сактоо жайларын каржылоо, товардык кредиттер) иштеп чыгуу жана олдонууга беръъ  

Жабык типтеги акционердик коом "Кыргыз айыл чарба финансы корпорациясы", Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Айылдык товар #ндъръъчъл#р ъчън кредиттик продуктылардын търл#рън кеьейтъъ  

 

3.3 

Т#м#нд#гъ иш-чараларды жъз#г# ашыруу аркылуу микрофинансылык микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын финансылык жактан #зън-#зъ актоосун жогорулатуу:  

- микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын кредитт## боюнча адекваттуу методологияларга жеткиликтъълъгън камсыз кылуу  

- микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын тобокелдиктерди теск##, кредиттик портфелди теск## жана ага мониторинг жъргъзъъ боюнча системаларын #ркънд#тъъ  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу  

Активдердин натыйжалуулулугун рентабелдъълък коэффициентин жогорулатуу, майнаптуу ички жол-жоболорду иштеп чыгуу аркылуу операциялык чыгашаларды бара-бара т#м#нд#тъъ  

 

3.4 

Т#м#нкъ максаттарда коммерциялык банктар менен банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин ортосундагы кесиптик жана ишкердик байланыштарга #б#лг# тъзъъ: - технологияларды алмашуу 

- алардын стратегиялык биригъъсъ; 

- микрофинансылык уюмдардын коммерциялык банктардан кредит алуусу (банктык эмес финансы- кредиттик мекеменин ачык-айкындуулугу, тышкы аудит, #нъгъънън белгилъъ деьгээлине жетишъъ, жалпы маалыматтык тилкени тъзъъ, #здък интернет-сайттар)  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер менен дъьън#н беръъчъ уюмдардын ортосундагы кызматташтык ж#нънд# меморандумду тъзъъ, банктык эмес финансы- кредиттик мекемелерди коммерциялык банктар тарабынан каржылоонун к#л#мън жогорулатуу, #здък дъьън#н беръъчъл#рдън санын жогорулатуу (коммерциялык банктардын).  

 

3.5 

Окуу жана консалтингдик борборлор менен контракт тъзъъ жолу менен персоналдарды туруктуу окутуу аркылуу микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын институционалдык потенциалын къч#тъъг# #б#лг# тъзъъ  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Окутууну уюштуруу 

 

4. Микрофинансылык кызмат к#рс#тъъчъл#рдън каржылоо булактарын кеьейтъъ боюнча иш-чаралар 

 

4.1  

Региондор боюнча алганда, т#м#нд#гъл#рдъ камтыган майда фермерлердин жана элет жериндеги ъйчарбалардын ортосунда финансылык кызмат к#рс#тъъл#рг# суроо-талапты изилд##нъ жъргъзъъ: микрфинансылык кызмат к#рс#тъъл#рг# суроо-талапты изилд##, кардарлардын микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#рг# суроо-талапты изилд##, кардарлардын микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#рг# канааттангандыгына сурамжылоолорду жъргъзъъ, микрокаржылоонун жакырчылыкты кыскартууга тийгизген таасири  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Изилд## жъргъзъъ ъчън негиздемелерди даярдоо жана грант алуу Бул изилд##нъ жъргъз# турган уюмду тандоо максатында тендер #тк#ръъ Жъргъзълг#н изилд##л#рдън жыйынтыктарын жарыялоо жана потенциалдуу инвесторлорду жана эларалык донорлорду алардын айыл жерине аралашууну кеьейтъъ ж#нънд# чечим кабыл алуулары ъчън зарыл болгон маалымат менен камсыз кылуу максатында Интернеттин тиешелъъ сайттарына жайгаштыруу  

 

4.2 

Микрофинансылык уюмдарга жана кредиттик союздарга жаьы сактык продуктыларды иштеп чыгуусунда эларалык техникалык жардамдарды алууларына к#м#к к#рс#тъъ.  

 

 

 

 

Микрофинансылык уюмдарды жана кредиттик союздарды калктын жакыр катмарынын ичинде жыйымдарын мобилизациялоо боюнча эларалык тажрыйба ж#нънд# толук маалымат менен камсыз кылуу  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

туруктуу 

Калктын жакыр катмарына багытталган жаьы сактык продуктыларды иштеп чыгуу  

 

 

 

 

Тиешелъъ семинарларды #тк#ръъ ж.б.  

 

4.3 

Т#м#нкъл#рг# к#м#к к#рс#тъъ:  

- Мiх Маrket ((1) эскертъънъ караьыз электрондук баракчасында Интернетке жеткиликтъълъгъ чектелъъ болгон микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын отчетун жарыялоого  

- финансылык ачык - айкындуулук  

к#рс#ткъчт#ръ жана стандарттары боюнча атайын тренингдерди уюштурууга.  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Туруктуу негизде финансылык отчетторду жарыялашкан микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын санын жогорулатуу 

 

4.4 

Микрофинансылык уюмдарга жана кредиттик союздарга эларалык донор уюмдардан анчалык кымбат болбогон дъь финансылык ресурстарды жана техникалык жардамдарды (офистик жабдууларды сатып алууга кредиттер жана гранnnар ж.б.) алууларына т#м#нкъ жолдор аркылуу к#м#к к#рс#тъъ:  

- Кыргызстандын микрофинансылык cекторунун #кълд#рънън жыл сайын #тъъчъ КМШ #лк#л#рънън Инвестициялык Форумунун (Москва) жана/же Чыгыш Европа жана КМШ #лк#л#ръ ъчън Микрофинансылык борбор тарабынан уюштурулган эларалык конференциялардын ишине катышуусу  

- микрофинансылык секторго коммерциялык кредиттерди жана техникалык жардамдарды берген катышуусунда жыл сайын#тъъчъ конференцияларды уюштуруу - социалдык #н#кт#шт#р менен Кыргызстандагы МФУлардын #зара аракеттенишъъсънън тажрыйбасын жарыялоо  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Тышкы каржылоо булактарынын санын к#б#йтъъ  

 

4.5 

Ачык акционердик коом "Эсептешъъ-Сатык компаниясына" банктык эмес финансы кредиттик мекемелер ъчън кызмат к#рс#тъъл#рдъ дъьън#н беръъчъ функцияны беръъ менен Ачык акционердик коом "Эсептешъъ-Сатык компаниясы" тарабынан колунда болгон депозиттик базасынын эсебинен микрокредитт## боюнча операцияларды жъз#г# ашыруу мъмкънчълъгън изилдеп чыгуу  

Кыргыз 2006-жыл Республикасынын Улуттук банкы, Ачык акционердик коом "Эсептешъъ-Сатык компаниясы" (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Ачык акционердик коом "Эсептешъъ- Сатык компаниясы" тарабынан кредитт## боюнча операцияларды жъз#г# ашыруу укугуна лицензия алуусу  

 

5. К#м#кчъ кызмат к#рс#тъъл#р рыногун тъзъъ жана микрокаржылоо  

инфраструктурасын къч#тъъ ъчън иш-чаралар 

 

5.1 

Микрофинансылык институттардын институционалдык потенциалын чыьдоого, алардын катышуучуларынын кесиптик аброюн жогорулатууга к#м#кт#шъъ, микрофинансылык сектордун муктаждыгын координациялоо максатында, микрофинансылык сектор ъчън микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар ассоциацияларынын ролун къч#тъъ боюнча ишти жъргъзъъ  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча) 

Туруктуу 

Микрофинансылык институттардын ортосунда маалыматтарды топтоону жана алмашууну оптималдаштыруу, микрофинансылык институттардын микрокаржылоонун мыкты эларалык тажрыйбасына жеткиликтъълъгън камсыз кылуу, секторун кызыкчылыктарын чагылдыруу, микрофинансылык институттарга консультациялык кызматтарды к#рс#тъъ, микрофинансылык #кълд#ръ окутууларды уюштуруумикрофинансылык къч#тълг# стандарттарын киргизъъ ж.б.  

 

5.2 

Ассоциациянын мъч#л#рънън т#л#мд#рън# же донорлордун техникалык жана гранттык жардамдарынын негизинде тъзълъп жаткан Микрофинансылык уюмдар ассоциациясынын алкагында бухгалтердик, аудитордук, консультациялык, окутуу кызмат к#рс#тъъл#рдъ беръъ ъчън консалтингдик борборду тъзъъ  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар ъчън консалтингдик борборду тъзъъ  

 

5.3 

Микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын кызматкерлерин окутуу ъчън контракт боюнча ишке тартылган квалификациялуу консультанттар жана тренерлер ж#нънд# маалыматтарды камтыган маалымат базасын тъзъъ.  

Микрофинансылык уюмдар жана кредиттик союздар ассоциациялары кызматкерлеринин бул же тигил окууларга керект##л#ръ ж#нънд# техникалык тапшырмаларды иштеп чыгуу  

Кыргыз 2006-жыл Республикасынын Улуттук банкы, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

 

 

 

 

 

 

 

 

Туруктуу 

Маалымат базасы  

 

 

 

 

 

 

 

 

Техникалык тапшырмалар 

 

5.4 

Микрофинансылык уюмдарга жана кредиттик союздарга бухгалтердик #тк#ръъл#рдъ автоматташтыруу жана кредиттик портфелди теск##нън натыйжалуулугун арттыруу максатында маалыматтык системаларды же бухгалтердик программаларды сатып алууларына жана/же модернизациялоолоруна к#м#к к#рс#тъъ (донорлордун колдоосу астында).  

 

 

 

 

 

 

Программалык продуктыларды колдоого алган жергиликтъъ структураны тъзъъ (тандоо).  

"Кыргыз Республика-сында кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча финансы компаниясы" жоопкерчилиги чектелген коому (макулдашуу боюнча), Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча), Германия техникалык жардамдашуу коому (макулдашуу боюнча).  

Туруктуу 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2006-жыл 

Рыноктун катышуучуларында маалыматтык системаны камсыз кылуу.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сервистик кызматтарды камсыз кылуу  

 

5.5 

Микрофинансылык уюмдар менен кредиттик союздардын ортосунда маалымат алмашуу, Кыргыз Республикасынын мыйзам жана ченемдик актыларына жеткиликтъълъктъ камсыз кылуу, #лк# ичинде жана чет#лк#л#рд# мыкты микрофинансылык уюмдар ж#нънд# маалыматты таркатуу, микрофинансылык уюмдарга жана кредиттик союздарга техникалык жардам к#рс#тъъ максатында микрофинансылык ресурстук борборду тъзъъ  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Микрофинансылык ресурстук борборду тъзъъ  

 

5.6 

Кредиттик бюролор ж#нънд# эларалык стандарттарга шайкеш келген Кыргыз Республикасынын "Кредиттик бюролор ж#нънд#" Мыйзам долбоорун кабыл алууга к#м#к к#рс#тъъ.  

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги, Кредиттик маалымат бюросу (макулдашуу боюнча), Европа реконструкциялоо жана #нъктъръъ банкы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Кыргыз Ресупбликасынын Жогорку Кеьешинде "Кредиттик бюролор ж#нънд#" Мыйзам долбоорун жылдыруу  

 

5.7 

Ыктыярдуулук негизде микрофинансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ бардык беръъчъл#рг# маалымат беръъ боюнча к#м#к к#рс#тъъ аркылуу Кредиттик маалымат бюросунун ишин кеьейтъъ  

Кредиттик маалымат бюросу (макулдашуу боюнча), Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана коммерциялык банктардын карыз алуучулары боюнча иштеп турган маалымат базасы  

 

6. Микрофинансылык секторго тартылган донорлордун ишин координациялоо боюнча иш-чаралар 

 

6.1 

Донорлордун к#ьълън микрофинансылык секторду колдоо боюнча биргелешкен программаларга буруу.  

Кыргыз Республикасынын Экономика жана финанасы министрлиги, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Иш жъзънд#гъ аракеттер  

 

6.2 

Донорлордун к#ьълън айылдык микрофинансылык уюмдарды жана кредиттик союздарды колдоо боюнча атайын программаларды иштеп чыгууга буруу  

Кыргыз Республикасынын Экономика жана финанасы министрлиги, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Айылдык финансы кредиттик мекемелерди колдоо боюнча программалар  

 

6.3 

Микрофинансылык уюмдардын жана кредиттик союздардын жаьы продуктыларды иштеп чыгууларында жана колдонуудагыларын, кардарлардын керект##л#рън канааттандырууга багытталгандарды модификациялоо максатында, микрофинансылык уюмдарга жана кредиттик союздарга к#м#к к#рс#тъъ ъчън эларалык донорлорду тартуу  

Микрофинансылык уюмдар ассоциациясы, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

Туруктуу 

Донорлордон келип тъшъъчъ техникалык жардамдарды к#б#йтъъ  

 

6.4 

Германия техникалык кызматташуу коому тарабынан колдоого алынып жаткан техникалык жардамдын уландысы боло турган кредиттик союздардын #нъгъъсън колдоого алган программаны иштеп чыгуу  

Кыргыз Республикасынын Экономика жана финанасы министрлиги, Кредиттик союздар ассоциациясы (макулдашуу боюнча)  

2006-жыл 

Жардамдарды алуу 

 

7. Микрокаржылоо стратегиясына мониторинг жъргъзъъ механизми 

 

7.1 

Кыргыз Республикасында орто м##н#ттъъ #нъктъръъ стратегиясына мониторинг жъргъзъъ боюнча, курамына мамлекеттик органдардын, микрофинансылык институттардын жана эларалык донор уюмдардын #кълд#ръ кирген Жумушчу топту тъзъъ  

Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясы (макулдашуу боюнча), Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы,  

2006-жыл 

Жумушчу топту тъзъъ  

 

 

2-тиркеме 

 

Кыргыз Республикасында микрокаржылоо 

секторуна талдап иликтөөлөрдү жүргүзүү 

 

1. Киришүү 

 

Борбордук Азиянын башка мамлекеттерине салыштырганда Кыргыз Республикасында микрокаржылоо сектору кыйла өнүккөн жана анда банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин ар кандай түрү иш алып барат. Алсак, 2004-жылдын 31-декабрына карата микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштаган банктык эмес финансы-кредиттик системасы эки адистештирилген финансы-кредиттик мекемеден - КАФК жана Финансы компаниясынан, 78 МКАдан, 26 МККдан, 305 КСдан жана 116 ломбарддан турган. МКА менен МККлардьш саны тез арымда өскөн: 2003-жылдын акырына карата Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан 72 МКА жана МКК каттоодон өткөн, ал эми бир жылдан кийин алардын саны 104кө чейин өскөн. Эл аралык донорлордун колдоосу астында микрокаржылоо кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштаган өз ара жардамдашуу топтору өнүгүүгө ык койгон. 

МКА жана МККларды Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан каттоодон өткөрүү салыштырмалуу оңой процесс. Муну каттоодон өткөн МФУлардын саны менен да түшүндүрүүгө болот. Учурда, бул институттар туруктуу иштеп кеткен МФУлардын катарына кирбейт, бирок бүтүндөй алганда микрокаржылоо ресурстарын сунуштоочулардын ар кандай түрүнүн иштеп жатышын артыкчылык катары эсептөөгө болот. Бул институттар ар кандай кардарларды тартуу менен ар кандай деңгээлде оорчулук жүгүн мойнуна алат. Бул финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү диверсификациялык сунуштоого өбөлгө түзүү менен түпкүлүгүндө келип, зарыл атаандаштыкты камсыз кылат. Бул, ошондой эле сунуштоочулардын кандай түрү рыноктун керектөөлөрүнө жакшы жооп бере тургандыгын аныктап билүүгө да мүмкүндүк берет. Ошондой болсо да, көпчүлүк микрокаржылоо институттары өнүгүү келечеги узак убакытты талап кылган чакан чөйрөдө иш алып барган уюмдар. МФУларда кардарлардын орточо саны 200 адам (ФИНКАны кошпогондо), ал эми кредиттик союздардыкы 100 катышуучу. 

Микрокаржылоо институттарынын санынын көбү жана ар түрдүүлүгү Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын көзөмөл органы үчүн проблемаларды жаратууда. Мыйзам талаптарына ылайык Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы бардык түрдөгү банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин ишине көзөмөлдүктү жүзөгө ашырат. Мында, адистештирилген финансы кредиттик мекемелерге (Финансы компаниясы жана КАФК) жана кредиттик союздарга, ошондой эле депозиттерди кабыл алууга ниеттенип жатышкан микрофинансылык компанияларга карата пруденциалдык жөнгө салуу колдонулат. 

 

1.1. Кыргыз айылчарба Финансы Корпорациясы 

 

Кыргыз айылчарба Финансы Корпорациясы, айылчарба секторунда 1517 млн. сом өлчөмдөгү портфелге ээ жана кардарынын саны 30 миңден ашкан ири финансы-кредиттик институт. КАФКнын 11 филиалы жана 47 өкүлчүлүгү иштейт. КАФК - бул, даярдыктан өткөн менеджерлери, кредиттөө жагында бай тажрыйбага ээ квалификациялуу персоналы, айыл жеринде кеңири тараган тармагы жана ар түрдүү финансылык продуктыларды сунуштаган таасирдүү күчкө ээ финансылык институт. Корпорация, рынокто орчундуу суроо-талап шартында иш алып баргандыктан, өсүшкө карата олуттуу потенциалга ээ. Донордук колдоолор да персоналды окутууга, шайкеш маалымат системасын түзүүгө жана жабдууларды сатып алууга мүмкүнчүлүк берген. 

КАФКнын кредиттеринин орточо кайтарымдуулугу акыркы үч жылда (2003-2005-жылдары) 97,3 пайызды түзөт. 

КАФКнын ишиндеги негизги өксүк - дээрлик 89 пайызы айылчарбасына, атап айтканда малчарбасына топтоштурулган кредит портфелинин секторлору боюнча аз диверсификацияланышы. 

КАФКнын өзүнүн жетишээрлик ресурсу жок, ошондуктан ал эларалык кредиттик линиялардан ((1) эскертүүнү караңыз) өтө эле көзкаранды. КАФК депозиттерди тартууга же электрондук төлөмдөр, которуулар жана валюталык операциялар сыяктуу башка финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоого укугу жок. Бул жагдай, анын 30 000 кардарына кызмат көрсөтүүлөрдүн бир кыйла толук топтомун сунуштоосуна КАФКга чек коет. Корпорация өз кардарларынын банктарга көбүрөөк ыктап жаткандыгынан улам, алардан айрылып калуубуз мүмкүн деп эсептейт. Ушул проблеманы чечүү үчүн депозиттерди кабыл алган, иши толук жөнгө салынуучу жеке институтка трансформациялануу негизги милдет катары алдыда турууда. 

 

1.2. Микрокаржылоо уюмдары 

 

Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын микрофинансылык уюмдар жөнүндөгү" Мыйзамында МФУнун үч түрү: МКА, МКК жана МФК аныкталган. МКА өзүнүн уюштуруу-укуктук формасы боюнча коммерциялык эмес уюм болуп саналгандыктан, пруденциалдык жөнгө салынууга алынбайт. Ал эми коммерциялык уюм болуп саналган МКК да пруденциалдык жөнгө салынууга жатпайт. Ошондой болсо да, ушул эки уюм тең Кыргыз Республикасыньш Улуттук банкына жарым жылдык негизде регулятивдик отчетторун берип турууга тийиш. 

Акционердик коом болуп саналган МФК аманаттарды кабыл алуу укугуна лицензия алуу жана Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын талаптарын аткаруу ниетин тастыктаган милдеттенме катты берген учурунан тартып Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан пруденциалдык жөнгө салынууга алынат. МКА менен МККлардын кардарлары болуп негизинен, шаар жашоочулары саналат жана ушул уюмдардын негизги продуктысы катары жеке же топтук кредиттөө аркылуу жүгүртүү капиталын көбөйтүүгө берилген кыска мөөнөттүү кредиттер саналат. 

МФУлардын олуттуу бөлүгү - анчалык чоң болбогон уюмдар болуп саналат жана бул алардын ишинин натыйжасыздыгынын негизги себеби. 2004-жылдын акырына карата 104 МФУнун ичинен бешөөнүн гана миңден ашкан кардарлары болгон. 87 МФУнун 100гө жетпеген кардары болгон же болбосо алар дегеле иштеген эмес. 12 МФУнун 100дөн 1000ге чейинки кардарлары болгон. Аз өлчөмдө кредиттерди туруктуу берүү үчүн чөйрөнүн болушу да зарыл. Пайыздык чендердин салыштырмалуу жогору болушу жана кредиттик ресурстардын наркынын төмөндүгү учурда алардын өлчөмүнүн чектелүүлүгү жана ишинин натыйжасыздыгына карабастан көпчүлүк МФУга туруштук берип, ишин улантууга мүмкүндүк берүүдө. Бул да чектелүү мүнөзгө ээ. Туруктуу иштеп калуу жана калайык-калктын эң жакыр жашаган катмарын мүмкүн болушунча толук камтуу үчүн МФУларды өнүктүрүү зарыл. Бул процессте ресурстун чектелүүлүгү негизги тоскоолдук болуп саналат. 

Ал эми, алардын биригүүсү өсүш стратегиясы болуп саналат. Жалпы максаттарды көздөөнүн негизинде биригүү географиялык планда алганда да камтуу чөйрөсүн кеңейтүү менен кардарлар базасынын санын арттырып, акча каражаттарынын агылып кирүүсүн күчөтүп, капиталдын жеткиликтүүлүгүн жана экономикалык масштабка жетүүнү камсыз кылуу менен катталган чыгымдарды кыскартууга алып келет. Биздин өлкөдө мындай биригүүнүн эки мисалы бар. МКА "Бай Түшүм" 2000-жылы АСDI/VOСА жана Саritas кредиттик программаларын кошуу аркылуу түзүлгөн. 2005-жылы Кайрымдуулук корпусу тарабынан колдоого алынган үч МКАнын бир МКК "Компаньон Финансылык Тобуна" биригүүсү жүргөн. 

Көпчүлүк МФУлар бир аз гана өлчөмдөгү капиталга ээ. Аларга депозиттерди кабыл алууга уруксат берилген эмес жана каржылоонун коммерциялык булактарынан да пайдалана алышпайт. Демек, алар донорлордон көзкаранды жана бүгүнкү күнгө чейин донорлордун каражаттары алардын кредит портфелин арттыруунун бирден-бир ресурсу болуп саналат. Кредит портфелге гранттык каражаттар барган сайын аз бөлүнүп жаткандыгынан улам, МФУлар капиталды тартуунун альтернативалуу жолдорун издөөгө тийиш. Бул багытта эларалык булактардан каржылоого алынган дүңүнөн сунуштоочулардан кредит алуу варианттардын бири болушу мүмкүн. 

Чакан МФУларда төмөнкүдөй кемчиликтер орун алып келүүдө ((2) эскертүүнү караңыз): 

1) институционалдык база начар өнүккөн. Башкаруу структурасы алсыз же дегеле жок. Менеджмент тиешелүү финансылык же башкаруу жагында билимге ээ эмес; 

2) талап кылынган билим деңгээлине ээ персонал жетишсиз, атап айтканда кредиттик эксперттер жана бухгалтердик иш жөндөмдүүлүгүнө ээ, маалымат системасын өздөштүргөн персонал жетишсиз; 

3) кредиттик жол-жоболор жетишээрлик иштелип чыккан эмес, тобокелдиктерге иликтөөлөрдү жүргүзүү дээрлик жокко эсе; 

4) кредиттерди мониторингдөө системасы начар өнүккөн; 

5) филиалдардын саны чектелүү, негизинен башкы офис гана бар. Чакан МФУлар жайгашкан жериндеги шериктештиктерге гана басым жасагандыктан, камтуу чөйрөсү жана мүмкүнчүлүгү чектелүү

6) кредиттик продуктылар диверсификацияланган эмес. 

МКА жана МККлар өзүнүн уюштуруу-укуктук фодмасы боюнча уюштуруу жол-жобосу жеңил болгондуктан, ушул түрдөгү МФУларды каттоодон өткөртүүгө ниеттенгендердин саны көп, бирок мында алар рынокто дайыма эле жигердүү иш алып бара беришпейт. Муну кандайдыр бир деңгээлде каттоодон өткөн МКАлардын дээрлик 40 пайызы иштебей жаткандыгы менен да түшүндүрүүгө болот. Ушунун өзү ишин алгылыктуу деңгээлде жөнгө сала албай жана натыйжасыз иштеген МКА жана МККлардын саны көп экендигин да тастыктоодо. 

Бир эле учурда, МФУлар үчүн микрокаржылоо ресурстарын маанилүү сунуштоочулардан болуп калуусуна жакшы мүмкүнчүлүктөр бар экендигин да белгилеп кетүү зарыл. Ушул Тиркеменин 3-пунктунда көрсөтүлгөндөй, олуттуу канааттандырылбаган суроо-талап да орун алууда, атап айтканда, айыл жериндеги рынок (кирешеси аз фермерлер, үйчарбалары) тейлөө мүмкүнчүлүгүнө ээ потенциалдуу чөйрө болоор эле. Ушул рынокто иштөөгө даяр болуу үчүн сырттан жардамдын тартылышы зарыл. Айрым өлкөлөрдө МФУлардын институционалдык потенциалын жана натыйжалуулугун арттырууга мүмкүндүк берген, донорлор тарабынан колдоого алынган механизмдер иштейт. Бул, калктын аз камсыз болгон бөлүгүнө кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоодо өзүн-өзү актоо мүмкүнчүлүгүнө жетишүүгө өбөлгө түзөт ((3) эскертүүнү караңыз). 

 

Каржылоо: Иш тажрыйбаса аз жаьы тъзълг#н МФУлар каржылоонун жетишсиздигине байланыштуу проблемаларга дуушар болушат. Алар бул иш багытына лицензиясы жоктугуна байланыштуу депозиттерди тарта алышпайт жана кредиттик тарыхка ээ эместигинен улам, коммерциялык булактардан каражаттарды ала алышпайт. Бир нече микрокаржылоо ресурстарын сунуштоочулар иш алып барган рыноктордо донордук каражаттар бул проблемаларды чечъъг# мъмкънчълък тъз#т. Бул, донорлордун колдоосу астында #з ишин баштоого жетишкен бир нече #км#ттък эмес уюмдар тъзълг#н 1990-жылдардын орто ченинде байкалган. Донордук каражаттар чектелъъ экендигинен улам, альтернативалуу булактарды изд## зарылчылыгы келип чыгууда. Донорлор кредитгик тарых иштелип чыкпаган туьгуюктан чыгууда таасирдъъ роль ойноо менен финансылык кредиттердин пайда болушуна алып келет. Бул учурда донорлор финансылык ресурстарды дъьън#н сунуштоочулар аркылуу МФУларга ресурстарды бериши мъмкън. Чыгыш жана Борбордук Европада 2003-жылы МФУлар ъчън каралган бардык ресурстардын бештен бир б#лъгъ коммерциялык банктардан берилген. Коммерциялык кредиттерден пайдалануу мъмкънчълъгъ донордук каражаттардан к#зкарандылыкты басаьдатат. Донорлор, кредиттик ресурстарга мъмкънчълъктъ ачуу учурунда тобокелдиктерди т#м#нд#тъъ боюнча мъмкънчълъкт#рдъ караштырышы мъмкън. Донорлор 

тарабынан гарантиялардын жигердъъ берилиши буга карата мисалдын бири болуп саналат жана ал #км#ттък эмес уюмдарга коммерциялык банктардан карыз алууга #б#лг# тъз#т. Мън#здъъ #зг#ч#лъкк# ээ коммерциялык займдарды теск##д# техникалык жардамдарды беръъ аркылуу коммерциялык булактардан кредиттерди алууда #км#ттък эмес уюмдарга жардам к#рс#тъъ донорлор ъчън башка бир вариант болуп саналат.  

 

1.3. Кредиттик союздар 

 

Кредиттик союздар белгилүү деңгээлде айыл жерин тейлөөгө алат. Өлкөнүн аймагында түзүлгөн 300дөн ашуу кредиттик союз 30 миңге жакын катышуучуларын тейлөөгө алуу менен Борбордук Азияда эң эле кеңири тараган тармакты түптөгөн. 

Кредиттик союздар өзүнүн дүңүнөн берүүчү институтуна ээ, бир нече жылдар бою кредиттик союздардын ишине көзөмөлдүктү жүзөгө ашырып келе жаткан Финансы компаниясы аларга институционалдык колдоо көрсөтүп келүүдө. Азия өнүгүү банкынын сунуш-көрсөтмөсү ((4) эскертүүнү караңыз) боюнча кредиттик союздун ишине көзөмөлдүк 2005-жылдын июль айында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкында өткөн. Финансы компаниясын менчиктештирүүгө даярдык көрүү иштери башталган. 

Өз алдынча экономикалык ишкердикке түрткү берүү максатында күч-аракеттерди бириктирүү аркылуу өз жагдайын жакшыртууга далалаттануусу кредиттик союздун кубаттуу мүмкүнчүлүгүнөн болуп саналат. 

Өз катышуучуларынын социалдык жана экономикалык жагдайынын жакшыруусуна өбөлгө түзүү милдетин кредиттик союздар төмөндө келтирилген негизги иш принциптерин сактоо аркылуу аткарып келүүдө

- өзүнө жардам берүү, өзүн-өзү башкаруу жана жоопкерчиликти сезе билүү

- катышуучулардын чогуу жоопкерчилик тартуусу; 

- бирдейлик, ыктыярдуулук жана ачык мүчөлүк; 

- автономиялуулук жана көзкарандысыздык. 

Кредиттик союздун катышуучулары союздун ички мамилелерин өздөрү жөнгө салышып, анын иштеп туруусу жана коопсуздугу үчүн өздөрү жоопкерчилик тартышат. Ушул аркылуу алар ишкердик маданиятты өнүктүрүүгө жана жоопкерчиликтүүлүк принцибинин сакталышына таасирдүү түрткү берет. 

Мындан тышкары, алардын географиялык жайгашуусу да принцибинде келип кредиттик союздардын кубаттуу мүмкүнчүлүгүнө кирет, анткени негизинен алар финансылык институттардын кызматынан пайдалана албаган же алар жокко эсе айыл жеринде иш алып барат. Алардын айрымдары бул мүмкүнчүлүктөн пайдалана алышкан. Бирок, 2004-жылдын акырына карата каттоодон өткөн 305 кредиттик союздун 91и гана 100дөн ашык мүчөгө ээ болгон, ал эми кардарларынын саны 1000ден ашкан бир да кредиттик союз жок. 

Башка микрофинансылык институттарга салыштырганда кредиттик союздар салык алуу маселесинде артыкчылыктарга ээ. 

Ал эми анын алсыз жактары жөнүндө сөз кыла турган болсок, бул жерде МФУларга мүнөздүү кемчиликтер да аларга таандык экендигин белгилеп кетүүгө тийишпиз. Башкаруу системасы жана менеджмент негизги проблема болуп саналат ((5) эскертүүнү караңыз). Капиталдаштыруу өтө эле төмөн, ал эми кредиттик союздун мүчөлөрүнүн капиталды арттыруу үчүн мүмкүнчүлүктөрү чектелүү, бул кредиттерди берүү үчүн акча каражаттарынын көлөмүн азайтат. Белгилүү бир финансылык көрсөткүчтөрдү аткарбай келген, ошондой эле Финансы компаниясынын алдында мөөнөтүндө төлөнбөгөн карыздары болгон бир нече кредиттик союздар да бар. Көз боемочулукка жол берген учурлар да кездешет. Каттоодон өткөн 300 кредиттик союздун бардыгы толук кандуу иштей албай келет жана алар техникалык жардамдар менен камсыздалууга тийиш. 

Кредиттик союздар өздүк жыйымдарды мобилизациялоо максатында уюштурулган. 2004-жылы сынамык долбоор ишке ашырылып, анын чегинде тандалып алынган 10 кредиттик союз 2,5 млн. сом жалпы суммасындагы каражаттарды мобилизациялашкан. Долбоор ГТЦ долбоорунун колдоосу астында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан жүзөгө ашырылган. 

Учурда, кредиттик союздар андан ары өнүгүү жолун жана анын федеративдик түзүмүн аныктаган стратегиялык планды иштеп чыгууда. 2005-жылдын июль айында кредиттик союздар Финансы компаниясы менчиктештириле турган болсо, анын жаңы ээси болуу сунушун кароого коюшкан. 

 

1.4. Коммерциялык банктар 

 

Эки жыл мурда өлкөнүн коммерциялык банктары аз өлчөмдөгү жана чакан кредиттерди берүү рыногунда байкаларлык жигердүүлүгүн көрсөтө алган эмес. ЕБРРдин ММФ программасы абалды түптамырынан өзгөрттү. Борбордук Азияда жүзөгө ашырылып жаткан регионалдык демилгенин бөлүгү болуп саналуу менен бул программа Кыргыз Республикасында 2002-жылдын апрель айында башталган. Бул максаттуу топтун кредиттик ресурстардан туруктуу пайдалануу мүмкүнчүлүгүн түзүү аркылуу майда жана чакан ишканалардын экономикалык өнүгүүсүнө түрткү берүү анын негизги милдети болгон. 

Беш коммерциялык банк: АКБ "Кыргызстан", "Энергобанк" ААКсы ЖАК "Инэксимбанк", "Казкоммерцбанк Кыргызстан" ААКсы жана "Халык банк Кыргызстан" ААКсы ЕБРРдин ПММФсында өнөктөштөрдөн болуп саналат. Бул топко "Халык банк Кыргызстан" ААКсы 2005-жылдын биринчи жарым жылдыгында кошулган. 2005-жылдын июнь айында ушул банктарда Чүй, Ысыккөл, Жалалабат жана Ош областарында кредиттөө боюнча (майда жана чакан кредиттөө боюнча бөлүмдөр) болгону 44 пункт гана болгон. 

 

1.5. Жакыр жашагандарды жана өзара жардамдашуу топторун кредиттөө 

 

Жакырчылыкты кыскартууга багытталган кредиттөө боюнча маалыматтар социалдык башкаруу программасынын жакырчылыкты кыскартуу боюнча компоненттинин чегинде өзара жардамдашуу топторуна көмөк көрсөтүүгө чакырылган ПРООН тарабынан берилген ((6) эскертүүнү караңыз). 

Өзара жардамдашуу топтору - бул айыл жеринде түзүлгөн формалдуу эмес коомдук уюмдар. Ичтен жыйым топтоо системасы топтордун ишинин илгерилеп кетүүсү жана финансылык институттардын ресурстарынан пайдалануусу үчүн милдеттүү болуп саналат. Өзара жардамдашуу топтору өз мүчөлөрүнүн негизги керектөөлөрүн жабуу үчүн өздүк жыйымдарды мобилизациялоо менен иш алып барат. Топтор жыйнаган жыйымдар фондусу өз мүчөлөрүнө айына 2-10 пайыз орточо ченде карыздык акчаларды берүү же киреше алып келген ишкердикти чогуу жүргүзүү үчүн пайдаланылат. Бул жыйымдар мүчөлүк төлөмдөрдүн, утурумдук сактык төлөмдөрдүн, займдарды берүү боюнча кызматтарды көрсөтүүдөн иштелип табылган каражаттардын, банктык депозиттерге жайгаштыруудан жана биргелешип жүргүзүлгөн ишкердиктен алынган кирешелердин эсебинен топтолот. 

2004-жылдын акырына карата Кыргызстанда 1256 өзара жардамдашуу топтору иштеп турган ((7) эскертүүнү караңыз). Колдо болгон маалыматтарга ылайык өзара жардамдашуунун топторунун жыйым топтоо жөндөмдүүлүгү кыйла өскөн. КАФК өзара жардамдашуу топторуна шериктештик негизинде финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштап келүүдө

 

1.6. Формалдуу эмес негизде каржылоо 

 

Кыргызстанда "ыража" деген түшүнүктө маалым болгон өзара жардамдашуу жашоо деңгээлине, айыл жериндеби жана шаарда жашайбы көзкарандысыз көпчүлүк жерде колдонулуп келүүдө. Ар кандай өзгөчө жагдайларда белгилүү социалдык топторунун мүчөлөрүнөн анчалык чоң эмес суммада (30-500 сом) каражат чогултуу негизги принципти түшүндүрөт. 

Кыргызстанда ошондой эле "шерине" же "касса" деген түшүнүктөр да кеңири жайылтылган. Бул формалдуу эмес топтор жалпы фондго дайыма акча чогултуп турган адамдардан турат. Чогултулган каражат толугу менен же жарым-жартылай кезектүүлүккө жараша топ мүчөлөрүнүн бирине берилет. Топтолгон каражат топтун ичинде же кредиттик ассоциацияда берилип турган дүйнө жүзүндө кеңири белгилүү болгон феномен калктын эң жакыр жашаган катмарында кеңири колдонулуп келүүдө. Ал эми "шерине" жакыр эместердин арасында кеңири тараган. Мында 250 миң сомго чейинки сумма белгилүү бир учурларда гана чогултулуп автомобилдерди, кымбат баалуу буюмдарды сатып алуу же инвестициялоо үчүн жумшалат. Бай эмес, бирок ишенимдүү кирешеге ээ болгон адамдар тобу да 100 сомдон чогултуу менен "шеринеге" катышышат. 

Формалдуу эмес негизде каржылоо айыл жерин каржылоодо маанилүү роль ойношу мүмкүн ((8) эскертүүнү караңыз). Фермерлер айылчарба чийки заттарын иштетүүчүлөрдөн финансыны натуралай төлөм түрүндө алуу менен алган түшүмдү саткандан кийин эсептешүүсү мүмкүн. Эмгек наркынан тышкары фермерлердин бардык чьггымдары айдап себүү учурунда төлөнүшү мүмкүн, мында жер эмес, өстүрүлгөн түшүм күрөө болуп саналат. Болжолдонгон пайыздык чендер жогору болуп турган шартта, мындай туруктуу өзара мамиле ишенимдүүлүккө өбөлгө түзүп, транзакциялык чыгымдарды төмөндөтөт. Бул учурда фермерлер үчүн бирден-бир чектөө каржылоого карата мүмкүнчүлүк болуп саналат. 

 

2. Микрофинансылык кызмат көрсөтүүлөрдү 

сунуштоо ((9) эскертүүнү караңыз) 

 

2.1. Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер 

 

Ушул секторго жана анын керектөөлөрүнө түшүнүү менен мамиле кыла тургандыгын тастыктап Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы 2005-жылдын баш жагында банктык эмес финансы-кредиттик мекемелерге аларда орун алган проблемаларды аныктоо жана бул мекемелерди андан ары өнүктүрүү үчүн зарыл болгон чараларды иштеп чыгуу максатында суроолорду жөнөткөн. Мындан тышкары 2005-жылдын июль айында регионалдык үч "тегерек стол" өткөрүлгөн ((10) эскертүүнү караңыз). Анын жүрүшүндө микрокаржылоо секторунун проблемалары жана аларды чечүүнүн болжолдонулуп жаткан жолдору талкууга алынган. 

 

1-таблица 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик 

мекемелердин саны 

 

Мекеме 

2001 

2002 

2003 ((11) эскертъънъ караьыз) 

2004 

2005 - жылдын июнь айы 

КАФК 

Финансы компаниясы 

МКА жана МКК 

72 

104 

128 

Кредиттик союздар 

278 

349 

303 

305 

312 

Бардыгы болуп 

280 

351 

377 

411 

442 

 

МКА жана МКК тобуна эң эле ар кандай мекемелер бириктирилген. Өлкөдө эң ири микрокаржылоо мекемеси болуп саналган жана кардарлардын саны 20 миң адамдан ашкан МКК "ФИНКА"; МКК "Компаньон финансы тобу" 10 миңге жакын кардарга ээ; башка МККлар 100гө жетпеген кардарлар менен иш алып барышат. Мына ушундай эле айрымачылыктар микрокредиттик агентиктер боюнча да байкалат, мында МКА "Бай-Түшүм" эң ири финансылык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоочу болуп саналат (2 миңден ашуун кардарга ээ). 

Кредиттик союздардын арасында да активдер, портфель, катышуучулардын саны жана иш-чөйрөсү жагында ушундай эле олуттуу айырмачылыктар орун алууда. 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелерди кардарлардын саны боюнча бөлүштүрүүдө, ушул сектордун таасирдүү мааниге ээ экендиги жөнүндө жакшыраак маалымат алууга болот. 2-таблицада келтирилген маалыматтар төрт категорияны чагылдырат: 100гө жетпеген кардарларды тейлеген мекемелер (чакан МФУлар); 100дөн 1000ге жакын кардарларды тейлеген (орто) жана кардарларынын саны миңден ашкан ири МФУлар ((12) эскертүүнү караңыз). Төртүнчү категорияга каттоодон өткөн, бирок ишин баштай элек мекемелер кирет. 

 

2-таблица 

 

МКА, МКК жана КС 

(2004-жылдын акырына карата абсолюттук саны) 

 

 

Чакан МФУлар (<100 кардар) 

Орто МФУлар (100-1000 кардар) 

Ири МФУлар (>1000 кардар 

Ишинин баштай элек же отчет бербегендер 

Бардыгы болуп 

МКА 

34 

12 

29 

78 

МКК  

19 

26 

Кредиттик союздар 

203 

91 

11 

305 

Бардыгы болуп  

283 

86 

35 

409 

 

Каттодон өткөн бардык МФУлардын жана кредитгик союздардын 75 пайыздан көбүрөөгү өтө эле чакан же ишин баштай элек мекеме болуп саналат, ал эми 20 пайыздан бир аз көбүрөөк МФУлар жана кредиттик союздар орточо катары классификацияланышы мүмкүн. Болгону 1 пайызы, башкача айтканда 5 гана МФУ 1000ден ашыгыраак кардарга ээ. 

Ири МФУнун катарына "ФИНКА" МККсы, Мерсиконун колдоосу алдында 2005-жылдын баш жагында түзүлгөн "Компаньон финансы тобу" МККсы жана "Бай Түшүм" МКАсы кирет. Алар операциялык өзүн-өзү актоо мүмкүнчүлүгүнө жетишүү менен депозиттерди тартууга мүмкүн болгон жаңы институционалдык баскычка өтүүгө далалаттанышууда. ФИНКА жана "Бай-Түшүм" МКАсы МФКга кайра өзгөртүп түзүлүү баскычында турат, ал эми "Компаньон финансы тобу" МККсы коммерциялык банкка өзгөртүп түзүлүүгө ниеттенүүдө

Кредиттик портфель: Банктык змес финансы-кредиттик мекемелердин (КАФК, МКК, МКА, МКК, КС) кредит портфели коммерциялык банктардын жана банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин чогуу алгандагы кредит портфелинин 32,2 пайызын түзөт. 2004-жылдын 31-декабрына карата банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин утурумдук кредит портфели 2761 млн. сомду түзгөн болсо, коммерциялык банктардын кредит портфели 5816 млн. сомго жеткен. Ал эми карыз алуучулардын саны көз карашынан алганда, банктык эмес мекемелердин мааниси кыйла жогору: бүтүндөй банк сектору 2004-жылдын акырына карата 26 миң карыз алуучуга ээ болуп турган болсо, банктык эмес мекемелердин карыз алуучуларынын саны 93,7 миңден ашкан. 

Бул сандар аз өлчөмдө жана чакан кредиттерди берүү рыногунун өнүгүү динамикасын чагылдыруу менен микрокаржылоону өнүктүрүү жана аны жүзөгө ашыруу боюнча Стратегиянын долбоорун иштеп чыгууну кошо алганда, бул секторду өнүктүрүүгө кесипкөйлүк көз караштан мамиле кылууга олуттуу аргумент болуп саналат. 

Банктык эмес мекемелердин кредит портфелинин алардын активдериндеги үлүшү 83 пайызды түзүп турган учурда коммерциялык банктардын алардын активдериндеги кредит портфелинин үлүшү болгону 32,8 пайыз гана. Албетге, пайыздын төмөндүгү Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан банктар үчүн белгиленген пруденциялдык чектөөлөрдүн да натыйжасы болуп саналат. Бирок, мында бул айырмачылыктар банктык эмес мекемелерге берилген акчалар банктарга салынган каражаттарга караганда кардарларга кыйла натыйжалуу жетерин ырастайт. 

Акыркы 2 жылда банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин портфели 2002-жылдан 2004-жылга чейин эки эсеге көбөйүү менен тынымсыз өсүшкө ээ болгон. Ошондой болсо да, ресурстун жетишсиздигинен улам кредит портфелинин есүш арымы 2005-жылы төмөндөшү мүмкүн экендиги күтүлүүдө

 

 

3-таблица 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин 

учурдагы кредит портфели (млн. сом) 

 

Аталышы 

31.12.02 

31.12.03 

31.12.04 

ъш пайыз менен 2004/2003 

КАФК 

1001 

1279 

1528 

19 

МФУ 

434 

785 

81 

Кредиттик союздар  

249 

289 

449 

55 

Бардыгы болуп  

1250 

2002 

2761 

38 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик 

мекемелердин чогуу алгандагы кредит 

портфелинин өсүшү 

 

Сүрөт 

 

КАФКнын портфели банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жалпы кредиттик портфелинин 55,3 пайызын түзөт. МКА жана МККлардын кредит портфели 28,4 пайызды, ал эми кредиттик союздардын портфели 16,2 пайызды түзөт. Төрт эң ири МФУлардын (МКК "ФИНКА", МКА "Бай-Түшүм", МКК "Компаньон финансы тобу" жана МКК "Лизинго-ипотекалык компания") портфели бардык МФУлардын портфелинин 85 пайызын түзөт. 

 

1-диаграмма. Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин чогуу алгандагы кредит портфели, % менен. 

 

Сүрөт 

 

2.2. Коммерциялык банктар 

 

2.2.1. Киришүү маалыматтар 

 

Өлкөнүн финансы сектору 19 банктан турат. Банктардын чогуу алгандагы активдери 2004-жылдын акырына карата 17,7 млрд. сомду түзөт. Карыз алуучулардын жалпы саны 5,8 млрд. сом кредит портфели менен 26 миңге жакынды түзөт ((13) эскертүүнү караңыз) Финансылык ортомчулук индекси 6,2 пайызды түзгөн (кредиттердин ИДПга катышы). Бул, банктар аркылуу анча чоң эмес өлчөмдөгү акчалай агымдардын өтө тургандыгын далилдейт ((14) эскертүүнү караңыз). Ошондой болсо да, 2002-жылга салыштырганда байкаларлык алгылыктуу жылыштар жүргөн: 2002-жылы финансылык ортомчулук индекси 2,7 пайызды түзгөн. Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, 2007-жылдын акырына карата финансылык ортомчулук индекси 9 пайызга жете тургандыган болжолдоодо ((15) эскертүүнү караңыз) . 

Калктын депозиттери 130 миң сактык эсептер боюнча 2,1 млрд. сомду түзгөн (калктын саны 5 млн. адам). 

Банк тутумуна карата ишенимди бекемдөө үчүн жана Казакстандын, Украинанын жана Молдованын жолун жолдо менен Кыргызстан депозиттерди камсыздандыруу боюнча мыйзам долбоорун даярдоодо. 

 

2.2.2. Банктар жана микрокаржылоо 

 

Жогоруда белгиленип кеткендей эле 5 коммерциялык банк: АКБ "Кыргызстан", "Энергобанк" ААКсы, ЖАК "Инексимбанк", "Казкоммерцбанк-Кыргызстан" ААКсы жана "Халык-Банк" ААКсы ЕБРРдин ПММФсы боюнча иштеп жатышат. 2005-жылдын июнь айына карата ушул банктар Чүй, Ысыккөл, Жалалабат жана Ош областарында кредиттөө (майда жана чакан кредиттөө бөлүмдөрү) боюнча 44 пункту ачышкан. 

 

ПММФ боюнча #н#кт#ш банктар займдардын 3 търън сунушташат: 

- 2000 АКШ долларына чейинки Экспресс-кредиттерди 2 кън ичинде (2004-жылдын 31-декабрына карата алардын ълъшъ микрокредиттер утурумдук портфелинин 80 пайызын тъзг#н) │ 

- 2000 ден 10000 долларга чейинки майда кредиттер (2004-жылдын 31-декабрына карата алардын ълъшъ микрокредиттер утурумдук портфелинин 18 пайызын тъзг#н)  

- Аз #лч#мд#гъ майда кредиттер - 10000ден 100000 АКШ долларына чейин (2004-жылдын 31-декабрына карата алардын ълъшъ микрокредиттер утурумдук портфелинин 2 пайызын тъзг#н)  

 

Аз өлчөмдө жана чакан кредиттерди берүүнүн кредиттик методологиясы колдонулуп келинген микрокредиттөө методологиясы менен жалпы окшоштукка ээ. Кредит алууга келип түшкөн билдирмелерди анализдеп көрүүдө акча агымдары кароого алынат, Экспресс-кредит алууда күрөөнүн коюлушу талап кылынбайт. 

 

 

4-таблица 

 

2004-жылдын 31-декабрына карата ПММФ боюнча 

өнөктөш банктардын портфели 

(млн. сом менен) ((16) эскертүүнү караңыз) 

 

#н#кт#ш банктар 

Коммер- циялык банктардын жалпы утрумдук кредит портфели 

ПММФ-нун утурумдук портфели  

Коммерциялык банктардын портфе- линдеги ПММФнын ълъшъ саны 

Коммерциялык банктардын карыз алуучуларынын учурдагы  

ПММФ боюнча карыз алуучулардын учурдагы саны 

Коммерциялык банктардын кредит портфелиндеги ПММФнын кредит портфелинин катышы  

Кыргызстан 

757,7 

178,9 

23% 

4915 

3966 

81% 

Инэксимбанк 

1004,7 

162,2 

16% 

5067 

2683 

53% 

Энергобанк  

552,9 

62,4 

11% 

2365 

1204 

51% 

Казкоммерцбанк- Кыргызстан 

855,1 

66,6 

8% 

1436 

854 

59% 

19 коммерциялык банктын кредит портфели  

5816,1 

470,1 

8% 

26249 

8707 

33% 

 

Портфелдин өлчөмү тынымсыз, тез арымда өсүүдө жана 2005-жылдын 1-июлуна карата 50 пайызга көбүрөөккө, 17 миллион АКШ долларына же 695,3 млн. сомго чейин ((17) эскертүүнү караңыз), ал эми жигердүү иштеген карыз алуучулардын саны 11867 чейин өскөн. Кредиттин орточо көлөмү 2000 АКШ долларынан аз болгон (2005-жылдын 1-январына карата сомдук эквивалентте алганда - 82,0 миң сом), муну МКА "Бай-Түшүмдүн" кредиттеринин орточо өлчөмүнө салыштырууга болот. 

 

2.3. Камтуу чөйрөсү 

 

2004-жылдын акырына карата банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана ПММФ боюнча иштеген коммерциялык банктардын активдүү карыз алуучуларынын саны 102241 адамга жеткен. Карыз алуучулардын санын үйчарбаларынын санына салыштырып көргөндө (жылдын акырына карата 1107 миң) үйчарбаларын кредиттерге камтуу 9 пайыздан бир аз көбүрөөктү түзгөндүгүн белгилемекчибиз. 

 

 

5-таблица 

 

2004-жылдын 31-декабрына карата карыз 

алуучулардын саны 

 

 

ЕБРРдин ПММФсы боюнча иштеген 4 коммерциялык банк 

КАФК 

МКА 

МКК 

КС 

Бардыгы болуп 

карыз алуучула 

8502 

30146 

16000 

26000 

21650 

102241 

 

2004-жылы карыз алуучулардын саны андан мурдагы жылдагыга салыштырганда 20 пайызга көбөйгөн. Бул, финансылык институттар микрокаржылоо боюнча иш чөйрөсүн ыргактуу кеңейтип бара жаткандыгын тастыктайт. Бирок, суроо-талаптын олуттуу бөлүгү дале болсо канааттандырылбастан калып жаткандыгы жөнүндө жалпы ойпикир сакталып келүүдө ((18) эскертүүнү караңыз). 

 

Географиялык бөлүштүрүү 

 

Төмөндө берилген таблицада МКА жана МКК боюнча карыз алуучуларды географиялык бөлүштүрүүгө тиешелүү маалыматтар чагылдырылган. 

 

6-таблица 

 

МФУлардын областтар боюнча 

карыз алуучуларынын саны ((19) эскертүүнү караңыз) 

 

Область 

31.12.03 

31.12.04 

ъш, %  

2004-жылда карыз алуучуларды областтар боюнча б#лъштъръъ, пайыз  

Кредит портфелдин #съш арымы, % 

Бишкек 

5191 

8064 

55 

19,2 

137 

Чъй 

1214 

2573 

112 

6,1 

99,3 

Талас 

5767 

7267 

26 

17,3 

42,3 

Ысыкк#л  

3242 

3711 

14 

8,8 

89,3 

Нарын 

2206 

1436 

-35 

3,4 

-31,1 

Жалалабат  

4537 

3929 

-13 

9,4 

45,8 

Ош 

7914 

11719 

48 

27,9 

98 

Баткен 

4884 

3244 

-34 

7,7 

1,3 

Бардыгы болуп 

34955 

41943 

20 

100 

80,8 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин 

кредит портфелин экономика тармактары боюнча 

бөлүштүрүү 

 

7-таблица 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин 

тармактар боюнча кредит портфели 

 

Тармак 

Кредиттер (млн. сом менен) 

31.12.04 

Пайыз 

31.12.03 

Пайыз 

Абсолюттук #зг#ръъ 

#н#ржайы  

41,9 

1,51% 

21,6 

1,10% 

20,3 

Айылчарбасы 

1645,1 

59,35% 

1502,1 

74,70% 

143,0 

Транспорт  

4,2 

0,15% 

4,3 

0,20% 

-0,1 

Соода 

774,2 

27,93% 

410,8 

20,40% 

363,4 

Сатып алуу жана кайра иштетъъ 

7,9 

0,29% 

6,5 

0,30% 

1,4 

Ипотека кредиттери 

65,5 

2,36% 

6,5 

0,30% 

59,0 

Жана башкалар 

233,2 

8,41% 

59,2 

2,90% 

174,0 

Бардыгы болуп 

2772,0 

100,0% 

2011,0 

100,0% 

761,0 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин 

2004-жылдын 31-декабрына карата 

экономика тармактары боюнча 

чогуу алгандагы кредит портфели (миь сом) 

 

Сър#т 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин 2004-жылдын 31-декабрына карата кредиттеринин эь ири ълъшъ айылчарбасына (59,3 пайыз) жана соодага (27,9 пайыз) берилген. Буга к#бънесе, КАФКнын кредитт##съ айылчарбасына багытталгандык менен шартталган (анын портфелинин 89 пайызы). Айылчарбасын #нъктъръъг# багытталган КАФКнын кредиттерин эске албаганда, кредит портфелин б#лъштъръъ т#м#нкъч# чагылдырылмак: 54,7 пайыз соодага жана 20,4 пайыз айылчарбасына. 

Эгерде, МКА жана МККлардын гана кредит портфелин секторлор боюнча б#лъштъръънъ гана кароого ала турган болсок, анда соода артыкчылык кылуу менен портфелдин 66,1 пайызын жана кардарлардын 72,4 пайызын тъзм#к (8-таблицаны караьыз). МКА жана МККнын портфелинде айылчарбасы болгону 15,9 пайыз кардарды жана 12 пайыз портфелди камтыйт. #н#ржайынын, курулуштун жана кызмат к#рс#тъъ секторунун ълъшъ - #т# эле т#м#н. 

 

8-таблица 

 

2004-жылдын 31-декабрына карата 

экономика тармактары боюнча МКА жана МККлардын 

кредит портфели жана карыз алуучуларынын саны 

 

 

Активдъъ карыз алуучулар (адам) 

Секторлор боюнча кардарлардын ълъшъ 

Кредит портфели, млн. сом 

Сектордун кредит портфелиндеги ълъшъ 

#н#ржайы  

754 

1,8 % 

27,2 

3,5% 

Айылчарбасы 

6665 

15,9% 

93,9 

12,0% 

Соода 

30364 

72,4% 

518,3 

66,1% 

Курулуш жагынан кызмат к#рс#тъъл#р  

0,0% 

36,8 

4,7% 

Кызмат к#рс#тъъл#р  

1409 

3,4% 

32,3 

4,1% 

Ипотека кредиттери  

246 

0,6% 

51,8 

6,6% 

Жана башкалар  

2503 

6,0% 

24,4 

3,1% 

Бардыгы болуп  

41943 

100% 

784,7 

100% 

 

2.4. Ишкердиктин маьызы 

 

Бул б#лъкт# ЕБРРдин ПММФсын жъз#г# ашырып жатышкан банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана коммерциялык банктардын търл#ръ боюнча ишкердигинин маалыматтарынын кыскача баяндамасы берилген. 

 

Портфелдин сапаты 

 

Портфелдин сапаты мыктыдан эь жакшыга чейин #зг#ръп турат. Кредиттик союздар боюнча кредиттердин кайтарымдуулугунун т#м#нд##съ байкалууда, бул айрым кредиттик союздардын кредиттери боюнча м##н#тъ #тк#рълъп жиберилген карыздардын орун алышы менен тъшъндъръл#т. 

 

9-таблица 

 

2004-жылдын 31-декабрына карата кредиттердин 

кайтарымдуулук коэффиценти ((20) эскертъънъ караьыз). 

 

 

ЕБРРдин ММКП боюнча иштеген 5 банк 

КАФК 

МКА 

МКК 

Кредиттик союздар 

Кайтарымдуулук коэффициенти (%) 

99 

97,1 

99 

99 

93,3 

 

Натыйжалуулук 

 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин иши ж#нънд#гъ маалыматка талдоо жъргъзъъ алардын персоналынын ишинин #ндъръмдъълъгънън т#м#ндъгън к#рс#тъъд#. МККда бир кызматкерге орточо алганда 77 карыз алуучу туура келет. Бир кызматкерге орточо алганда 95 карыз алуучу туура келген "ФИНКА" МККсын эске албаганда, МКК боюнча карыз алуучулардын орточо саны бир кызматкерге 19,6 чейин тъшъп турат. К#пчълък МККларда бир кызматкерге алты карыз алуучу туура келет, бул иш жигеринин эь т#м#ндъгън айгенелеп турат. 

МКАлардын ичинен бир кызматкерге карыз алуучулардын орточо саны 45 адамды тъз#т. Буга адеттегидей эле, бир ири беръъчъ - "БайТъшъм" МКАсынын ишинен улам жетишилет. Орточо алганда башка МКАлар боюнча бир кызматкерге 26 карыз кардар туура келет ((21) эскертъънъ караьыз). Майда МФУларда адетте анчалык деле к#п эмес, ъч адамдан ашпаган кызматкер эмгектенет. 

Кызматкерлердин иш жигеринин мындай т#м#н деьгээли албетте, натыйжалуулукка терс таасирин тийгизъъ менен бир карыз алуучуга карата сарптоолорду жогорулатат. #з жигерин арттыруу максатында МФУлар ъчън #съъ стратегиясын кабыл алуусу акылга сыярлык болмокчу. Бирок бул жерде бир катар тоскоолдуктар орун алган, аларды кредиттик союздардын жана МФУлардын белгилъъ бир санынын катышуусунда гана чечъъг# мъмкън. Микрокаржылоонун чакан институттарынын к#п б#лъгънд# (кредиттик союздар жана МФУлар), алардын саны дээрлик 300, #съъ ъчън финансы ресурстары жокко эсе жана алар аны эч качан таба албашы да мъмкън. Алардын ичинен к#пчълъгъ #з портфелин жана тиешелъъ натыйжалуулукту камсыз кылуу ъчън карыз алуучуларынын санын да олуттуу к#б#йт# алышпашы мъмкън ((22) эскертъънъ караьыз). 

Бул жагдайлар чакан кредиттик союздардын жана МФУлардын ишинде бир кыйла алгылыктуу экономикалык методологияны киргизъъ керектигин айгинелеп турат. Алардын ишинин к#пт#г#н аспектилерин #ркънд#тъъ зарыл. 

Чакан кредиттик союздарга жана МФУларга ошондой эле, башка институционалдык алсыздыктар да таандык. Алар, ишинин негизги тоскоолдугу катары финансылык ресурстардын жетишсиздигин белгилеп келгендигине карабастан, иш жъзънд# алганда абал бир кыйла татаал. 

2005-жылдын башталышында сектордо калыптанып калган абалды тъшънъъ, ошондой эле алардын алгылыксыз жана алгылыктуу жактарын тъшънъъ ъчън Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы МФОлорго суроо салууларды ж#н#тк#н. Бул маалыматтар кылдат иликт##г# алынуу менен регионалдык ъч "тегерек стол" маегин #тк#ръъ учурунда толукталган. 

 

 

Иштин #ндъръмдъълъгънън т#м#ндъгъ Кыртызстандын микрокаржылоо секторуна гана тиешелъъ эмес. Бул мааниде алганда MIX market жана микрокаржылоо борбору ((23) эскертъънъ караьыз) тарабынан жъргъзълг#н салыштырмалуу изилд##г# таянууга болот, анда Чыгыш Европа жана Борбордук Азиядагы к#пчълък МФУлардагы иш #ндъръмдъълъгънън т#м#ндъгъ белгиленген. Чыгыш Европа жана Борбордук Азиядагы МФУлар финансылык 

кызмат к#рс#тъъл#рдън чектелъъ санын сунуш кылгандыгын жана к#пчълък учурда депозиттерди тартпагандыгын эске алганда, персоналдын реалдуу иш #ндъръмдъълъгъ баамдалгандардан т#м#н болушу мъмкън. Жарым-жартылай иш #ндъръмдъълъгънън т#м#ндъгъ ошондой эле, Чыгыш Европа жана Борбордук Азияда жаьыдан тъзълъп жаткан МФУлардын ортосунда да байкалууда. Африка жана жакьнкы чыгыш МФУлары бир аз узагыраак убакыттан бери иштеп келишъъд#, ал эми бир кредиттик адис/штаттагы кызматкер тарабынан тейл##г# алынган карыз алуучунун саны кыйла эле жогору. Региондогу #ндъръмдъълък боюнча т#м#н цифралар индивидуалдуу кредиттердин бир кыйла жогору топтолуусунан жана топтук жоопкерчилик алдында берилип жаткан кредиттердин санынын аздыгынан улам келип чыгышы мъмкън. Аталган региондо МФУлар топтук кредиттердин ири санын кошо алганда, бир кыйла кеьири спектрди сунуштай баштагандыктан, #ндъръмдъълъктън #съшъ жъръъг# тийиш. Иш жъзънд# алганда Чыгыш Европа жана Борбордук Азия #лк#л#рънд# штаттагы бир кызматкерге карата карыз алуучулардын орточо саны 84 адамды тъз#т, ал эми ошол учурда дъйн# жъзънд# - орточо саны 136га барабар. Эь эле мыкты к#рс#ткъч уюмдун 1 кызматкерине 310 карыз алуучу туура келген Грузиянын DRCда, андан соь Босниянын Призмасында (1 кызматкерге 210 карыз алуучу) жана 1 кызматкерге 156 карыз алуучу туура келген Армениянын Арегакында катталган. Аврора Экстримде (Россия) 1 кызматкерге болжол менен 9 карыз алуучу жана Микрофонддун (Болгария) 1 кызматкерине 15 карыз алуучу туура келет.  

 

 

Финансылык жактан #зън-#зъ актоо 

 

Кредиттик ресурстарды эь ири беръъчъ КАФК, 2001-жылдан тартып пайда алуу менен иш алып барууда. Башка банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин абалы т#м#нд# кыскача келтирилген: 

 

10-таблица 

 

МКАлардын пайдалуулугу (абсолюттук саны) 

 

 

Ири 

Орто 

Чакан 

Бардыгы болуп 

Пайда алуу менен иштегендери 

24 

33 

Чыгашасыз иштегендери  

Чыгашалуулар 

11 

Иштебегендери же отчетторун беришпегендер 

 

 

 

29 

 

11-таблица 

 

МККлардын пайдалуулугу (абсолютгук саны) 

 

 

Ири 

Орто 

Чакан 

Бардыгы болуп 

Пайда алуу менен иштегендери 

Чыгашасыз иштегендери  

Чыгашалуулар 

11 

11 

Иштебегендери же отчетторун беришпегендер 

 

 

 

 

12-таблица 

 

Кредиттик союздардын пайдалуулугу (абсолюттук саны) 

 

 

Ири 

Орто 

Чакан 

Бардыгы болуп 

Пайда алуу менен иштегендери 

87 

185 

272 

Чыгашасыз иштегендери  

11 

Чыгашалуулар 

11 

Иштебегендери же отчетторун беришпегендер 

 

 

 

11 

 

Республиканын 50 кредиттик союз жана МФУлары 2004-жылды чыгашалуу 

аяктаган же чыгашасыз иштегендер болуп саналат. Кыргыз Республикасы- 

нын Улуттук банкына отчетторду берген 364 мекеменин ичинен 314тъ 

2004-жылды кирешелъъ жыйынтыкташкан. Бул, банктык эмес финансы-кре- 

диттик мекемелер, анчалык чоь болгон кредит портфели орун алган шарт- 

та да операциялык чыгашаларын жабууга мъмкъндък берген жогорку пайыз- 

дык чендерди белгилеп жаткандыгы менен тъшъндъръл#т. 

 

#зара жардамдашуу топтору (#ЖТ) 

 

Айрым #ЖТлар тарабынан ПРООНго берилген финансылык маалыматтарга 

ылайык, 2002-жылдын акырына карата алардын топтук жыйымынын жалпы 

#лч#мъ 7,3 млн сомду тъзг#н. Бир кыйла так маалымат 13-таблицада кел- 

тирилген. 

 

13-таблица 

 

#ЖТлардын жыйымдары (сом менен) 

 

2001 

2002 

Жалпы жыйымдар 

Нак акча 

натуралай търънд#гъ 

Банктагы депозиттер  

Жалпы жыйымдар 

Нак акча 

натуралай търънд#гъ 

Банктагы депозиттер  

4499970 

3838841 

130245 

530884 

7289497 

5432024 

76140 

1781333 

 

3. Микрокаржылоого суроо-талап 

 

3.1. Киришъъ 

 

Бир катар индикаторлор #лк#д#, микрокредиттерге суроо-талаптардын канаттандырылбай жаткандыгын далилд##д#. 

Биринчиден, бул микрокаржылоо индустриясынын жана практиктердин, ошондой эле бир катар эксперттердин пикири. 

 

"Фермердик чарбалардын #съшънън улануусу ъчън технологиялардын т#м#н деьгээли, техника, ър#н, химикаттар менен начар камсыз болуу жана айылчарба продукциясын сатуу рыногунун тардыгы, капиталдын т#м#н деьгээли жана жъгъртъъ капиталын жана жабдууну жогорулатуу ъчън кредиттерге жеткиликтъълъктън адекваттуу эместиги бир катар тоскоолдук тардан болуп саналат ((24) эскертъънъ караьыз)".  

 

Кардарлар тарабынан белгиленген маалыматтар экинчи индикатор болуп саналат. Фермерлер, чакан ишканалар жана ъйчарбалары менен байланыштар алардын ичинен к#пчълък б#лъгъ кредиттик ресурстарга жеткиликтъълъкк# ээ эместигин чагылдырууда. Бул проблемаларды чечъъ ъчън кыштактардын жана чакан шаарлардын жашоочулары кредиттик союздарды жана МФУларды ачышкан. Кандайдыр бир деьгээлде кредиттерге болгон болжолдуу керект##нъ чагылдырат. Бирок, бул жерде кредиттерге гана суроо-талап орун албастан, акчага болгон муктаждык орун алууда. К#пт#г#н #лк#л#рд#гъд#й эле, калк акчага болгон муктаждыкты башынан кечириши мъмкън, бирок алар дайым эле микрокаржылоо уюмдардын кардарлары болууга даяр эмес. Кредитт##нън #нъгъшън# т#м#нд#гъ чект## факторлору таасирин тийгизъъд#: 

- айылчарба ишканаларынын пайдалуулугунун т#м#ндъгъ; 

- карызды т#л#б#й коюу учурунда, кредитти олуттуу жагдайларга алып келиши мъмкън болгон оорчулук, компромисс катары кабыл алуу (коркунуч); 

- бартердик т#л#м салты. 

Канааттандырылбаган суроо-талаптын орун алышын тастыктаган ъчънчъ аспекттен болуп, калктын микрокредиттер менен камтылышы деьгээлин башка #лкл#рдъкъ менен салыштыруу саналат. 14-таблицада чагылдырылгандай 2004-жылдын акырына карата калктын микрокредиттер менен камтылуусу 2 пайызды тъзг#н. Бул, Кыргызстандын ар бир 100 жашоочусунан эки адам гана микрокредит апган дегенди тъшъндър#т. Бул к#рс#ткъчтъ, микрокаржылоонун алгылыктуу тарыхына ээ башка #лк#л#рдън ушундай эле к#рс#ткъчъ менен салыштырууда, ал кыйла эле т#м#н экендиги к#рънъъд#, бул #съъ ъчън потенциалды тастыктап турат. Мисалы, Бангладеште калктын 8 пайызы микрокредит менен камтылган болсо, 9 млн. калкка жана 500000 утурумдук кредитке ээ. Боливияда камтуу 6 пайызды тъзг#н. Олуттуу камтуу узак м##н#т аралыгында келип жете тургандыгы айдан ачык к#рънъъд# (Бангладеш микрокаржылоону 30 жыл, Боливияда 20 жыл, ал эми Кыргызстан 10 жыл мурда баштаган). 

Ошого карабастан, Кыргызстан Борбордук Азия #лк#л#рънън ичинен калкты микрокредит менен камтуунун эь эле жогорку деьгээлине ээ экендигин белгилей кетъъ зарыл. Тажикстан жана #збекстан сыяктуу #лк#л#рд# камтуу 1 пайыздан азды тъз#т. Кыргызстан ошондой эле, Борбордук Азия #лк#л#рънън ичинен калктын эь жакыр катмарын камтуу боюнча лидер болуп саналат. Дъйн#лък банктын изилд##л#рънд# к#рс#тълг#нд#й: "Бътънд#й алганда, камтуу тиешелъълъгън# жараша 3 пайыз жана 3,9 пайыз тъзг#н ((25) эскертъънъ караьыз) Кыргызстанды эске албаганда, Борбордук Азиянын бардык #лк#л#рънд# МФУлар бътънд#й калктын 1 пайыздан азыраагын жана айыл жеринде жашаган жакыр калктын 1 пайыздан кемирээгин тейл##г# алышат". 

 

14-таблица 

 

Областтар боюнча калкты микрокредиттер менен камтуу 

 

 

Баткен 

Жалал-абат 

Ош 

Нарын 

Ысык-к#л 

Талас 

Чъй 

Бишкек 

Кыргыз Республи-касы 

Калктын саны (миь адам)  

413,7 

947,6 

1033,4 

265,5 

426,4 

212,1 

752,8 

790,7 

5092,80 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана  

коммерциялык банктардын активдъъ карыз алуучуларынын саны (ЕБРР ПММФ), миь адам  

7,5 

15,2 

27,4 

7,5 

16,6 

7,4 

9,8 

11,1 

102,2 

Микрокредиттердин калкты камтуусу (банктык эмес финансы-кредиттик  

мекемелердин жана  

коммерциялык банктардын карыз алуучуларынын саны/областтагы калктын саны)  

 

1,8% 

1,6% 

2,7% 

2,8% 

3,9% 

3,5% 

1,3% 

1,4% 

2,0% 

ЕБРРдин ПММФсы боюнча иштеген башкы офистер, филиалдар, кредиттик союздун ълчълъгъ, МФУ жана коммерциялык банктар  

39 

85 

131 

60 

89 

46 

64 

59 

573 

 

 

Кредиттерге камтуу боюнча т#м#нд# келтирилген картада областтын 100 жашоочусу эсебинде маалыматтар жана ПММФ боюнча иш алып барышкан банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана коммерциялык бакктардын башкы офистеринин жана филиалдарынын, ошондой эле КАФКнын жана Финансы компаниясынын башкы офисинин жана #кълчълъкт#рънън жана саны жана коммерциялык банктардын ар бир област боюнча маалыматтары келтирилген. 

 

Сър#т 

 

Микрокаржылоо кызматтарын к#рс#тк#н бардык институттарда Бишкек шаарында, областтык борборлордо жана Сълъктъ, Балыкчы, Чолпоната, Майлысуу, Ташк#мър, Карак#л ж.б.у с. шаарларда 257 башкы офис, филиал жана #кълчълъгъ бар. #зг#ч#, кредиттик союздардын, КАФКнын филиалдарынын жана #кълчълъкт#рънън ишинен улам, Кыргызстандын к#пчълък райондору (39) ушул мекемелердин 230 филиалдары тарабынан сунуш кылынган микрокаржылоо кызмат к#рс#тъъл#ръ менен камтылган. 

Областтардын калкы микрокредиттерден бирдей камтылбагандыгы 14-таблицада келтирилген. Ысыкк#л жана Талас областтарында камтуу 3,9 пайызды жана 3,5 пайызды тъз#т. Калктын аз камсыз болгон катмарынын эь олуттуу деьгээли катталган Нарын областында камтуу деьгээли 2,8 пайызды тъз#т, бул #лк# боюнча камтуу деьгээлинен жогору. Бул ъч областта КАФКнын активдъъ катышуусу катталган. Экинчи жагынан бир кыйла #нъкк#н региондор катары эсептелинген Бишкекте жана Чъй областында камтуу республика боюнча камтуудан т#м#н. Бул, микрокаржылоо к#бънч# айыл жерлеринде орун алгандыгы фактысын тастыктоодо. 

Бирок, жогоруда келтирилген маалымат калктын жакыр жашаган катмарынын микрокредиттерге жеткиликтъълъгъ алгылыктуу дегенди тъшъндърб#йт. #тъмдъълък деьгээлинин к#рс#ткъчън эсепт## т#м#нкъд#й чагылдырылган: 

 

 

15-таблица 

 

Микрофинансылык институттардын търл#ръ боюнча 

#тъмдъълък деьгээли ((26)эскертъънъ караьыз) (2004-жыл) 

 

 

 

 

ЕБРРдин ПММФсына катышкан 5 банк 

КАФК 

МКА 

МКК ((27) эскертъънъ караьыз) 

Кредиттик союздар 

Кредиттин орточо #лч#мъ (сом)  

54000 

50677 

18501 

16310 

20721 

Кредиттин орточо #лч#мъ (АКШ долл.) ((28) эскертъънъ караьыз)  

1298 

1218 

445 

392 

505 

Аралашуу мъмкънчълъгъ Кредиттин #рт#ч# #лч#мъ  

292% 

274% 

100% 

88% 

112% 

 

2004-жылдагы калктын жан башына ИДП ((29) эскертъънъ караьыз): 18500 сом 434 АКШ доллары. 

Бул цифралар микрокредитке камтуунун акылга сыярлык деьгээлин камтыгандыгын тастыктап турат. MIX Market эларалык стандарттарынан улам, Кыргызстандагы микрокредиттик ресурстарда беръъчъл#р эрежедегидей эле, калктын эь жакыр катмарына кредиттерди беришпейт ((30) эскертъънъ караьыз). Кардарларынын саны боюнча орто МФУлар тобуна кирген бир "Кыргызайылтраст" МККсы орточо алганда, бир карыз алуучуга 2 миь сом суммасында кредит беръъ менен эь жакыр ъйчарбаларын тейл##г# алат. МКА жана МККлардын кредиттеринин орточо деьгээли 15,9 - 20,1 миь сомду тъз#т, алар жакыр ъйчарбаларын каржылоого багытталган. МФУдлардын кредиттеринин #тъмдъълъгънън деьгээли калктын жан башына карата ИДПдан 100 пайызды тъз#т. 

ЕБРРдин ПММФсы боюнча иштеген банктардын кредиттерине кайрыла турган болсок, бул банктар тарабынан берилген кредиттердин #тъмдъълък деьгээлинин к#рс#ткъчъ КАФКнын "кредиттеринин #тъмдъълук деьгээлине эле окшош. 52,7 миь сомго барабар болгон КАФКнын кредиттеринин орточо #лч#мъ калктын жан башына ИДПдан ъч эсеге артып турат жана 274 пайыз тъз#т ((31) эскертъънъ караьыз), бул КАФКнын кредит портфелиндеги ири #лч#мд#гъ кредиттердин болушу менен шартталган. КАФКнын кредиттеринин орточо к#л#мъ майда фермерлер алардын кардарынан болуп саналбагандыган чагылдырууда. ЕБРРдин ПММФсы боюнча берилген банктардын кредиттеринин 80 пайызы экспресскредиттер болуп саналат, алардын #лч#мъ 2000 АКШ долларынан ашпайт (1-январга карата сомдук эквивалентте алганда - 82,0 миь сом). 

 

3.2. Канааттандырылбаган суроо-талапты эсепт## 

 

Жалпы маалымат 

 

#съп бара жаткан микрокаржылоо рыногун эсепке алуу менен кредиттерге суроо-талапка кеьири иликт## жъргъзъ зарыл. Кредиттерге суроо-талап бир катар жол беръъл#рдън жана болжолдоолордун негизинде келтирилген. 

Анализ жъргъзъъ ъчън кредиттерге суроо-талапка ээ жана микрокредиттик ресурстарды беръъчъл#р ъчън рынокту кеьейтиши мъмкън болгон карыз алуучулардын т#рт категориясы б#лънъп берилген. Карыз алуучулардын бул т#рт категориясынын суроо-талабын аныктоо менен кароого алынып жаткан 2006-2010-жылдарга кыргыз микрокаржылоо рыногунун #съшъ ъчън потенциалды мън#зд##г# болот. 

 

Кредиттерге канаттандырылбаган суроо-талапка ээ т#рт категориядан болуп, т#м#нкъл#р саналат:  

1) фермерлер жана ишканалар;  

2) жакыр ъйчарбалары;  

3) микрокаржылоо уюмдарынын иштеп турган кардарлары;  

4) микроишканалар.  

 

Талдоо жъргъзъъ учурунда ошондой эле, коммерциялык банктардын кредиттерине суроо-талап да эске алынган. Акыркы эки жылдын ичинде ЕБРР ПММФ боюнча иш алып барган коммерциялык банктардын кредиттик портфели кыйла #ск#н жана бул #съш келерки жылдары да уланат деген болжолдоолор бар. 

 

А) Дыйкан чарбалардын жана ишканалардын канааттандырылбаган суроо-талаптары 

 

16-таблица 

 

2004-жылдын 31-декабрына карата абал боюнча 

микрофинансылык институттары тарабынан берилип жаткан 

кредиттердин экономикалык-активдъъ калкты, ишканаларды 

жана дыйкан чарбаларды камтуусу ((32) эскертъънъ караьыз) 

 

 

Баткен 

Жалалабат 

Ош 

Нарын 

Калктын саны  

413,7 

947,6 

1033,40 

265,5 

Ъйчарбаларынын саны 

 

 

 

 

Экономикалык жактан активдъъ калктын саны 

162599 

375078 

520269 

103383 

Ишканалардын саны  

2079 

481 

1112 

155 

Чакан 

167 

376 

971 

128 

Орто 

24 

64 

87 

17 

Ири 

16 

41 

54 

10 

Жеке ишкерлердин саны  

8796 

13618 

33387 

7629 

Дыйкан чарбалардын саны 

35492 

66796 

34809 

33692 

Ишканалардын саны/ областтар боюнча экономикалык жактан активдъъ калктын саны 

1,3% 

0,1% 

0,2% 

0,1% 

Дыйкан чарбалардын саны/областтар боюнча активдъъ калктын саны  

21,8% 

17,8% 

6,7% 

32,6% 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана коммерциялык банктардын карыз алуучуларынын саны (ЕБРРдин ММФ программасы)  

7446 

15162 

27346 

7493 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин карыз алуучуларынын саны/ бардыгы болуп область боюнча калктын саны  

1,8% 

1,6% 

2,7% 

2,8% 

КАФКнын карыз алуучуларынын саны  

2640 

4962 

3320 

3178 

КАФКнын карыз алуучуларынын саны/ дыйкан чарбалардын саны  

7,4% 

7,4% 

9,5% 

9,4% 

 

Ысыкк#л 

Талас 

Чъй 

Бишкек 

Кыргыз Республикасы 

10 

426,4 

212,1 

752,8 

790,7 

5092,80 

 

 

 

 

1109716 

166222 

88488 

362221 

398500 

2176760 

359 

146 

1083 

5311 

8859 

279 

125 

874 

4808 

7729 

50 

19 

139 

352 

756 

30 

70 

151 

374 

18657 

4098 

25746 

34482 

146413 

21766 

16587 

35442 

96 

259701 

0,2% 

0,2% 

0,3% 

1,3% 

0,4% 

13,1% 

18,7% 

9,8% 

0,02% 

11,9% 

16581 

7351 

9775 

11087 

102241 

3,9% 

3,5% 

1,3% 

1,4% 

2,0% 

 

 

 

 

 

4300 

2580 

4050 

116 

25146 

19,8% 

15,6% 

11,4% 

120,8% 

9,7% 

 

Калкты кредит менен камтуу (карыз алуучулардын саны/областтагы калктын санынын катышы катары белгиленген) Ысыкк#лд# (3,9 пайыз), Таласта (3,5 пайыз) жана Нарында (2,8 пайыз) эь эле жогору. КАФКнын кредиттери менен дыйкан чарбаларды эь ири камтуу Ысыкк#л областында (19,8 пайыз) байкалууда. 

Ошондой эле, Чъй областында жана Бишкек шаарында #лк# боюнча орточо алгандагыга караганда калкты кредиттик камтуунун т#м#н деьгээли байкалып жаткандыгын белгилей кетъъ зарыл. Бул, борбор шаарда жана ага жакын жайгашкан аймактарда калкты кредиттер менен камтуу адетте эь жогору экендиктен, б#т#нч# жагдай болуп саналат. Мунун себебинен болуп, #з ресурстарын республиканын регионундагы айылдык товар #ндъръъчъл#рдъ кредитт##г# жумшаган, финансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ эь ири беръъчъл#рдън бири КАФКнын кредитт## #зг#ч#лъгъ саналат. 

Албетте, бътънд#й эле кредиттик ресурс дыйкан чарбаларды жана ишканаларды кредитт##г# жумшалбайт. МКК жана МКАлардын топтук займдарынын бир б#лъгъ жана кредиттик союздардын кредиттеринин бир б#лъгъ ъйчарбаларын кредитт##г# багытталган. Талдоо жъргъзъъ ъйчарбаларына багытталган кредиттер банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин жана коммерциялык банктардын кредиттеринин 40 пайызын тъзг#н болсо, калган 60 пайызы дыйкан чарбаларды жана ишканаларды кредитт##г# жумшалгандыгын к#рс#тъъд#. Бул, бътънд#й 268560 ишкананын жана дыйкан чарбалардын 15 пайызы кредиттер менен камтылгандыгын тъшъндър#т (16-таблицаны караьыз: 8850 ишкана жана 259701 дыйкан чарба). Камтуунун 60 пайыздан 80 пайызга чейин жогорулоосу 30-50 миь, кредитке кошумча суроо-талапты тъшъндърм#кчъ. Кредиттин 32,8 миь сом орточо #лч#мънд#, кредиттерге суроо-талап 984-1640 млн. сомду тъзм#кчъ. 

Камтуунун кеьейиши шартында жаьы карыз алуучулардын санына буга чейин микрокаржылоо кызмат к#рс#тъъл#рън беръъчъл#рдъ кызыктырбаган чакан дыйкан чарбалар жана ишканалар киргендиктен бул, жаьы кредит алуучулардын айрым б#лъкт#ръ ъчън орточо кредиттин #лч#мъ т#м#н болушу мъмкън. 

 

Б) Жакыр ъйчарбалардын кредиттерге канаттандырылбаган суроо-талабы 

 

Рыноктун башка сегменти - бул, дыйкан чарбалары же жеке ишкерлер катары каттоодон #тп#г#н (б.а. микробизнес менен иш алып баргандар) ъйчарбаларынын жана жеке ишканалардын кредиттерге канаттанбаган суроо-талабы. Бул кредиттер аларга коммерциялык жана #ндъръш иш ъчън жана керект##л#р ъчън зарыл. 

Колдо болгон маалыматтардан улам, керект## кредиттерине ири канааттандырылбаган суроо-талап орун алгандыгын билъъг# болот. Ушул учурга чейин, бул МФУлар ъчън кызыгууну жараткан эь аз изилденген рынок, ал #ндъръштък иштен келип чыккан тобокелдиктерди дифференциялоого мъмкъндък берет. Жъргъзълг#н бир нече изилд##л#р калктын жакыр жашаган катмары #ндъръш менен байланыштуу болбогон кредиттерге кызыга тургандык фактысын белгилеген. Индиянын ресурстарды дъьън#н беръъчъ болуп саналган NABARD банкын изилд##сънд# #зън#-#зъ жардам беръъ топторунун т#м#нд#гъ пикирлери келтирилген "Керект## кредиттери, жыйымдар, вндъръш жана камсыздоого кредиттер к#пт#г#н жакырлардын артыкчылык беръъл#рън#н болгон. Керект## муктаждыктары кътъъсъз жагдайларга, кыска м##н#тк# кредиттерди да камтыган". 

Потенциалдуу суроо-талапты эсептеп чыгуу ъчън калк 3 категорияга б#лънг#н: 

 

17-таблица 

 

Жакырчылык деьгээли боюнча 

ъйчарбаларды классификациялоо 

(2003-жыл) 

 

Жакырчылык деьгээли  

Калктын % ((33) эскертъънъ караьыз)  

ъйчарбалар((34) эскертъънъ караьыз) 

Жакырчылык чегинен жогору  

60,7%  

607000 

Жакыр жашаган  

30,8%  

308000 

#т# эле жакыр жашагандар  

8,5%  

85000 

 

Болжолдоолорго ылайык, микрокаржылоо ресурстарын беръъчъл#р ъчън потенциалдуу рынок т#м#нд#гъ 2 шартка жол беръъд# 70-90 миь ъйчарбасын тъзм#кчъ: 

- жакырчылык деьгээлинен жогору болгон ъйчарбалар, дээрлик коммерциялык булактардан карыз алышат; 

- жакыр ъйчарбаларынын 25тен 30 пайызга чейинкиси керект## кредиттеринин же башка социалдык максаттар ъчън кредиттердин айрым търл#рън# канааттанбаган суроо-талапка ээ жана керект## кредиттерин т#л#п беръъг# мъмкъндък берген кирешеси бар. 

Кредиттин 10,4 миь сом орточо #лч#мънд# 1 ъйчарбасына кредиттердин потенциалдуу к#л#мъ 700-900 млн. сомду тъз#т. 

 

В) Микрокаржылоо институттардын утурумдук кардарларынын 

кредиттерге керект##л#рънън #съшъ 

 

Кыргызстандагы тажрыйба кайрадан кайрылуунун жогорку деьгээлин белгилеген (кредитти кайтарып бергенден кийии кардарлардын 71 пайыз жаьы кредит алуу ъчън ошол эле уюмга кайрылышат) ((35) эскертъънъ караьыз). Кайрадан кайрылуунун бул жогорку пайызы атаандаштыктын деьгээлинин т#м#ндъгън#н болушу мъмкън (альтернатива аз), бирок ошондой эле, микрокаржылоо кызмат к#рс#тъъл#рънън деьгээлинин индикатору болуп да саналат. 

Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин (МКА, МКК, КАФК, кредиттик союздар) утурумдук кредитинин орточо #лч#мъ 2004-жылы болжол менен 32 миь сомду тъзг#н. 

Карыз алуучулардын бул категориясынын кредиттерге суроо-талабы т#м#нд# келтирилген факторлордун жана шарттардын негизинде 3700-6650 млн. сомду тъз#т: 

- 2004-жылдын акырына карата банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин карыз алуучуларынын санынын 100000 ашык болуусу (ишканалар, дыйкан чарбалар жана ъйчарбалар); 

- банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин утурумдук кредит портфелинин #съш арымы орточо алганда жылына 10-20 пайызды тъз#т, бул 2010-жылы бир карыз алуучуга кредиттин орточо #лч#мъ 62-48 миь сомду тъзъшън# алып келет (кайталап алынган кредиттер жана ошол эле кардарлар ъчън жаьы кредиттик продуктылар); 

- 2010-жылга карата микрофинансылык уюмдардын кардарларынын саны 60000ден 80000ге чейинкини тъз#т (МФУлардын карыз алуучулардын санынын #съшъ, керект##л#ръ микрокредитт##нън чегинен чыгып, МФУлардын карыз алуучуларынын банктарга #тъъсън#н улам басаьдайт). 

 

Г) Коммерциялык банктардын микроишканаларга кредиттери 

 

ЕБРРдин МППФ боюнча иштеген коммерциялык банктардын кредит портфели 2004-жылдын акырына карата 470 млн. сомду тъзг#н. Ушуну эске алуу менен ЕБРР бул программага кошумча 30 млн. АКШ долларын (2005-жылдын 1-январына карата сомдук эквивалентте алганда 1250 млн. сомду) салууну пландаштырып жатат. Программага катышып жатышкан коммерциялык банктар кредиттерге ири канаттандырылбаган сурооталапты белгилеп келишъъд#. Кредит портфелинин жылына 25 пайыз оьтойлуу #съш арымы кредит портфелинин 1790 млн. сом #лч#мън# алып келет, бул доллардык эквивалентте алганда 40 млн. доллардан ашыкты тъз#т. Жыл сайын 40 пайыздык #съш арым шартында, кредит портфели 2010-жылга карата 3530 млн. сом же доллардык эквивалентте алганда 85 млн. долларды тъзм#кчъ. 

 

КОРУТУНДУЛАР 

 

Ошентип, карыз алуучулардын т#рт категориясы тараптан кредиттерге суроо-талапты суммалоо аркылуу т#м#нд#гъ болжолдоолор алынган: 

 

 

18-таблица 

 

Кредиттерге суроо-талапты болжолдоо 

 

Кардардын тобу 

Кредит портфели2004, млн. сом 

МФИлердин 2010-жылда берилъъчъ кредиттерине керект##л#рг# болжолдоолор (млн. сом) 

Жылдык #съш пайыз 

Пессимисттик вариант 

Оптимисттик вариант 

Пессимисттик вариант 

Оптимисттик вариант 

Жаьы кардарлардын #ндъръштък максаттарга кредиттери  

984 

1640 

 

 

Жакыр ъйчарбасына кредиттер  

 

700 

900 

 

 

Банктык эмес финансы -кредиттик мекемелердин кредит портфели  

2772 

3700 

6650 

 

 

Коммерциялык банктардын кредиттери (ЕБРР ПММК)  

470,1 

1790 

3530 

 

 

Бардыгы болуп  

3242,1 

7174 

12720 

13% 

21% 

 

Таблицада, микрокаржылоо кызмат к#рс#тъъл#рън сунуш кылышкан институттардын кредиттерге суроо-талабынын жана анын жылдык #съш арымынын пессимисттик жана оптимисттик болжолдоолору келтирилген. 

Пессимистик жана оптимисттик #съшк# жетишъъ ъчън МФИлердин кредит портфелинин жыл сайын тиешелъълъгън# жараша, 13 пайыз жана 21 пайыз #съшън# жетишъъ талап кылынат. Банктык эмес финансыкредиттик мекемелердин кредит портфелинин акыркы жылдардын аралыгындагы #съшън, ошондой эле жаьы калыптанган микрокаржылоо рынокторунун #съшънън эларалык тажрыйбаларын эске алуу менен оптимисттик болжолдоолор толук ишке ашырылышы мъмкън. 

Албетте, бул #съшк# жетишъъ каржылоонун жеткиликтъълъгън# жана микрокаржылоо ресурстарын беръъчъл#рдън институционалдык мъмкънчълъкт#рънън тиешелъъ #нъгъшън# к#зкаранды болот. 

 

Жыйымдар 

 

Талдоо ъчън баштапкы чекит катары калктын банк тутумундагы акча жыйымдары саналат. 19-таблицада чагылдырылгандай 2004-жылдын акырына карата жалпы жыйымдар 10 млрд. сомдон ашкан, бул болжол менен алганда ИДПнын 11 пайыз тъзг#н. 

Жыйымдардын бул деьгээли КМШнын айрым #лк#л#рън# салыштырганда т#м#н, мисалы Россияда ал 17 пайызды, Украинада - 20 пайызды жана Казахстанда - 16 пайызды ((36) эскертъънъ караьыз) тъзг#н. Бирок, бул к#рс#ткъчтъ 2002-жылдын ушул эле к#рс#ткъчъ менен салыштыра турган болсок, анда калктын банк тутумуна ишениминин артышы тууралуу корутунду чыгарууга болот. 2002-жылдагы жыйымдардын деьгээли 4 пайыз тъзг#н эле. 

 

19-таблица 

 

Кыргыз Республикасынын банк тутумунун депозиттик 

базасынын к#л#мъ ((37) эскертъънъ караьыз) 

 

Жыйымдардын търл#ръ 

31.12.2003 

31.12.2004 

30.06.2005 

Юридикалык жактардын талап боюнча т#л#нъъчъ депозиттери (млн. сом)  

2618,32 

4718,36 

5589,87 

Жеке адамдардын депозиттери (млн. сом)  

1429,25 

2081,12 

2085,08 

Юридикалык жактардын м##н#ттъъ депозиттери (сом)  

733,46 

1142,85 

1723,58 

#км#ттън депозиттери (млн. сом)  

187,96 

225,45 

793,87 

Бардыгы болуп, млн. сом менен 

4968,99 

8167,78 

10192,39 

Бардыгы болуп, миь АКШ долларында эсептегенде  

121194,8 

199214,2 

248595,0 

Жеке адамдардын жалпы жыйымдарын миь АКШ долларында эсептегенде  

34859,8 

50759,0 

50855,7 

 

2004-жылдын акырына карата жеке адамдардын депозиттери 2 млрд. сомдон ашыкты тъзг#н. Болжол менен алганда талап боюнча т#л#нъъчъ депозиттердин 133000 эсеби жана м##н#ттъъ депозиттердин 13000 эсеби боюнча. Бул эсептердеги орточо калдык 14,5 миь сомду тъзг#н. 

Жеке жыйымдардын деьгээли 2003-жылдагыга салыштырганда 2004-жылы олуттуу #ск#н (19-таблицаны караьыз). 

Калктын банктарга ишениминин анчалык чоь эместиги дагы да болсо сакталып турууда. Ишенимдин жетишсиздигинин далили катары калк, айрыкча айыл жериндегилер жыйымды акчалай эмес търънд#, мисалы мал сатып алуу аркылуу сактоого артыкчылык бергендиги фактысы саналат ((38) эскертъънъ караьыз). 

90-жылдардын экинчи жарымында тъзълг#н кредиттик союздардын негизги максаттарынын биринен болуп, калктын жыйымдарын мобилизациялоо саналган. 2003-2004-жылдар аралыгында 10 кредиттик союз Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын убактылуу лицензиясын алуу менен пилоттук долбоорго катышуу менен 2,5 млн. сом тартууга жетишишкен. 

Калктын жыйымдарды топтоосунун анчалык чоь эмес мъмкънчълъгън#н улам келип чыккан шектенъъл#рг# карабастан бир катар ири банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер депозиттик институтка трасформацияланууну пландаштырышууда. Ошондой эле, бул институтту кийинчерээк коммерциялык банк катары #зг#ртъп тъзъъ менен КАФКны менчиктештиръъ да болжолдонууда. 

 

Сактык кызмат к#рс#тъъл#рг# керект##л#рдъ аныктоо 

 

Учурда Кыргызстанда сактык кызматтарын сунуш кылышкан негизги институттардан болуп коммерциялык банктар жана Эсептешъъ-сактык компаниясы саналат. Бул институттар 146000 жеке адамга сактык кызматтарын к#рс#тъшъъд#. Бул цифралар ъйчарбаларынын санын камтыгандыгын болжолдой турган болсок, сактык кызмат к#рс#тъъл#р менен камтуу 14 пайызды (Кыргыз Республикасында болжол менен 1,1 млн. ъйчарбасы ((39) эскертъънъ караьыз) тъз#т. Бул к#рс#ткъчт#рдъ башка #лк#л#рд# калкты сактык кызмат к#рс#тъъл#р менен камтууга салыштыруу аркылуу #нъгъъ ъчън андан аркы потенциал бар экендиги туурасында корутунду чыгарууга болот. Бул баскычта талап кылынган кызматтардын търл#рънд#гъ аралыктарлы (пробел), атап айтканда калктын жакыр жашаган катмары жана майда фермерлер ъчън аралыктарды эсептеп чыгуу мъмкън эмес. 

Бул маселе кошумча кылдат изилд##нъ талап кылат, #лк#нън алкагында жъргъзълг#н изилд##л#р жыйымдарды тартуу ъчън потенциалды к#т#ръъг# жана аларда орун алган тоскоолдуктарды тъшънъъг# к#м#к к#рс#тм#к. Жакыр жашаган калк жыйым топтоого ж#нд#мдъъ жана кредиттерге караганда, ишенимдъъ жана жеьил жеткиликтъъ сактык механизмдерге жетишъъ калктын бул катмары ъчън бир кыйла маанилъъ экендигин дъйн#лък тажрыйба айгинелеп турат. 

 

 

3-тиркеме 

 

Микрокаржылоонун укуктук жана регулятивдик 

ч#йр#сън анализд## 

 

Укуктук жана к#з#м#л структурасына талдоолорду жъргъзъънън негизги принциби болуп бардык финансы-кредиттик мекемелерге карата (мындан ары - ФКМ) адилет жана бирдей мамиле жасоо саналат, анткени микрокаржылоону жъз#г# ашырышкан жана микрокаржылоонун типтъъ ыкмаларын колдонушкан финансы-кредиттик мекемелердин ичинде мыйзамдык жана салык алуу жагында басмырлоолорго жол берб## зарыл. К#з#м#лдък максаттарында микрокаржылоо адеттеги банктык ишкердиктен айрымаланып, #зънч# категория катары каралат жана ага карата консервативдъъ мамиле азыраак колдонууга тийиш. 

 

1. Микрокаржылоо ишинин ченемдик-укуктук базасы 

 

Кыргыз Республикасында микрокаржылоону жъз#г# ашырышкан бардык финансы-кредиттик мекемелер #з ишинде т#м#нкъл#рдъ жетекчиликке алышат: 

- Кыргыз Республикасынын жалпы мыйзамдарын (Кыргыз Республикасынын Граждандык кодекси, Кыргыз Республикасынын Салык кодекси, Кыргыз Республикасынын "Кър## ж#нънд#" Мыйзамы, Кыргыз Республикасынын "Акционердик коомдор ж#нънд#" Мыйзамы ж.б.); 

- банктык мыйзамдарды (Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши тууралуу" Мыйзамы); 

- Кыргыз Республикасынын атайын мыйзамдары "Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо уюмдар ж#нънд#гъ", "Кредиттик союздар ж#нънд#гъ" Мыйзамдар); 

- Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын алардын ишин ж#нг# салуучу ченемдик актылары. 

 

2. Мыйзамдарды талдап иликт##лер 

 

Бътънд#й алганда, ченемдик-укуктук база финансы-кредиттик мекемелерге кандайдыр бир #зг#ч# чект##л#рсъз микрокаржылоо боюнча кызматтарды к#рс#тъъг# мъмкъндък берет. Кыргыз Республикасынын "Микрокаржылоо уюмдары ж#нънд#" Мыйзамы тарабынан коммерциялык сыяктуу эле, коммерциялык эмес уюмдарга микрокаржылоо ишкердикти жъз#г# ашыруусу ъчън так чектер аныкталган. МФУлар пайыздык чендерди жана комиссиондук т#л#мд#рдъ #з алдынча белгилешет. Ошондой эле, Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрофинансылык уюмдар ж#нънд#" Мыйзамы микрокредиттин #лч#мън белгилеген эмес, ушунун #зъ менен МФУларга кредиттик продуктылардын кеьири ч#йр#сън тъзъъг# жана кредит портфелин диверсификациялоого мъмкъндък берет. Микрокаржылоо компаниялардын капиталына карата талаптар, коммерциялык банктардын капиталына караганда бир кыйла т#м#н белгиленген. Эл аралык тажрыйбаларга салыштыруулар Кыргызстанда ченемдер башка #лк#л#рдън (Боливия, Индия, Кения, Перу жана Танзания ((40) эскертъънъ караьыз) микрокаржылоону ж#нг# салуу боюнча кабыл алган стандарттарына ылайык келе тургандыгын к#рс#т#т. 

Микрокаржылоо сектору ыргактуу #нъгъп келе жатат демек, укуктук ч#йр# да #зг#рълъп жаткан керект##л#рг# ылайык келе тургандай #нъгъъг# тийиш. 

Бул тиркемеде мыйзамдарда орун алган жана кыска аралыкта, ошондой эле орто м##н#тт# чечъънъ талап кылган #ксък маселелерди аныктоо максатында мыйзамдык базага кылдат жъргъзълг#н анализд##л#р камтылган. 

Мыйзамдык базаларды анализд## шарттуу търд# алты темага б#лъштърълг#н: 

1. микрокредиттик агенттерди\компанияларды микрокаржылоо компаниясына #зг#ртъп тъзъъ; 

2. микрокаржылоо компаниялары жана коммерциялык банктар; 

3. кредиттик союздар; 

4. салык алуу маселелери; 

5. кър##нъ каттоо жана алып коюу; 

6. Кредиттик бюронун иштеши. 

 

2.1. Микрокаржылоо компаниясына #зг#ртъп тъзъъ 

 

Менчик ълъшъ: Кыргыз Республикасын "Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо уюмдары ж#нънд#" Мыйзамынын 13-статьясы бир акционердин микрокаржылоо компаниясынын капиталына катышуу ълъшън 20 пайыз менен чектеген. Мында Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2002-жылдын 14-октябрындагы N 42/1-токтому менен бекитилген "Кыргыз Республикасынын аймагында микрокаржылоо компанияларын тъзъъ ж#нънд#" Убактылуу жобонун тизмесинде к#рс#тълг#н эл аралык уюмдар эске алынбайт. Бул чект## микрокаржылоо компаниялардын менчик ээлерин диверсификациялоо жана корпоративдик принциптерге ылайык келген башкаруу тъзъмън камсыз кылуу максатында киргизилген. 

Ушуга байланыштуу микрокаржылоо компанияларына #зг#ртълъп жаткан МКА\МКК лицензия алуудан мурда, эь аз дегенде, 4 инвесторду тартууга тийиш. Эл аралык тажрыйба к#рс#тъп тургандай, микрокаржылоону #нъктъръънън баштапкы баскычында жергиликтъъ инвесторлорду тартуу #т# кыйындыкка турат. Микрокаржылоо уюмдарына Эл аралык социалдык инвесторлорго кайрылууга туура келет. #здък капиталдын #лч#мън#н т#рт эсеге артып турган ((41) эскертъънъ караьыз) #лч#мд#гъ каражаттарды мобилизациялоо боюнча милдет #т# кыйын, аны аткаруу бир нече жылдарды талап кылышы мъмкън. Ээлик кылуучуларды кылдат тандоосуз эле тез кайра #зг#ртъп тъзъъ уюмдун баштапкы миссиясына коркунуч алып келиши мъмкън. 

Уюмдун учурдагы мъмкънчълъгън# баа беръъ жогоруда келтирилген проблемага микрокаржылоо компаниясына трансформацияланууга ниеттенген МКА жана МККлар дуушар болуша тургандыгын к#рс#т#т. 

Ушуга байланыштуу Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы "Кыргыз Республикасынын аймагында микрокаржылоо компанияларын тъзъъ ж#нънд#" Убактылуу жободогу эл аралык уюмдардын тизмесине #зг#ртъъл#рдъ киргизъъ же, бул компанияларды тъзъъчъл#р ъчън #тк##л мезгилди (3-5 жыл) белгил## мъмкъндъгън пландаштырууда. #тк##л мезгил ичинде капиталдагы бир акционердин ълъшъ 20 пайыздык чект##л#рг# ылайык келип калаар эле. 

Коммерциялык банктарга микрокаржылоо уюмдарын тъзъъсън# жана микрокаржылоо ишкердиги менен алектенъъсън# уруксат беръъ максатында Кыргыз Республикасынын "Банктар жана банк иши ж#нънд#гъ" Мыйзамынын 31-статьясынын коммерциялык банктардын банктык эмес уюмдарга кандай болбосун инвестицияларынын #лч#мън чектеген 3-пунктуна жана "Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо уюмдары ж#нънд#" Мыйзамынын юридикалык жактардын МФУлардын капиталына катышуу ълъшън чектеген 13-статьясына #зг#ртъъл#рдъ киргизъъ мъмкънчълъгъ каралган. 

Уставдык капитал жана каттоо: Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо уюмдары ж#нънд#" Мыйзамынын 14-статьясына ылайык, минималдуу уставдык капитал лицензия алууга чейин коммерциялык банктагы эсепте депондоштурулууга тийиш. Чечим кабыл алуу процесси кеминде 30 кънг# чейин созулат, ал эми ушул мезгил ичинде 10-25 млн. сомду сактап туруу уюм ъчън олуттуу чыгашалар менен коштолот. Мындан тышкары, МКА\МККларды МФКга кайрадан каттатуу анын ичинде жаьы юридикалык жак кредит беръъ мъмкънчълъгън# ээ боло албаган белгилъъ убакытты талап кылат, бул ошондой эле уюм ъчън олуттуу чыгашаларга алып келет. Кредиттик ишти ъзгълтъкк# учуратуу жаьы МФУ ж#нънд# кардарлардын ой-пикирине терс таасирин тийгизет. 

Уставдык капиталды депондоштуруу ж#нънд#гъ талап жаьы тъзълг#н МФК, МКА жана МККларга карата колдонулушу мъмкън. МФКга #зг#ртълъп жаткан МКК\МКАларга карата бул талаптан аларды бошотуу механизмдери каралууга тийиш. Анткени, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы билдирмелер берилгенден кийинки мезгил ичинде минималдуу капитал боюнча талаптын сакталып жаткандыгына ынануу максатында финансылык абалга мониторинг жъргъзъъ мъмкънчълъгън# ээ. 

Штаттык курамга карата талаптар: "Кыргыз Республикасынын аймаганда микрофинансыдык компанияларды ((43) эскертъънъ караьыз) тъзъъ ж#нънд#" убактылуу жобого ылайык, коммерциялык банктардын кызматкерлерине карата коюлуучу квалификациялык талаптар Директорлор кеьешин, башкаруучу директорду жана негизги б#лъмд#рдън жетекчилерин кошо алганда, МФКнын негизги кызмат орундарына карата дагы колдонулат. Ушул талаптарга ылайык, жетекчи кызматтарга дайындалган адамдар банк секторунда бир нече жыл иштеген иш-тажрыйбасына ээ болууга тийиш. Бул талаптарда жетекчи кызматтарга талапкерлердин банктык иш тажрыйбасы гана эмес, мисалы, Пакистанда колдонулуп жаткан микрокаржылоо сектордогу иш тажрыйбасындай эске алынса, алгылыктуу болмок. 

 

2.2. Микрокаржылоо кошшниялары жана коммерциялык банктар 

 

Кыргызстандын коммерциялык банктары микрокаржылоо ишин барган сайын арттыруу менен аны кызмат к#рс#тъъл#рдъ диверсификациялоо жана жаьы кардарларды тартууга мъмкъндък берген бизнестин жаьы търъ катары кароодо. Башка #лк#л#рд#' коммерциялык банктар адетте, микрокаржылоо маселелери боюнча иш алып барышпайт. Регулятивдик к#з караштан алганда, жагдайдын мындай #нъгъъсъ коммерциялык банктардын микрокаржылоо портфелин кандайча теск## сыяктуу жаьы милдетги алдыга коюуда. Эларалык консенсус, к#з#м#лдък ченемдерин жана каражаттарын тъзъъ портфелдин тобокелдиктерин классификациялоонун жана микрокаржылоонун #зг#ч#лъкт#рънън негизинде иштелип чыгууга тийиш деген принципке ыктайт. Бул ченемдер микрокаржылоо маселелери боюнча ишт##чъ бардык мекемелерге карата, финансы-кредиттик мекеменин търън# к#зкарандысыз, колдонулууга тийиш. 

Микрокаржылоо жана кадимки эле кредиттик портфелдин ортосундагы айырмалар. Кыргыз Республикаснын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 27-апрелиндеги N 12/7-токтому менен бекитилген "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алышкан коммерциялык банктарында жана финансы-кредиттик мекемелеринде кредитт## ж#нънд# жобо коммерциялык банктардын. КАФКнын, Финансы компаниясынын жана депозит тартуу менен иш алып барышкан МФКлардын кредит саясатына карата талаптарды белгилейт. Жободо ошондой эле, микрокаржылоо ишкердигъ ъчън тоскоолдуктарды жаратышы мъмкън болгон ъч учур камтылган: 

- Жобонун 5.3.11-пунктуна ылайык "бланктык" же камсыздалбаган кредиттер кеминде эки жылдык кынтыксыз кредиттик тарыхка ээ болгон гана карыз алуучуларга берилиши мъмкън. Эгерде, бланктык кредиттер катары топтук кредитт## же альтернативалуу кър##лък ыкма колдонулуучу кредитт##л#р карала турган болсо, анда бул жобо коммерциялык банктарга жана МФКларга ушундай технологияны пайдалануусуна чект##л#рдъ коет. 

- 5.3.11-пунктта ошондой эле, камсыздалбаган кредиттер 50 пайыздык таза капитал менен чектелет, бул жакынкы келечекте МФКга #зг#ртъп тъзълъъ ниеттинде иштеп жатышкан кыйла ири МФУлар ъчън олуттуу тоскоолдук болушу мъмкън; 

- 6.7-пункт кър##лък мълкк# ар айлык негизде мониторинг жъргъзълъшън талап кылат. Эь аз дегенде жъзд#г#н #зънч# кардарлар менен иш алып барган кредиттик кызматкерлер ъчън ар бир кардарга барып туруу олуттуу кыйынчылыкка турат. Проблемалуу кардарларга барып туруу, ал эми калгандарына чейректе же жарым жылда бир жолу барып туруу жагдайы нормалдуу тажрыйба болуп саналат. 

Ошентип, "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алышкан коммерциялык банктарда жана башка финансы-кредиттик мекемелерде кредитт## ж#нънд#" жобо кадимки кредиттик портфель менен микрокаржылоо портфелинин ортосунда ажырымды тъзб#ст#н, коммерциялык банктар ъчън сыяктуу эле, МФКлар ъчън микрокаржылоо ишкердигин чектейт, ошондой эле т#м#нд#гъл#р зарыл: 

- микрокаржылоонун тажрыйбада сыналган ыкмасына таянган портфелдерди (мисалы, топтук кредитт## жана акча каражаттарынын агымынын негизинде кредитт##) камсыз болбогон катары эсептеб## керек, ошентип камсыз кылынбаган кредиттер боюнча таза капиталдан 50 пайыз колдонулуп жаткан чект##л#рдъ жеьилдетъъ зарыл. 

- кър##нъ ай сайын инспектирл## ж#нънд#гъ талапты алып салуу зарыл. Кър##г# коюлган мълктъ инспектирл## мезгил аралыгы тобокелдик деьгээлине жараша банктар жана финансы мекемелер тарабынан аныкталууга тийиш. 

Активдер классификациялоо жана потенциалдуу жоготууларды жана чыгым тартуулардын ордун жабууга резервге (РППУ) тиешелъъ чегеръъл#р ж#нънд#гъ банктар, ЭСК, КАФК жана Финансы компаниясы ъчън каралган Жободо да, адеттеги кредитт##г# салыштырганда, микрокредитт##гъ тобокелдиктер боюнча маалыматтар эске алынган эмес. 

Учурда ЕБРРдын ПММФсына катышып жаткан коммерциялык банктар Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы менен "экспресс кредиттерди" классификациялоо маселеси боюнча съйл#шъъл#рдъ жъргъзъшъъд#. С#з 2000 АКШ долларына жетпеген #лч#мд#гъ, тиешелъъ укукту аныктоочу документтерди жана алардын тариздетилишин талап кылбаган, кыймылдуу мълктъ кър##г# алуу алдында берилген кредиттер ж#нънд# жъръъд#. ((45) эскертъънъ караьыз). Активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга резервге тиешелъъ чегеръъл#р ж#нънд#гъ Жобого ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы бул продуктыларды жетишсиз камсыз кылынбагандыгынан улам, "байкоого алынган" кредиттер катары классификациялайт. Ошону менен бирге эле, акыркы эки жылда кайтарымдуулук деьгээли 99% к#бър##ктъ тъзг#н жана коммерциялык банктар бул к#рс#ткъчтъ аргумент катары колдонуп, ушул кредиттерди беръъ учурунда тобокелдиктин деьгээли адеттеги кредиттер боюнча тобокелдиктердин деьгээлинен жогору болбогондугунан улам, аларды "канааттандырарлык" катары классификациялоо зарыл деп белгилешип келъъд#. 

Мындан тышкары, микрокаржылоого кам тъзъънън алдыькы тажрыйбасы, т#л##нън (кайтарымдуулугу) орточо к#рс#ткъчъ 95 пайыздан к#бър##ктъ тъзг#н микрокредиттер дароо эле олуттуу тобокелдикти жаратпайт, демек, камды дароо чегеръъ зарылчылыгы жок деген принципке негизденет. Бирок, м##н#тънд# т#л#нб#г#н т#л#мд#рдън пайда болушу учурунда финансы мекемелери сапаттуу кър##нън жоктугун эске алуу менен адеттеги кредитт##д#н айырмаланып, кыйла тезирээк аткарылган ыкмада салыштырмалуу жогорку #лч#мд# кам тъзъъг# тийиш. 

 

Башка #лк#л#рдън тажрыйбасына жараша 

 

Кам тъзъъг# карата эрежелер ишкердиктин негизинде аныкталууга тийиш. Мында депозиттерди тартуу мене иш алып барышкан банктарга жана МФКларга карата бирдей эреже колдонулууга тийиш. Алгылыктуу тарыхка ээ микрокаржылоону колдонуу кредитт##нън альтернативалуу ыкмаларын пайдалануу менен аныкталууга тийиш, мисалы, топтук кредитт##, акча каражаттарынын агымынын мън#зд#м#сънън негизинде кредитт##. Тобокелдиктерди т#м#нд#тъъ кредитт## ыкмасынын персоналды, катуу жол-жоболорду жана кредиттерге к#з салып туруунун сапаттуу системасынын жана ички контролдукту кошо алганда, мониторингд##нън таасирдъъ системасы менен айкалышта жъз#г# ашырылышынын эсебинен жетишилет. Микрокаржылоонун портфелинде РППУну тъзъъ эрежелеринде кайтарымдуулук деьгээли алгылыктуу кредиттерге кыйла аз #лч#мд#гъ камдарды (резервдерди) тъзъъ, ал эми т#л#мд#рдъ убагында т#л#нб#г#н кардарлар боюнча жогорулатылган #лч#мд# кам тъзъъ каралууга тийиш. Жогорку чек катары 2 миь АКШ доллары #лч#мъндегъ лимит болжолдонууда. 

 

 

Кредиттер < $ 2000  

Номалдуу  

0-2%  

Канааттандырарлык  

2% 

К#з#м#л алдындагы  

10% 5-30 кън  

Субстандарттык 

50% 31-60 кън  

Шектъъ 

100% 61-90 кън  

Жоготуулар 

100% > 90 кън  

 

 

 

Кыргызстанда микрокредитт## ыкмасынын чегинде колдонулуп келинген кредиттердин #лч#мън# карата тажрыйба сумманы аныктоодо жакшы индикатор катары кызмат кылышы мъмкън. 

Филиалдар жана б#лъмд#р: Учурда МФУлар ал тууралуу Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына билдиръъ менен жана мындай кеьейъъ ага уюмдун финансылык абалы мъмкъндък берген шартта #зънън филиалдарын жана б#лъмд#рън ачышы мъмкън. Коммерциялык банктар филиал ачууга уруксат алуу ъчън бир кыйла узак убакытты талап кылган жол-жоболордон #тъш#т. Ошондой эле, ар бир филиал Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына билдиръъ менен сактык касса деп аталган майда б#лъмч#л#рън ачышы мъмкън. 

Сактык кассалар аманаттарды кабыл алышы жана кредиттерди бериши мъмкън, бирок кредиттерди беръъ ж#нънд# чечим кабыл ала алышпайт. Учурда ЕБРРдин схемасына катышып жатышкан банктар айыл жерин камтуу менен аракеттенъъ ч#йр#сън улам кеьейтип бара жатышат. Филиалдын рентабелдъъ ишин камсыз кылуу ъчън суроо-талаптын деьгээли жетишсиз болгон жерлерде сарптоолорду аз талап кылган сактык кассалары ачылууда. Банктар сактык кассаларынын кызматкерлерине Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан коюлуучу талаптарга жооп берген жана айыл жеринде жашоого макул болгон кызматкерлерди табуу жагында кыйынчылыктарды башынан кечиръъд#. Ошону менен бирге эле сактык кассалары кредиттерди беръъ ж#нънд# чечим кабыл алуу укугуна ээ эмес, бул да банктын операциялык сарптоолорун арттырып, кардарлардын жол чыгымдарын к#б#йтъъд#. 

Учурда ири МКА/МККлар филиалдары (к#пчълък учурда толук эмес жумуш кънд#ръ иштешкен) аркылуу региондор менен иштеп жатышат. Ченемдик базалардын андан ары #ркънд#тълъшън# жараша МФКга #зг#ртълъп тъзълъп жаткан уюмдар #з тармактарынын айыл жерлеринде ишт##съ жагында чект##л#рг# дуушар болушат. 

Коммерциялык банктар ассоциациясы ар търдъъ б#лъмд#рг# байланыштуу сарптоолорду иликтеп чыгуулар боюнча сунуштарды кылдат иштеп чыгууга тийиш. Банктар тарабынан аларга караштуу болгон туунду ишкана катары МФКларды тъзъъ альтернативалуу вариант, бул МФКлар ъчън каралган ченемдерге ылайык микрокаржылоо ишкердигин жъз#г# ашырууга мъмкънчълък тъз##р эле. 

Депозиттерди камсыздандыруу системасы: Узак убакыттан бери иштелип чыккандан кийин депозиттерди камсыздандыруу боюнча мыйзам долбоору белгиленген м##н#тт# жактырылууга тийиш. Банктар бул схеманын колдонууга киргизилишин #лк#д# депозиттерди ири масштабдуу мобилизациялоону арттыруу ъчън #б#лг# катары карашууда. 

 

2.3. Кыргыз Республикасынын "Кредиттик союздар ж#нънд#" Мыйзамы 

 

#съштъ чект##л#р: Учурда кредиттик союздар депозиттерди тарта алышпайт жана сырттан карыз алуулардын максималдуу #лч#мъ ((46) эскертъънъ караьыз) алардын #здък капиталынын #лч#мън#н т#рт эсеге артат. #съш мъмкънчълъгънън мындай эрежелеринин шартында кредиттик союздарга чект##л#р коюлган, ошондон улам бир нече союз сырттан карыз алууларга тиешелъъ чект##л#рд#н качуу ъчън МКА\МККга #зг#ртъп тъзълъшк#н. 

Кредиттик союздардын ишинде кемчиликтер аныкталып, к#збоемочулукка жол берилгендиктен 2002-жылы лицензияларды кайтарып алуу учурларынын саны арткан. Ушуга байланыштуу 2003-жылдан 2005-жылга чейинки аралыкта кредиттик союздардын санынын азайгандыгы байкалган (2003-жылдын 1-январына карата абал боюнча 349 кредиттик союздан 2005-жылдын 1-январына карата абал боюнча 305 чейин). Алардын санынын кыскаргандыгына карабастан, кредиттик союздардын катышуучуларынын катарынын #ск#ндъгъ байкалган (2003-жылдын 1-январына карата абал боюнча 25,2 миь адамдан 2005-жылдын 1-январына карата абал боюнча 27,7 миь адамга чейин). Бул фактыны кредиттик союздардын калайык-калк ичинде кеьири белгилъълъгънън артышы жана катышуучулардын социалдык-экономикалык абалын жакшыртууда кредиттик союздардын ролун таануу менен тъшъндъръъг# болот. 

2005-жылдын июль айында Кредиттик союздар ассоциациясынын Альянсы институционалдык капиталды арттыруунун алгалыктуу графигин белгил##нън мъмкъндъгъ ж#нънд# капиталдын шайкештиги ченеми боюнча Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы менен макулдашууга жетишкен. 

Кредиттик союздар менен Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын ортосунда депозиттерди тартуу укугуна лицензия алуу ъчън Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын минималдуу талаптарына тиешелъъ талкуулоолор улантылып келъъд#. 

Кредиттик союздар Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын ((47) эскертъънъ караьыз) талабына ылайык лицензия алууга чейинки 12 ай ичинде бардык талаптарды сактоого тийишпи же лицензия алгандан кийин алардын сакталышын талап кылуу зарылбы деген суроо депозиттерди тартууну улантууга тиешелъъ талкуудагы негизги маселе катары коюлган. Мезгил аралыгы маселеси талкуудагы экинчи бир маселе жана кредиттик союздар ошол м##н#ттъъ кыскартуу маселесин коюуда. Мындан тышкары, депозиттерди тартууга лицензия тиешелъъ маалымат системаларына ээ кредиттик союздарга берилет, мында ушундай системаларга карата минималдуу талаптар Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан аныкталууга тийиш. 

Кыргызстанда депозиттерди мобилизациялоо боюнча иш #т# эле чектелген ((48) эскертъънъ караьыз) . Ушул фактыларды жана алгачкы долбоорду жъз#г# ашыруунун жъръшънд# алынган алгылыктуу натыйжаларды эске алуу менен учурда кредиттик союздар айрыкча айыл жеринде жыйым топтоо кызмат к#рс#тъъл#рън сунуштоо боюнча эь эле жогорку потенциалга ээ уюмду тъшъндър# тургандыгын белгилеп кетъъ зарыл. 

2005-жылдын 1-январына карата абал боюнча республикада 305 кредиттик союз иштеп турган, анын 244нън Финансы компаниясынын алдында карызы болгон жана 173 сырттан карыз алуулардын максималдуу #лч#мъ ченемин аткарууда кыйынчылыктарды башынан кечирген (башкача айтканда сырттан карыз алуулардын #лч#мън к#б#йт# алган эмес). Мында 173 кредиттик союздун ичинен 14 гана катышуучуларынан депозиттерди тартуу укугуна лицензия алууга Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын минималдуу талаптарына жооп берген. 

К#з#м#лдък ишинин Финансы компаниясынан Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына #тъшън# жана кредиттик союздардын 2005-жылдын 1-июлуна карата абал боюнча регулятивдик базасын кайрадан каралып чыгуусуна байланыштуу 30 кредиттик союз катышуучуларынан депозиттерди тартууга Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алуунун минималдуу талаптарына ылайык келген. Мындан тышкары, сырттан карыз алуулардын максималдуу #лч#мъ ченеминин эсептик коэфициенттеринин аракеттенъъ м##н#тт#рън кайрдан карап чыгуу жана кредиттик союздардын институционалдык капиталынын #лч#мд#рън к#б#йтъъсън# байланыштуу жогоруда аталган ченемге байланыштуу кыйынчылыктарды башынан кечирип келген кредиттик союздардын саны кескин кыскаруу менен 93 кредиттик союзду тъзъп калган. 

Чыгымдардын ордун жабууга кам (резерв): Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы кредиттерди классификациялоо жана коммерциялык банктарга карата колдонулуп келинген ченемдерге ылайык, кредиттерди классификациялоо жана кредиттик жоготуулардын ордун жабууга кам тъзъъ ъчън кредиттерди классификациялоо ж#нънд# жобону кайрадан карап чыгууда. 

Кыргыз Республикасынын "Кредиттик союздар ж#нънд#" Мыйзамын #ркънд#тъъ: Катышуучулардын жалпы жыйынынын кворуму (15-статья), Кредиттик комитеттин милдеттери (17-статья), кредиттик союздун Башкармасынын жоопкерчилиги маселелерин кошо алганда, корпоративдик принципти къч#тъъ зарыл. Кредиттик союздар катышуучулардын жалпы жыйынында чечим кабыл алуу ъчън зарыл болгон 50 пайыздык кворумду камсыз кылууга байланыштуу проблеманы башынан кечирип келъъд#. Кредиттик союздун мъч#л#рън# алардын атынан добуш беръъ ъчън ишеним катты тиешелъъ негизде тариздетъъ шартында башка катышуучуларга укук ыйгарууга уруксат беръъ ъчън сунуштарда кароого коюлган. Ушул маселелерди чечъъ ъчън кредиттик союздар ассоциациясынын Альянсы кредиттик союздар ж#нънд#гъ жаьы мыйзамдын долбоорун иштеп чыгуу боюнча жумушчу топ тъзг#н. 

Кредиттик союздардын ишине к#з#м#лдък: 2005-жылдын 1-июлунан тартып кредиттик союздардын ишине к#з#м#лдък Финансы компаниясынан Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына #тк#рълг#н. Кредиттик союздар #здък каражаттарынын эсебинен иштеп келишкен чакан кредиттик союздар ага ылайык к#з#м#лдъкк# алынбоого тийиш болгон ъч деьгээлдеги системаны киргизъънъ сунуштаган, ал эми депозиттерди тартууга лицензиясы бар кредиттик союздарга карата пруденциалдык к#з#м#лдък жъз#г# ашырылат. Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы сунуш кылынган системанын ар кандай альтернативалуу варианттарын кароого алууда. Жаьы ыкма PEARLS базасында алдын алуу системасын иштеп чыгууга тийиш болгон кредиттик союздар Ассоциациясынын катышуусун болжолдойт жана бул к#йг#лъъ маселелерди алгачкы баскычында эле аныктап табууга мъмкъндък берет. 

Чектелъъ ресурстарды топтоштурууга тиешелъъ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын негизги принциби жыйымдарды мобилизациялоо ъчън жакшы мъмкънчълъкк# ээ кредиттик союздардын ишинен к#рън#т. Кредиттик союздар #нъгъъ деьгээлдерине жана сунуштаган финансылык кызмат к#рс#тъъл#рън# ылайык классификацияланууга тийиш. 

 

2.4. Кър##нъ каттоо жана алып коюу 

 

2005-жылдын март айында кър##лък камсыздоо менен байланышкан бардык укуктук мамилелерди ж#нг# салуучу "Кър## ж#нънд#" жаьы Мыйзам къчън# кирген. Ал Кыргыз Республикасынын мурда колдонуудагы эки: "Кър## ж#нънд#" жана "Ипотека ж#нънд#" мыйзамдарынын негизинде иштелип чыккан. Жаьы мыйзам кър##лък мълктъ алып коюунун соттон тышкаркы тартибин, нотариустун аткаруучулук жазуусунун негизинде коюлган мълктън кър## кармоочунун менчигине #тъъ мъмкънчълъгъ ж#нънд# жобону кошо алганда, кыйла жакшыртты жана ж#н#к#йл#ттъ. Ошого карабастан, бир катар чечилбеген маселелер калууда. Ушуга байланыштуу, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын демилгеси боюнча Кыргыз Республикасынын "Кър## ж#нънд#" Мыйзамындагы жетишпестиктерди четтетъъ ъчън жумушчу топ тузълг#н. Топтун курамына Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинин, Борбордук кър##лък регистрдин жана коммерциялык банктардын #кълд#ръ кирди. Топ нотариустар жана каттоо органдары ъчън нускамаларды оьдоо жолу аркылуу Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги менен жол-жоболор маселелеринин чечими боюнча, ошондой эле укуктук шайкеш келишпестиктерди четтетъъ боюнча иштерди алып барат. 

2005-жылдын башында финансы мекемелеринин арасында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тараткан суроолорго жоопторду толтуруунун натыйжалары, ошондой эле 2005-жылдын июль айында #тк#рълг#н аймактык ъч "тегерек столдун" жъръшънд# МФУ, банктар жана кредиттик союздар менен болгон талкуулар, бардык укуктук жана жол-жоболук #зг#ръъл#рг# карабастан, кър##нъ каттоо жана алып коюунун жол-жоболору менен байланышкан маселелерди андан ары #ркънд#тъъ ъчън мейкиндик каларын к#рс#ттъ ((48) эскертъънъ караьыз). 

Маалыматтын жоктугу: Кээ бир маселелердин болушу кээ бир учурда маалыматтын жоктугу, ошондой эле жаьы жол-жоболордун жана мыйзамдардын жайбаракат жъз#г# ашырылышы менен тъшъндъръл#т. Юристтер, регионалдык мамлекеттик органдар жана финансы мекемелери бардык эле учурда каралып чыккан мыйзамдар тарабынан тъзълъъчъ жаьы мъмкънчълъкт#р ж#нънд# биле беришпейт. Ошондуктан, финансы мекемелери каралып чыккан жол-жоболор жана (же) мыйзамдар менен ъзгълтъксъз таанышып туруулары керек. Жакынкы убакытта тъзъл# турган микрофинансылык ассоциация, ошондой эле иштеп жаткан Кредиттик союздардын ассоциациялары жумушчу топторго катышуу, квалификацияланган укуктук жардамга жеткиликтъълъктъ камсыздоо жана практикага жана жол-жоболорго карата маалыматтарды алмашуу ъчън къчт#рън бириктиръъсъ зарыл. 

Каттоо: Каттоо жол-жоболору к#п убакытты алат жана нотариалдык конторалардагы жана кър##л#рдъ каттоо боюнча органдардагы бюрократиянын кесепетинен кымбатка турат. Ошол эле убакта, акыркы убакыттарда кър##лък регистрлер #з иштерин бир кыйла иретке келтиришти жана бир нече чоь финансы мекемелерине атайылаштырылган тейл##нъ сунуш кылууда. Мындан сырткары, алар коммерциялык банктардын филиалдарында каттоо боюнча кызмат керс#тъъл#рдъ коммерциялык банктар менен талкуулашууда. 

Кътъъ жана жол жъръъ убакыттарын кыскартуу максатында нотариалдык жана каттоо контораларын бир имаратта жайгаштыруу жана алар ъчън бирдей иш сааттарын аныктоо сунушталууда. 

Азыркы учурда мамлекеттик нотариустар гана, жеке нотариалдык конторалар жасай албаган, кър##нън предметине менчиктен ажыратууга тыюу салуу укугуна ээ. Ушундан улам, нотариалдык тастыктоо менен тыюу салуунун ортосунда кър## кармоочу ъчън тобокел боло турган убактылуу ажырым тъзъл#т. Ушуга байланыштуу, нотариалдык кызматтардын баасын т#м#нд#тъъ жана аткаруу м##н#тт#рън тездетъъ максатында, жеке нотариустар тыюу салуулар ъчън кър## боюнча нотариалдык тастыкталган бътъмд#р ж#нънд# маалыматтарды мамлекеттик нотариалдык контораларга ыкчам беръъ методикасын иштеп чыгуу сунушталат. 

Балким, кредиттин #лч#мън# жараша жол-жоболорду дифференциялоо керек болот. 2000 доллардан т#м#н #лч#мд#гъ кредиттер ъчън тиешелъъ документтер, нотариалдык тастыктоолор жана башка жолжоболор ж#н#к#йл#тълъшъ жана тиешелъъ т#л#мд#р белгилениши мъмкън. 

Кайталап карыз алуучулар ъчън каттоону болтурбоо жана кайра каттоо зарылдыгысыз кър##нън каттоосун узартууга мъмкъндък беръъчъ жеьилдетилген жана кыйла тез жол-жоболорду белгил##г# болот. 

Милдеттъъ паспорттоштуруу: Кыймылсыз мълктъ жыл сайын милдеттъъ паспорттоштуруу керексиз жана карыз алуучунун чыгымдарын андан да жогорулатуучу болуп эсептелет. 

Кър##лък камсыздоого коюлган кыймылдуу мълктъ сатууга санкция: Кардарлар тарабынан финансы мекемелерине кър##лък камсыздоо катары берилген, #зг#ч# катталбаган кър## катары, кыймылдуу активдерди сатуу менен байланышкан маселелер кездешет. Кър## беръъчъ тарабынан кър##г# коюлган кыймылдуу мълктъ сатууга санкцияларды киргизъъ максатында, Кыргыз Республикасынын "Кър## ж#нънд#" Мыйзамы #зг#ртълъъг# тийиш. Кыргыз Республикасынын Ички иштер министрлиги кардарлар кър##г# коюлган катталган транспорттук каражаттарга менчик укугун #зг#рт# албагандай абалды камсыз кылуусу керек. 

Камсыздандыруунун жоктугу: Финансы мекемелеринде кър## катары сунушталган мълктъ жана активдерди камсыздандыруу мъмкънчълъгъ болуш ъчън камсыздандыруучу продуктулардын чоь эсебине муктаждык бар. 

Кър##нъ алып коюу: Соттун чечимин алуу процесси бир жылга чейинки убакытты алышы мъмкън. Бътънд#й алганда, соттор к#п учурда ишти кредиттик мекемелердин пайдасына эмес, карыз алуучунун пайдасына чечъъг# жакын экендигин тажрыйба к#рс#тъъд#. Эгер сотто иш утушка ээ болсо, менчик укугун беръъ наркы бир кыйла жогору болот - кредиттин суммасынын 1% деьгээлинде. 

Кър##г# коюлган жерлерди сатуу: Финансы мекемелери кредиттер боюнча #з милдеттенмелерин аткарбаган кардарлардан алынган кър##г# коюлган айыл чарба багытындагы жерлерди сатууда чект##л#рг# туш болушат, ушундан улам алардын ченем баасы к#п учурда базар баасынан жогору болот. Кър##лък укуктук мамилелердин субъектилеринин катарына микрофинансылык уюмдарды кошуу максатында, Кыргыз Республикасынын "Кър## ж#нънд#" жаьы Мыйзамынын контекстинде "Айыл чарба багытындагы жерлерди башкаруу ж#нънд#" Мыйзамды шайкеш келтиръъ зарыл ((49) эскертъънъ караьыз). 

Кър##г# коюлган мълкт#р ж#нънд# мыйзамдар: Финансы мекемелери кър##д# же камакта турган мълктън регистри менен салыштырып текшере алышат. Азыркы учурда маалыматтар базасы облустар боюнча гана маалыматтарды камтыйт, бирок, келечекте катталган пайдалануучуларга жеткиликтъълъктъ камсыздоочу жана жалпы республикалык деьгээлде маалыматты сурап алууга мъмкънчълък беръъчъ жалпы улуттук электрондук маалыматтар базасы тъзълъшъ мъмкън. Альтернативдъъ вариант - маалыматтар базасы кър##л#р ж#нънд# маалыматты камтыган Кредиттик бюро аркылуу маалыматты сурап алуу. Ошентсе да, Бюронун бардык эле мъч#л#ръ кър##л#р боюнча маалыматтарды беръъ ж#нънд# талаптарды аткарышпайт. Мындан сырткары, бардык эле мекемелер Бюро мъч#л#ръ болуп эсептелбейт. 

 

2.5 Кредиттик бюро боюнча мыйзамдар 

 

Кредиттик бюро ж#нънд# мыйзам долбоору иштеп чыгуу стадиясында жана кредиттик бюролордун ишкердъълъгъ кандай деьгээлде мыйзам тарабынан аныктала тургандыгы ж#нънд# маселе талкууланууда. Колдонуудагы мыйзам долбоору чект##чъ мън#зд# деп эсептелет, анткени ал финансылык эмес мекемелерди, мисалы, коммуналдык кызматтарды беръъчъл#рдъ, телефон компанияларын ж.б.у.с. киргизъъг# жол бербестен, кредиттик бюронун ишкердъълъгън коммерциялык эмес уюмдардын алкактарында чектейт. Мьшдан сырткары, Кредиттик бюрого мъч#лък милдеттъъ търд# же #з ыктыяры менен болушу керекпи, анын ишкердъълъгън# к#з#м#л жъргъзъъ керекпи же ал #зън #зъ ж#нг# салуучу болушу керекпи деген талаштар дале улантылууда. Кредиттик бюролор Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына бере турган маалыматтын к#л#мъ боюнча келишъъчълък жетишиле элек. 

 

3. К#з#м#л тъзъмъ 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын т#рагасына тикелей баш ийъъ менен, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын т#рагасынын бир орунбасары, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын 3 башкармалыктан турган бъткъл к#з#м#л блогунун ишин тейлейт: 

 

Бантктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармылыгы 16 адам 

К#з#м#л методолигиясы жана лицензиялоо 17 адам 

Банктык к#з#м#л башкармылыгы 16 адам 

 

Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармалыгы 1998-жылы б#лъм болуп уюшулган жана 2005-жылдын 1 июлунан тартып башкармалык болуп кайра уюшулган. Анын милдеттерине бардык банктык эмес мекемелерди (акча алмашуу бюролорун, кър##каналарды, микрофинансы уюмдарын жана атайылаштырылган финансы-кредиттик мекемелерди) каттоо жана к#з#м#лд## кирген. 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банктын облустук башкармалыктарында Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер тарабынан берилген финансылык маалыматтарды текшеръънъ жана иштеп чыгууну жъргъзг#н, банктык жана банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин ишин к#з#м#лд## боюнча кошумча адистер бар. 

Талдоо: Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармалыгынын штаты - квалификациялангандар, к#бънч#съ экономика жана банк иши боюнча даражаларга, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Улуттук банкында орточо алганда 6 жылдан ашык эмгек тажрыйбаларына ээ. Азыркыга чейин Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармалыгы жер-жерлерде тышкы к#з#м#лд##г# жана текшеръъг# аз катышкан, анткени микро финансылоо боюнча бардык уюмдар бул б#лъм тарабынан к#з#м#лд#нб#й турган Микрокредиттик агентстволор жана Микрокредиттик компаниялар катары катталган. Финансы компаниясына жана КАФКга к#з#м#л Банктык к#з#м#л башкармалыгынын инспекторлору менен тыгыз кызматташууда жъргъзълг#н. Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармалыгы негизинен Микрокредиттик агентстволордон жана Микрокредиттик компаниялардан алынган маалыматтарды каттоо процесси жана статистикалык иштеп чыгуу менен иш алып барат. 

Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л башкармалыгы к#з#м#лд## маселелери боюнча жетиштъъ к#л#мд#гъ окууларды алды жана к#п к#л#мд#гъ окутуу жана жол-жоболор боюнча колдонмолор иштелип чыккан. Келе жаткан эки жылда кээ бир Микрокредиттик агентстволор жана Микрокредиттик компаниялар трансформациядан #тк#нд# жана лицензия алганда, Микрокредиттик мекемелердин ишин к#з#м#лд## мъмкънчълъгънън келип чыгышы кътълъъд#. Шашылыш търд# кредиттик союздарга к#з#м#л жъргъзъънъ баштоо керек жана жылдын аягына чейин штаты сыяктуу эле анын системасы даярдалышы керек. Башкы жана аймактык офистерде Банктык эмес финансы-кредиттик мекемелерди к#з#м#лд## боюнча учурдагы штат кредиттик союздардын ишине кошумча к#з#м#л жъргъзъъг# даяр. Кызматкерлер жер-жерлерде текшеръъ боюнча кошумча тажрыйба алууга умтулушууда. Жалпысынан алганда, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы ЗООд#н ашуун кредиттик союздардын ишине к#з#м#л жъргъз# албайт деп эсептелет. Чоь кредиттик союздардын чектелбеген топторуна, #зг#ч# #з мъч#л#рън#н депозиттерди тартып жаткандарга, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын #зънън жетишсиз ресурстарын топтоштуруу ъчън к#з#м#лд## системасын #нъктъръъ зарыл. 

Акыркы б#лъмд# келтирилген шайкеш келишпестиктерди талдоо банктар, кредиттик союздар жана келечекте - МФКлар ъчън ченемдерде бир катар #зг#ртъъл#рдъ жъргъзъъ зарылдыгын к#рс#ттъ. Кыргызстан - микрокаржылоого коммерциялык банктар к#п катышкан бир нече #лк#л#рдън бири. 2004-жылдын декабрында ЕБРРдин ПММФ схемасына катышуучу банктардын микрокаржылоо куржунунун ълъшъ, бир банк ъчън ълъш 20% чейин жогорулаган учурда, куржундан орточо 8 пайызды жана кардар базасынан 33 пайызды тъзг#н. Бул окуялар жаьы татаал маселелердин жаралышына шарт тъз#т, анткени микрокаржылоо ишкердъълъгън# к#з#м#л салттуу банктык ишке к#з#м#лд#н айырмаланып турушу керек, себеби колдонулуучу методдордо жана андан келип чыгуучу тобокелдерге #зг#ч#лъкт#р бар. Андан сырткары. депозиттерди кабыл алууга уруксатты киргизъъ дагы бир татаал маселе менен коштолгон. Улуттук банк #лк#бъзд# жакында болгон банктык кризистерде жана МФК жана кредиттик союздар аркылуу депозиттердин мобилизациясын ъзгълтъксъз жогорулатуу менен байланышкан кыйынчылыктарда консервативдик позицияны ээлеп турат. 

К#з#м#лд## маселелерин чечъънън маанилъълъгъ анын ч#йр#съ менен бекемделет: 104 микрофинансы уюмдары жылына эки жолу отчет берип турушат, ал эми 2005-жылдын 1-июлунан баштап - 300д#н ашуун кредиттик союздар баланстык отчетторду, кирешелер жана чыгашалар ж#нънд# отчетторду жана куржун ж#нънд# маалыматтарды беръъ менен отчет беришет. Бардык уюмдардын статистикалык маалыматтарын, алардын к#пчълъгънд# бардык микрофинансылык куржундагы ълъш к#ьълг# алынбаган учурда, лицензиялоо жана иштеп чыгуу к#п убакытты талап кылат. Бир нече гана кардарлары бар уюмдарды жылына эки жолу отчет беръъд#н бошотуу мъмкънчълъгъ каралуусу зарыл. Мында иштебей жаткан МФУлар ж#нънд#гъ (алар дээрлик 30 уюмду тъз#т) айрыкча, коомдук уюмдар болуп саналышкан микрокредиттик агенттиктерге карата маселелер маанилъъ бойдон калууда. Рынокто иштебей жаткан МФУлардын пайда болбошу ъчън алардын системага киръъ мъмкънчълъгън# минималдуу талаптарды киргизъъ аркылуу чект##л#рдъ коюу зарыл. 

 

 

4-тиркеме 

 

Мезотъзъм 

(финансы системасынын инфратъзъмъ) 

 

Микроишканаларга жана калктын жакырланган катмарына финансылык кызматтарды чекене сатуунун натыйжалуу институттары финансы системасынын башкы таянычы болуп саналат. "Микрокаржылоонун мыкты тажрыйбасы боюнча донорлор ъчън колдонмо" ((50) эскертъънъ караьыз) мындай институттарды микродеьгээлдердин катарына кошот. 

Бирок, чекене сатуунун институттары #з алдынча иштей алышпайт. Микрокаржылоодогу жаьычылыктар кеь ч#йр#д#гъ туруктуу микрокаржылоо институттарын тъзъъ мъмкън экендигин тааныйт, эгер жакыр адамдар ъчън финансылык кызматтар т#м#нкъ ъч деьгээлден турган финансылык системага интеграцияланса гана; 

- микродеьгээл (чекене финансылык институттар жана башка беръъчъл#р); 

- мезодеьгээл (финансы системасьшын инфратъзъмъ); 

- жана макродеьгээл (саясый абал) ((51) эскертъънъ караьыз). 

Мындай интеграция жакырлар менен ишт##чъ институттар ъчън капиталга жеткиликтъълъктън к#птъгън берет, калктын жыйымынын сакталышын, сектордун мыйзамдуулугун жана профессионалдык стандарттарын камсыз кылат. Финансы системасына интеграциялануу, акыр аягында, жакырларды жана алыскы региондордо жашагандарды кошо алганда, к#пчълък адамдарга жеткиликтъълъкк# жол ачышы мъмкън. 

Финансы системасын тъпт##д#гъ ийгилик к#пчълък катышуучулардын аманатынан жана алардын биргелешип ишт## шыгынан к#зкаранды болот. Ошону менен катар, калктын жакыр катмары ъчън финансы системасы инфратъзъм, рынокторго жеткиликтъълък, #ндъръш технологиялары жана тобокелдерди жеьилдетъъ ъчън маалыматтардын болушу сыяктуу шарттардан к#зкаранды болот. 

 

Кыргыз Республикасындагы инфратъзъмдън негизги мън#зд#м#л#ръ: 

 

1. Ассоциация жана #зара аракеттенишъъ 

 

Улуттук же аймактык деьгээлдерде микрофинансы ассоциациялары аналогиялык рыноктордо иш алып барган микрофинансылык институттар тарабынан тъзъл#т. 

Акыркы мезгилдерде #т# чоь Микрофинансы уюмдары каттоосу 2005-жылдын аягында боло турган, микрофинансы ассоциациясын (ЦАМФА) тъзъънън ъстънд# ишт##д#. Анын мъч#съ болуп, коммерциялык сыяктуу эле, коммерциялык эмес финансы уюмдары боло алышат. ЦАМФА) алгачкы финансылык жардам менен, ошондой эле маалыматтар менен алмашууну камсыз кылат. 

Акыркы жылдарда Кредиттик союздар #зд#рънън кызматташтыгын къч#тъштъ. Алар улуттук жана аймактык деьгээлдерде бир нече ассоциацияларга уюштурулган. Ар бир облуста Кредиттик союздардын регионалдык ассоциациялары бар. Мындан сырткары, ъч улуттук уюмдар бар. Мисал катары алсак, Кыргызстандын кредиттик союздарынын жана кооперативдеринин ассоциациясынын (ККСКА) бир## гана ага катышуучу 120 кредиттик союздарды бириктирет. 2005-жылдын аягына чейин #зън улуттук координациялоочу орган катары к#рс#тк#н, КС бардык улуттук ассоциацияларын бир Кредиттик союздардын Улуттук ассоциацияларынын Альянсына бириктиръъ болжолдонууда. 

Микрофинансылык уюмдардын ортосундагы #зара аракеттенишъъ маанилъъ факторлордон болуп эсептелет жана Ассоциациянын мъч#л#рънън окуу же жолугушуу мезгилинде формалдуу жана формалдуу эмес байланыштын тъпт#лъшъ мъмкън. Маалыматтар жана мыкты практикалар менен алмашуу майда болуп эсептелген жана аз гана иш тажрыйбасы бар Микрофинансы уюмдарынын к#пчълъгън# зарыл. Алар ъчън тажрыйба жана маалымат алмашуу - билимди жогорулатуунун #т# арзан жана натыйжалуу ыкмасы. 

Ар бир ъчънчъ Микрофинансы уюмунун бири да эч ким менен байланышта болбогондугун реалдуулук к#рс#тъъд#. Ъзгълтъксъз байланышта болгон Микрофинансы уюмдарынын 42 пайызы негизги артыкчылыкты - тажрыйба алмашуудан к#р#т. Мындай #зара аракеттенишъъ кыска м##н#ттъъ кредиттик ресурстарды кыйла т#м#н пайыздык чен боюнча алуу мъмкънчълъгъ катары да каралууда. Суралгандардын 21,8 пайызы МФУлардын #зара аракеттенишъъсън#н эч кандай пайданы к#ръшп#йт. 

МФУнун суралган жетекчилеринин жарымы банктар менен #зара аракеттенишъъд#н эч кандай пайда к#ръшп#г#ндъгън билдиришкен жана суралгандардын 18 пайызы бул суроого жооп бере алышкан жок. Бул балким, МФУлар менен коммерциялык банктардын ортосунда атаандаштыктын бар экендиги ж#нънд# айтып турат. Суралгандардын 27 пайызы коммерциялык банктар менен #зара аракеттенишъъд# кредиттерди алуу мъмкънчълъкт#ръ бар деп эсептешет. Бир жагынан алып караганда, суралгандардын 58 пайызы коммерциялык кредиттерди тартууну пландаштыргандыгын билдиришти. Алардын к#пчълъгъ кандай шарттарда кредит алууга макул экендигин аныкташа элек. Кредиттер боюнча максималдык чен кандай болот деген суроого, суралгандардын 45 пайызы ченди так атай алышпады, ал эми 29 пайызы ж#н гана чен т#м#н болушу керектигин к#рс#тъштъ. Суралгандардын 16 пайызы гана 12 пайыз же андан жогору т#л##г# макул болушкан. 

 

2. Кредиттик бюро 

 

Кредиттик бюро Европалык комиссиянын колдоосу менен 2003-жылы тъзълг#н. 2005-жылдын ортосунда маалыматтар базасы банктык кредитгердин 75 пайызы жана ъч МФУну: ФИНКА, Бай-Тъшъм жана Компаньон Финансы Тобун жабуу менен 8 банктан (жалпы эсеби 20 коммерциялык банк ичинен) алынуучу маалыматты камтыган. ФККС азырынча маалыматтарды кредиттик бюролорго беришпейт. 

Кредиттик бюронун маалыматы азырынча учурдагы бардык кредиттердин 40 пайызын камтыйт. Кредиттик бюронун бизнес-планына ылайык, анын финансылык #зън-#зъ актоосу 2006-жылы жетишилиши керек. 

К#пчълък МФИнун ою боюнча алардын кредиттик бюрого киръъсън# тоскоол болгон факторлордун бири, киръъ ъчън жана жыл сайын т#л#нъъчъ мъч#лък т#л#мд#рънън баасынын жогору болгондугу болуп эсептелет. Ушуга байланыштуу, кредиттик бюро учурда т#л#м маселесин кайра кароодо. 

Финансы-кредиттик институттарды к#п санда тартуу жана кредиттик бюронун маалыматтык базасын кеьейтъъ ъчън Кредиттик союздарды киръъ ъчън жана жыл сайын т#л#нъъчъ т#л#мд#рд#н бошотуу тууралуу келишим жетишилди. 

Кредиттик бюронун кызматтары #лк# боюнча жеткиликтъъ. Финансы-кредиттик мекемелердин камтуу ч#йр#сън арттыруу ъчън кээ бир компьютерлер жетишсиз жана Интернетке жеткиликтъълъгъ жок жана Интернеттин артыкчылыгын толук тъшънб#г#н кээ бир финансы институттары менен маселелерди чечъъ зарыл. 

 

3. Апекс институттары 

 

Апекс институттары - #лк#д# же интеграцияланган рынокто финансылык кызматтарды чекене сатуу боюнча институттарга (коштоочу кызматтар менен/аларсыз) ресурстарды дъь беръънъ камсыздоочу институттар. Бул търд#гъ негизги институт болуп Кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча Финансы компаниясы эсептелет. 

Бул компания Азия #нъгъъ Банкынын колдоосу астында Кредиттик союздар ъчън ресурстарды дъьън#н сунуштаган уюм катары тъзълг#н. Ал кредиттик союздар ъчън кредиттерди, ал эми алардын мъч#л#ръ ъчън лизингдик кызмат к#рс#тъъл#рдъ сунуш кылат. 2005-жылда баш жагында анын портфели 240,4 млн. сомду тъзг#н. Учурда Улуттук банк, А#Б, Финансы компаниясы жана Кредиттик союздардын улуттук ассоциациясынын #кълд#ръ компанияны менчиктештиръъ мъмкънчълъкт#рън жана Кредиттик союздар ъчън анын апекстик институтка трансформацияланышын талкуулашууда. 

МКК "Фронтиерс" дъьън#н сунуштоочу адистештирилген институтту ЮСАИД/ЦАМФА 2003-жылы негиздеген. Бул уюм Кредиттик союздарга жана МФУга кредиттерди берет жана Кыргыз Республикасындагы, Казакстандагы, Тажикстандагы жана #збекстандагы уюмдарды каржылайт. 2005-жылдын 1-сентябрына карата абал боюнча МКК "Фронтиерс" Кыргызстандын аймагында иштеп жаткан 12 Кредиттик союзга жана МФУга жалпы суммасы 32,8 млн. сомго жакын кредиттерди берген. 

2005-жылдын февраль айында Кыргызстандын кредиттик союздар жана кооперативдер ассоциациясы (АКСКК) Кредиттик союздарды каржылоо максатында Кооперативдик турукташтыруучу фондду негиздеген. 

КАФК чектелген ч#йр#д# башка финансы-кредиттик институттарды дъьън#н кредитт##нъ жъз#г# ашырып келъъд#. 2005-жылдын 1-июлуна карата КАФК 13 Кредиттик союзга жана МККга жалпы суммасы 1,4 млн. сомго жакын кредиттерди берген. 

 

4. Бизнести #нъктъръъ боюнча кызмат 

к#рс#тъъл#р ((52) эскертъънъ караьыз) 

 

4.1. Окутууга муктаждык 

 

МФУлардын персоналы жетиштъъ тажрыйбага ээ эмес. #км#ттък эмес "Борбордук Азияда кызматташууну #нъктъръъ" уюму жъргъзг#н изилд##л#р МФУларда иштеген кредиттик эксперттердин орточо м##н#тъ болгону 2,9 жылды тъз#рън к#рс#ттъ. Бул жерде, жаш, тажрыйбалуу адистердин к#бъ региондордо эмес, борбордо иштеше тургандыгын белгилей кетъъ зарыл. Кредиттик адистердин к#пчълъгън эркектерге караганда аялзаты тъз#т (салыштырмалуу, 38,5 жана 61,5 пайыз). 

Кредиттик кызматкерлердин билим деьгээли жогору, алардын жогорку билимге ээ болгону 76 пайыздан кем эмес, ал эми алардын 75 пайызы микрокаржылоо боюнча тренингден #тъшк#н. Менеджерлер ъчън бул деьгээл 78 пайызды тъз#т. Тренингдер - бул ПРООН, ЕБРР, ЦАМФА жана ГТЦ программалары боюнча донорлор тарабынан уюштурулган же демилгеленген бир жолу #тк#рълъъчъ семинарлар жана окутуучу сессиялар. 

Бул кыска м##н#ттъъ семинарлар катышуучулардын билим деьгээлин тереьдетъъ ъчън дале жетишсиз. ЦАМФА программасы да ушундай эле пикирде, анын ою боюнча "кыска м##н#ттъъ тренингдер анчалык натыйжа бербегендей к#рън#т" ((53) эскертъънъ караьыз). Бул, болсо семинарларда эмес, иш орундарында тереьдеп окутуунун зарылчылыгын таьуулайт. ЕБРРдин аз #лч#мд# чакан кредиттерди беръъ программасы бул багытта иш алып барууда: кредиттик эксперттер алар менен коммерциялык банкта иштеп жатышкан эларалык адистердин интенсивдъъ тренингдерине катышууда. 

Ал эми, МФУлардын донорлор менен иш алып барган персоналы тууралуу с#з кылсак, алар иш жъзънд# маалыматтарды жана кесиптик билим деьгээлине ээ эмес. Анткени бул рынок, адистештирилген окутуу программаларын сунуш кылбайт ((54) эскертъънъ караьыз). 

Бътънд#й алганда, тренинг борборлору, консультанттар тарабынан дайыма #тъп туруучу тренингдер иш жъзънд# #тк#рълб#й жаткандыгы ж#нънд# корутунду чыгарууга туура келет. Бул к#зкараштан алганда, ГТЦ тарабынан 2003-жылы иштелип чыккан жана Бишкек, Ош шаарларындагы эки кесиптик лицейде #тк#рълъп жаткан "Банктык кенже менеджер" адистиги боюнча аралыктан туруп окутууну алгылыктуу мисал катары айтып кетъъг# болот. Бул программа бир жана эки жыл окутууга каралган. Окутууну аяктагандан кийин сертификат же диплом берилет. Бул ишке тартылган окутуучулар микрокаржылоо секторунан адистерди окутушат, Борбордук Азия #лк#л#ръ ъчън кыска м##н#ттъъ курстарды сунуштаган, Алматы шаарындагы микрофинансылык борбор да Кыргызстандын микрокаржылоо сектору ъчън каралган семинарлардын санын арттырууну болжолдоодо. 

МФУлардын менеджерлери жана персоналы окутуунун маанилъълъгън жакшы тъшънъш#т: суроолорго жооп беришкен адамдардын 84 пайызы адистештирилген окутууга муктаж экендиктерин билдиришкен. Ушул эле тъшънък региондордо #тк#рълг#н тегерек стол маектеринде да тастыкталган. К#пчълък учурларда бул керект## т#л##г# ж#нд#мдъъ реалдуу суроо-талапка дайыма эле трансформациялана бербейт, анткени к#пчълък МФУлардын колунда кредиттик эксперттерди окутуу ъчън тиешелъъ каражаттар жок. 

 

4.2. Консультациялар 

 

Региондордо #тк#рълг#н тегерек стол маектери башкаруучулук маалымат программалардын, бухгалтердик программаларды жана кредиттик ыкмаларды колдоо микрофинансылык институттардын ишинин натыйжалуулугун арттыруу ъчън зарыл экендигин айкын к#рс#ттъ. 

Микрофинансылык институттар, ушул кызмат к#рс#тъъл#рдъ пайдалануу #т# эле чектелген деп чсептейт, Айрым гана компаниялар, мисалы: Эксперт, Даярдоо жана консультацияларды беръъ борбору, ОССА атайы консультациялык кызматтарды сунушташат. К#пт#г#н улук консультанттар жана эксперттер толугу менен #км#ттък жана донордук долбоорлордо иштешип, консультациялык кызмат к#рс#тъъл#рдъ чектелген к#л#мд# сунуштай алышат. 

Ошону менен бирге эле, сырттан кызмат к#рс#тъъл#рд#н пайдалануу талабы жоктугунан, ошондой эле мындай кызмат к#рс#тъъл#р кымбатка тургандыгынан улам консультациялык кызмат к#рс#тъъл#рг# суроо-талап да #нъгъъг# ээ боло алган эмес. 

 

4.3. Аудит кызматтары 

 

Кыргыз Республикасында натыйжалуу финансылык башкаруу, бухгалтердик эсепке алуу, аудит, ошондой эле финансылык отчеттуулук жагында билимдин жетишсиздиги орун алып келъъд# ((55) эскертъънъ караьыз). Бухгалтердик колдоонун деьгээли жетишсиз, ал эми аудиторлордун к#пчълък учурда тажрыйбасы аз. К#пчълък бухгалтерлер бухгалтердик эсепке алуунун советтик системасынан 1998-жылы кабыл алынган Кыргыз бухгалтердик стандарттарына #тъъд# чектелген гана даярдыктан #тъшк#н. Бухгалтердик долбоор боюнча ЕС-ТАС13тин изилд##л#ръ, иликт##г# алынган ишканалардын 90 пайызына жакыны эч кандай бухгалтердик программаларды пайдаланбагандыгын к#рс#ттъ. К#пчълък МФУлар аудиттик кызмат к#рс#тъъл#р кымбатка турат деген пикирин билдиришкен. Кредиттик союздар системасын #нъктъръъ стратегиясында #здък система ичиндеги кооперативдик аудитордук кызматты тъзъъ каралган. 

 

4.4. Маалымат технологиялары жана башкаруучулук маалымат системасы 

 

МФУ жана Кредиттик союздардын к#пчълъгъ ЕХСЕL программасын #з кредит портфелин администрл## ъчън кол менен ж#нг# салуу системасын пайдаланышып келишъъд#. Бир нече ири микрофинансылык институттар Lоаn Реrformer Тremens Еmerge сыяктуу колдонулуп келинген программаларды пайдаланышат же болбосо #з программаларын иштеп чыккан. ГТЦ долбоорунун колдоосу астында бир катар Кредиттик союздарда Микробанкир программасы (FАО Мicrobanker) жаьыртылып, колдонууга киргизилген. Кредиттик союздун бътънд#й сектору ъчън Микробанкир программалык камсыздоосун стандартташтыруу мъмкънчълъгъ ж#нънд# талкуулоолор жъръъд#. Бир нече компания жана жеке адамдар офис-менеджмент, бухгалтердик эсепке алуу жана маалыматтар базасы жаатында компьютердик жабдууларды жана лицензияланган программалык камсыздоолорду сунуш кылууда. Ошондой болсо да, маалымат технологиялар сектору Бишкек шаарында жана республиканын облустарынын борборлорунда гана топтоштурулган. К#пчълък чакан микрофинансылык институттарда кредиттик администрл##нъ автоматташтыруунун маанилъълъгън жеткиликтъъ тъшън# албай жатышат. 

Интернет - инфраструктура тез кулач жайып, учурда Кыргыз Республикасынын бардык шаарларында жеткиликтъъ болуп калды. Бирок, Интернеттин мъмкънчълъкт#рън таанып билъъ азырынча чектелъъ. 

 

 

5-тиркеме 

 

Техникалык жардам 

баяндамасы ((56) эскертъънъ караьыз) 

 

Кыргыз Республикасында микрофинансылык секторду #нъктъръъд# донорлор маанилъъ ролду аткарышты. Акыркы он жылда - институттук колдоого гранттар жана капиталга салымдар, ошондой эле кредиттер търънд# - алар тарабынан болжолу 86 млн, АКШ доллары инвестицияланган. (2005-жылдын 1-январына карата сомдук эквивалентте - 3526 млн. сом) 

 

 

1-таблица 

 

1996-жылдан 2005-жылга чейинки 

мезгилдеги донорду колдоонун 

жакындатылган баасы 

 

Уюмдун аталышы 

Кредиттик линиялар 

Гранттар жана капиталга салымдар 

А#Б  

17500000 

500000 

Т#м#нд#гъл#рдън колдоосу алдында жана чакан каржылоо программасы (ПММФ): ЕБРР, ТАСИС, SЕСО ((57) эскертъънъ караьыз), Эл аралык финансы корпорациясы  

15000000 

 

Улуу Британиянын эларалык #нъгъъ министрлиги  

 

120000 

ЕС-ТАСИС  

 

900000 

ГТЦ 

 

3500000 

Эларалык Финансы Корпорациясы  

1200000 

1050000 

"Кыргызстан-Сорос" фонду  

 

747000 

ЮСАИД 

 

12400000 

Дъйн#лък банк  

32400000 

1000000 

Бардыгы 

66100000 

20217000 

 

 

Булагы: донор уюмдар менен маектер жана Интернет сайттын маалыматтары. 

Келечекте микрофинансы секторун колдоону пландоодо донорлор СGАР ((58) эскертъънъ караьыз) аныкталган жол-жоболорду жетекчиликке алышат жана ресурстарды т#м#нкъл#рг# багытташат: 

 

- Къчтъъ чекене финансылык ортомчуларынын жетишсиздиги финансы ызматтарын жайылтуу жолунда негизги тоскоолдук болуп жаткандыгына арабастан, жакырланган калктын к#пчълък б#лъгън камтуу ъчън финансы мекемелерине жардам к#рс#тъъ;  

- Жергиликтъъ потенциалды жана рынокторду бекемд## (мисалы, жергиликтъъ капитал жана техникалык кызмат беръъчъл#рдъ): макро, мезо ана микро деьгээлдерде, анткени акырында ийгилик донорлордон эмес, жергиликтъъ жетекчилердин жана мекемелердин профессионалдык деьгээлинен к#зкаранды болот;  

- Д#ьг#л#ктъ кайрадан ойлоп табуудан алыс болуу ъчън финансы системасы ж#нънд# аналитикалык материалды жайылтуу;  

- Жеке сектордун демилгесин колдоого;  

- Донорлордун ишкердъълъгънън бардык типтеринин натыйжалуулугун арттыруу максатында стандарттарды жана жол-жоболорду айкалышта кароо; 

- Финансы рыногу жакыр адамдар ъчън ишт##съ жана бул рынокторду бълъндърб## ъчън, субсидияларга. Финансылык кызматтарды к#рс#тъъ менен ар бир долбоор донорлордун субсидиялары жеке капиталды толуктай же демилге бере аларын керс#тъшъ керек

 

Азия #нъктъръъ банкы, АDВ 

 

А#Б 1997-жылы Кыргыз Республикасына 9005 млн. SDR суммасында жеьилдик камтылган ((59) эскертъънъ караьыз) кредитти жактырган, бул азыркы учурда кредиттик союздарды, "Айылдык финансы институттары" долбоорун #нъктъръъг# карата 12,5 млн. АКШ долларына туура келет (2005-жылдын 1-январына карата сомдук эквивалентте (мындан ары - сомдук эквивалент) - 512,5 млн. сом). Кредиттик линиянын суммасы эки жолу каралган жана азыркы учурда 10 млн. АКШ долларын (сомдук эквивалент - 410 млн. сом) тъз#т (консультациялык кызмат к#рс#тъъл#рг# (1701,5 миь SDR же сомдук эквивалентте 102,5 млн. сом 2,5 млн. АКШ доллары жокко чыгарылган). Техникалык жардам компоненти ГТЦ тарабынан #зън# алынган жана Германия #км#тъ тарабынан гранттык негизде каржыланган. 10 млн, АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 410 млн. сом) #лч#мънд# б#лънг#н кредиттик линиядан А#Б 7,5 млн. долларды (сомдук эквиваленти - 307,5 млн. сом) т#л#п берген. Долбоордун алкагында, кредиттик союздардын ишин #нъктъръъ, ж#нг# салуу жана к#з#м#лд## максатында, ошондой эле кредиттик линиянын каражаттарын рекредитт## ъчън 1997-жылдын апрель айында Кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча финансы компаниясы Кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча Финансы компаниясы тъзълг#н. 2005-жылдын башына карата 410 млн. сомдон к#бър##к #лч#мд#гъ чогуу алгандагы кредиттик портфель менен 300д#н ашык КС тъзълг#н. Долбоор 1 жылга узартылган, долбоорду жабуунун болжолдуу датасы 2005-жылдын акыры. Каражаттарды кайтарууну Кредиттик союздарды колдоо жана #нъктъръъ боюнча Финансы компаниясын 2006-жылдан баштап 13 жыл ичинде жъз#г# ашырмакчы ((60) эскертъънъ караьыз). 

1998-жылы А#Б Кыргыз Республикасына Чъй областындагы ((61) эскертъънъ караьыз) айылчарбасын #нъктъръъ максатында 36 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 1476 млн. сом) суммасында кредит берген. Кредитке КАФК аркылуу фермерлерге жана айыл-чарба бизнесине каражаттарды рекредитт## ъчън 10 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 410 млн. сом) суммасындагы кредиттик линия кирген. 

2003-жылдан 2005-жылга чейинки мезгилде А#Б Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л Башкармалыгынын потенциалын жогорулатууга, ошондой эле КС жана МФУ еистемасынын потенциалын къч#тъъг# багытталган 500 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 20,5 млн. сом) суммасында техникалык жардам берген. Ал ъч техникалык консультанттын тышкы к#з#м#л боюнча колдонууну иштеп чыгуу жана жер-жерлерде текшеръъ, иш ордуларында окутуу, МФУ жана КС ъчън ченемдерди иштеп чыгуу боюнча консультациялык кызмат к#рс#тъъл#рън жана жардамдарын камтыган. 2005-жылдын аягына карата Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын Банктык эмес мекемелердин ишине к#з#м#л Башкармалыгынын кызматкерлерин кошумча окутуу жъргъзъъ боюнча дагы бир эксперттин иши пландаштырылган. 

Келечекке карата пландар: Кыргыз Республикасында А#Бдън ишинин кийинки кадамын (циклин) пландоо Улуу Британиянын Эларалык #нъктъръъ Министрлигин жана Дъйн#лък банкты кошо алганда башка донорлор менен координацияланат. Программаларды иштеп чыгуу боюнча биргелешкен иштер жъргъзъл#т, андан кийин донорлордун ар бири ал боюнча жардам бериле турган компоненттерди тандап алышат. 

 

Улуу Британиянын Эларалык #нъктъръъ Министрлиги 

 

2002-жылдан баштап Улуу Британиянын Эларалык #нъктъръъ Министрлиги мал чарбачылыгындагы иштердин киреше алып келъъчъ търл#рън #нъктъръъг# багытталган долбоорду жъз#г# ашырат. Анын жалпы бюджети 3 млн. АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 123 млн. сом) тъз#т. Ал долбоордун алкагында тъзълг#н топторго КАФК аркылуу кредиттерди беръъ ъчън 120 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 4,9 млн. сом) #лч#мънд# кредиттик фондду камтыйт. 2004-жылдын аягына карата мал чарбачылыгына жана башка чарбачылыкка 15 пайыздык чен менен 2 млн. сомдон к#бър##к рекредитт## болгон. 

Келечекке карата пландар: Улуу Британиянын Эларалык #нъктуръъ Министрлиги Кыргызстандын микрокаржылоо секторун колдоону пландаштырбайт. 

 

Европа #нъктъръъ жана Реконструкциялоо Банкы 

 

ЕБРР майда жана чакан каржылоо программасын жъз#г# ашырууну 2002-жылы ЮСАИД, ТАСИС, Эларалык финансы корпорациясы жана SECO менен биргеликте каржылануучу борбордук азия долбоорунун алкагында баштаган. Азыркы учурда Кыргызстандан 5 катышуучу: АКБ "Кыргызстан", "Энергобанк", "Халык Банк", "Казкоммерцбанк" жана "Инексим Банк" банктары ъчън 15 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 615 млн. сом) к#л#мънд# кредиттик линия иштеп жатат. 

Бул программанын алкагында IPC GmbH немис компаниясы тарабынан банктарга ТАСИС жана ЮСАИД тарабынан каржылануучу ыкчам техникалык жардам берилет. Азыркы учурда 293 кредиттик кызматкер акча агымдарын талдоого жана кър##лък камсыз кылууга карата четтъъ талаптардын шартында кредитке ж#нд#мдъълъкк# баа беръъг# негизделген адистештирилген жеке кредиттик методологияны пайдаланышат. 2005-жылдын июнь айына карата аталган кредиттик банктарда Чъй, Ысыкк#л, Жалалабат жана Ош областтарында берилген кредиттердин 697 млн. сомго жакыны (17 млн. АКШ доллары) #лч#мънд# жалпы портфель менен жалпысынан 44 кредиттик пункт (майда жана чакан кредиттер боюнча б#лъмд#р) иштеп жатат. 

Келечекке карата пландар: программаны кеьейтъъ мъмкънчълъгън камсыз кылуу ъчън 30 млн. АКШ долларында (сомдук эквиваленти - 1230 млн. сом) кошумча кредиттик линияны ачуу ж#нънд# чечим кабыл алынган. Айылчарбасын кредитт##нъ ишке киргизъъ боюнча пилоттук долбоорлор жъз#г# ашырылат жана кредиттик банктар элет жерлеринде кредиттик пунктардын тармактарын акырындык менен кеьейтишет. Мындан тышкары ЕБРР микрофинансылык уюмдарга колдоо к#рс#т#т. МКА "Бай-Тъшъм" ъчън кредит жактырылган. Мындан башка дагы, Shorecap америкалык банкы менен бирге МКК "Компаньон Финансылык Тобунун" ишине баа беръъ максатында иликт## жъргъзъъ пландалууда. 

 

Европа Союзу - ТАСИС 

 

ЕБРР майда жана чакан программаларынын биргелешкен каржылоолорунан тышкары, ЕС - ТАСИС программасы микро каржылоо секторунда бир-катар демилгелерди колдоду: 

Ысыккк#л региондук #нъктъръъ долбоорунун алкагында (2 млн. АКШ долллары (сомдук эквиваленти - 82 млн. сом) жаппы бюджети менен) микро кредиттерди жана чакан жана орто бизнес ъчън кредиттерди беръъчъ уюмдарды изилд## жъргъзълдъ, чакан ишканаларды маалымдоо ъчън каржылоонун мъмкънчълъкт#ръ ж#нънд# китепчелер (брошюралар) чыгарылды жана финансылык мекемелер, анын ичинде кредиттик банктар, МФУ жана КС ъчън окутуулар #тк#рълдъ. Долбоор 2005-жылы аяктайт. 

Банктык эмес секторду колдоо долбоору 1,2 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 49,2 млн. сом) жалпы бюджети менен Кыргыз Республикасынын Экономика жана финансы министрлигинин пенсиялык фондду жана камсыздандыруу рыногун кошо алганда, жаьы банктык эмес финансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ #нъктъръъг# ж#л#к болуучу жагымдуу ч#йр#нъ тъзъъд# жардам к#рс#т#т. 

Бир нече финансылык мекемелер тикелей жардамдарды алышты. 2003-жылы КАФК иштерди жана кредиттик методологияны жакшыртууга багытталган 900 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 36,9 млн. сом) суммасында техникалык жардам алган. Ошол эле жылы МКК "БайТъшъм" чакан жана орто ишкерлер ъчън ипотекалык кредитти #нъктъръъг# грант алган. 

Келечекке карата пландар: ЕС - ТАСИС Кыргызстандын микро каржылоо секторун колдоону азырынча пландаштыра элек. 

 

Германия техникалык кызматташуу коому 

 

1999-жылы ГТЦ кредиттик союздарга А#Б программасын аткарууда жардам к#рс#тъъ максатында "Айылдык райондордо финансы системасын #нъктъръъ" программасын жъз#г# ашырууну баштаган. Долбоор 3,5 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 143,5 млн. сом) жалпы бюджети менен т#м#нд#гъл#рдъ кошо алганда, ъч деьгээлдеги системаны: улуттук ассоциацияны, региондук ассоциацияны жана кредиттик союздарды тъзъъг# жардам берген: 

- ФКПРКС к#з#м#лдъ жана реструктуризациялоону #нъктъръъг# жардамы, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына КС ъчън ченемдерди иштеп чыгууга жана #зън# к#з#м#л функциясын 2005-жылдан баштап кабыл алууга жардамы; 

- PEARLS негизинде алдын ала эскертъъ системасын иштеп чыгуу, ал региондук ассоциациялар тарабынан пайдаланылууга тийиш; 

- кредиттик союздардын 3000ден ашуун мъч#л#ръ ъчън 100д#н ашык тренинг #тк#ръъ жана кредиттик ишаракет, бухгалтердик эсеп, депозиттерди кабыл алуу боюнча бир нече стандартташтырылган колдонмону иштеп чыгуу; 

- Ош жана Бишкек шаарларындагы эки лицейде "Кенже банктык менеджер" дистанциондук окутуу программасын тъзъъ; 

- 10 кредиттик союзда ФАО Микробанкир программалык камсыз кылууну кеьири колдонуу/жъз#г# ашыруу жана программалык камсыз кылууну к#ндъръъ боюнча пилоттук долбоорду жъз#г# ашыруу. 

Келечекке карата пландар: Кредиттик союздардын кыймылдары анын #з алдынча аракеттенъъсън#н мурда, бир нече жылдар ичинде техникалык жардам программасына муктаж болот. ГТЦ программасы 2005-жылы аяктайт, бирок улуттук персонал аягын чыга элек иш чаралар боюнча иштерди 2006-жылдын ичинде улантат. ГТЦнын келечек программаларга катышуусу Германия тарабынан келерки жылдарга эки тараптуу жардамына тиешелъъ эки тараптуу съйл#шъъл#рдън болушунан к#з каранды болот. 

 

Эларалык финансы корпорациясы 

 

Кыргызстанга карата Эларалык финансы корпорациясынын стратегиялык максаты финансы секторун #нъктъръънъ караштырат. Акыркы жылдары микро каржылоо менен байланыштуу т#м#нд#гъд#й иш чараларга жардам к#рс#тълг#н: 

- 2002-жылы микро финансылык уюмдарды ж#нг# салуу боюнча мыйзамдарды жана нормативдик актыларды иштеп чыгууга 50 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 2,1 млн. сом) суммасында грант берилген; 

- ФИНКА коммерциялык эмес МФУдан коммерциялык микро кредиттик компанияга кайра тъзълъъ мезгилиндеги кредиттик иштерди колдоого 1 млн. АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 41,0 млн. сом) алган. Мындан тышкары, МКК узак м##н#ттъъ стратегиясынын иштеп чыгуу жана уюштуруу структурасын трансформациялоо ъчън ФИНКА техникалык жардамы берилген; 

- SECO жана ЮСАИД тарабынан биргелешкен каржылоодо Эларалык финансы корпорациясы лизинг боюнча региондук долбоорду жъз#г# ашырган. Долбоор лизингдик продуктыларды алдыга жылдырган, окутууларды #тк#рг#н жана Кыргыз Республикасында тиешелъъ мыйзамдарды иштеп чыгууга колдоо к#рс#тк#н. Кыргыз Республикасынын "Лизинг ж#нънд#" Мыйзамын иштеп чыгууда долбоор Кыргыз Республикасынын #км#тъ менен тыгыз кызматташтыкта иштеди. Лизинг ишаракетин баштоону каалаган компанияларды, ошондой эле жаьы финансы инструменттерин пайдаланууну каалаган чакан жана орто ишканаларды окутуу жъргъзълг#н. Долбоор 2004-жылы аяктаган, мында ишти улантуу ъчън консалтинг компаниясы аныкталган; 

- эларалык финансы корпорациясы Орто Азияда SECO колдоосу астында туракжай каржылоолорун региондук изилд##нъ жъргъз#т. Изилд## иштери Кыргызстанда 2005-жылдын ортосунда башталган. Изилд## кирешелери т#м#н жана орточо болгон ъй-бъл#л#р ъчън жана бул мъмкън болгон жерлерде туракжайларды алууларына каражаттардын наркын т#м#нд#тъъ жана мъмкънчълъкт#рдъ жогорулатуу боюнча келечек пландар ъчън, биринчи жана экинчи ипотекалык каржылоо боюнча компаниялар ъчън бизнес-планды иштеп чыгууга негиз болот; 

- эларалык финансы корпорациясы ЕБРР майда жана чакан каржылоо профаммасын биргелешкен каржылоосуна катышат. 

Келечекке карата пландар: Эларалык финансы корпорациясы эки микро финансылык уюмду каржылоо мъмкънчълъгън окуп ъйр#н#т, алар депозиттерди кабыл алуучу эларалык финансы корпорациясы трансформацияланууга тийиш. 

 

Эларалык валюта фонду 

 

Техникалык жардам #лк#д# банк системасын бекемд##г# жана карыздарды мониторингд##нън функциясын къч#тъъг# багытталган орчундуу аспект болуп саналат. ЭВФ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын персоналдарынын потенциалын окуу курстарын каржылоо аркылуу жогорулатууга активдъъ колдоо к#рс#т#т. 2005-жылдын июль айында Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын банктык эмес жана банктык к#з#м#л кызматкерлери ъчън алдын ала эскертъъ системасы боюнча окутуу #тк#рълг#н. 

 

"Кыргызстан-Сорос" фонду 

 

"Кыргызстан-Сорос" фонду тарабынан к#рс#тълг#н жардамдын к#л#мъ 2003-жылдан 2005-жылга чейин 747 миь АКШ долларын (сомдук эквиваленти 30,6 млн. сом) тъзг#н жана т#м#нкъд#й ъч компоненттен турган: 

- КСны кредиттик жана депозиттик операциялар, бухгалтердик эсеп, ички аудит, ошондой эле кризис учурларын контролдоо жана теск## боюнча окутууларды #тк#ръъ аркылуу колдоо. 25 КСга офистик жабдуу берилген. Бюджет 544 миь АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 22,3 млн, сом) тъзг#н; 

- лизинг боюнча ((62) эскертъънъ караьыз) маалыматттык ресурстук борборун тъзъъ жана окуу колдонмолорун нускалоону кошо алганда, лизинг боюнча 20 тренингди #тк#ръъ. Мындан тышкары, Кыргызстандын лизинг сектору ж#нънд# отчет жарыяланды, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Салык кодексине лизинг менен байланыштуу оьдоолорду даярдоого жардам к#рс#тълдъ. Бюджет 178 миь АКШ доллларын (сомдук эквиваленти - 7,3 млн. сом) тъзг#н; 

- эки МКАга жеке кредиттик ишаракеттерди кеьейтъъ ъчън 25 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 1 млн. сом) суммасында грант беръъ. 

Келечекке карата пландар: жакынкы арада Фонд секторго мындан ары жардам беръъ боюнча #зънън стратегиясын бекитет. Чакан шаарларда иштеп жаткан т#рт МКА кредиттик портфелди к#б#йтъъ ъчън гранттык жардамды алат. МКАлардын институционалдык потенциалы 100 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 4,1 млн. сом) жалпы бюджетинин алкагында окутууларды #тк#ръъ жана консультациялык жардамдарды беръъ аркылуу бекемдейт. Башка иш чаралар микро каржылоо жаатында жаьы стратегиялардын аракеттенъъ планынын негизинде аныкталышы мъмкън. 

 

Швейцария экономикалык кызматташуу боюнча бюросу 

 

Швейцария #км#тъ жеке секторду #нъктъръъг# жардамдын алкагында бир нече долбоорлорду колдоду. ЕБРР майда жана чакан профаммасынын каржылоосунан тышкары Швейцария #км#тъ микро каржылоо секторунда дагы эки долбоорду колдоду: 

1. 2000-жылдан бери ACDI/VOCA менен кызматташуусунда SECO (Швейцариянын Каритаз #ЭУсу аркылуу) алдыькы микро каржылоо институттарынын бири 4,5 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 184,5 млн. сом) кредиттик портфели менен МКА "Бай-Тъшъмдън" институционалдык потенциалын тъпт##г# катышкан. Азыркы учурда швейцариялык техникалык жардам аяктагандан кийин SЕСО МКА "БайТъшъмдън" Байкоо кеьешинде #кълчълъкк# ээ. 

2. "Titus Сеntral Аsia" микро кредиттик программасы бенефициарларга крредиттерди беръъ ъчън "Чакан тармактар жана бизнести #нъктъръъ" долбоорунун алкагында тъзълг#н. Программа Швейцариялык BPN/Servius (кредиттер жана жъз#г# ашыруу) жана SЕСО (1999-2006-жылдарга техникалык жардам, 2 млн. АКШ долларындагы (сомдук эквиваленти - 82 млн. сом) бюджет) тарабынан ишкерлердин квалификацияларын жакшыртуу жана аларды бизнестин заманбап ыкмалары менен окутуу максатында жана ошол эле учурда бизнести #нъктъръъ ъчън каржылоого мъмкъндък беръъ менен биргелешип каржыланган. 

Келечекке карата пландар: Швейцария #км#тъ учурдагы долбоорлордун алкагында микро каржылоо секторун колдоону улантат. Андан ары секторду кошумча колдоо азырынча карала элек. 

 

БУУнун #нъктъръъ программасы 

 

Бириккен Улуттар уюмунун жакырчылыкты кыскартуу боюнча программасы 1998-жылдан 2004-жылга чейинки 3,1 млн. АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 127,1 млн. сом) жалпы бюджетинде ишке ашыруу мезгилинде элет коомун социалдык мобилизациялоого жана жакыр айыл тургундарын микро каржылоодон пайдалана алууларын камсыз кылууга багытталган. Программа жалпысынан 140 максаттуу айыл жерин камтуу менен жети областта иштеген. 

Максаттуу айыл жерлерин аныктоо КАФК, Айылдык консультациялык кызмат жана жергиликтъъ #з алдынча башкаруу органдары менен жакырчылыктын #т# тереь деьгээли, кыйла аз камсыз болгон, социалдык инфраструктуранын жоктугу, алыс болгондук принциптери боюнча ишке ашырылган. 2004-жылдын аягына карата #зара жардамдашуучу 1256 топ (#ЖТ) тъзъъг#, ага мъч#лък# катышуучулардын жалпы саны 8266 адам, мында 12000ден ашык адам окуудан #тк#н. Программанын жъз#г# ашырылышы мезгилинде топтун 200 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 8,2 млн. сом) суммасында ички жыйымдары мобилизацияланган жана бътънд#й алганда, КАФК аркылуу 5,5 миь млн.АКШ долллары (сомдук эквиваленти - 225,5 млн. сом) суммасында кър##съз 3370 кредит берилген. #ЖТнын бир кыйла #нъкк#н 26 Ассоциациясы потенциалды жогорудатуунун интенсивдъъ программасын #тъшк#н, жана андан кийин сынактын негизинде 10 Ассоциация МКА тъзъъ ъчън баштапкы капитал катары бир аз грант алышкан. Бул МКАлар КАФКдан 13-18 пайыз ченинде дъьън#н кър##съз кредиттерди алууну улантат. 

Келечекке карата пландар: ПРООН азыркы учурда 2005-жылдан 2010-жылдар мезгил аралыгына эсептелген Жаьы программалык циклге киръъд#. ПРООНдун жакырчылыкты кыскартуу боюнча жаьы, жалпы бюджети 4,5 млн.АКШ доллларын (сомдук эквиваленти - 184,5 млн. сом) тъзг#н Программасынын алкагында башка компоненттер менен бирге микро каржылоо секторун #нъктъръъг# андан ары колдоо к#рс#тъл#т, Микролизинг, микрокамсыздандыруу ж.б. сыяктуу финансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ кеьейтъъ мъмкънчълъгъ изилденет. 

 

АКШнын эларалык #нъктъръъ агенттиги, USAID 

 

Акыркы жылдарда ЮСАИД Кыргызстандын микрокаржылоо секторуна олуттуу жардамын к#рс#ттъ: 

- МКК "ФИНКА" кредиттик портфелге жана техникалык жардамга 6,2 млн. АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 254,2 млн. сом) алган. Мындан тышкары МКА "Бай Тъшъм" АСD/VОСАдан алынган техникалык жардамды каржылоого жана башкаруучу информациялык системаларды алууга 1 миллионго жакын (сомдук эквиваленти - 41,0 млн. сом) АКШ доллары #лч#мънд# грант алган; 

- 2002-жылы Борбордук Азияда (Казакстан, #збекстан, Тажикстан жана Кыргызстан) микрофинансылык уюмдарына техникалык жана консультациялык кызматтарды к#рс#тъъ максатында, Борбордук Азия микрокаржылоо альянсы (ЦАМФА) тъзълг#н. Кыргызстан ъчън бюджет 3,1 млн. АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 127,1 млн. сом) тъзг#н. Бир нече уюмдарга, "Mersy Corps" тарабынан колдоого ээ болуп жаткан миркокредиттик агентстволорду кошо алганда, жабдуулар, окуулар жана техникалык жардам берилген. Азыркы учурда программа ъч кредиттик союз менен ишт##д#. Мындан тышкары, ЦАМФА МФУ "ФИНКАны", андан ары депозиттерди тартуу укугунда МФК трансформацияланыш шарты менен ФИНКАны акционердик коомго кайра #зг#ртълъп тъзълъъсъ боюнча техникалык жардамды каржылаган. 2003-жылы т#рт республикада микрокаржылоо уюмдарына дъь кредиттерди беръъ ъчън МКК "ФРОНТИЕРС" уюму тъзълг#н жана капиталдаштырылган. ЦАМФА программасы 2006-жылы сентябрда ишин аяктоосу болжолдонууда. 

- 2004-жылы Эларалык финансы корпорациясы менен бирге, ЮСАИД Улуттук банктын миркофинансылык уюмдарды к#з#м#лд## жана ж#нг# салуу боюнча кызматкерлери ъчън 4 окуу программасын каржылаган. 2005-жылдан баштап, ошондой эле акыркы эки жыл ичинде, чет#лк# кеьешчиси Улуттук банктын кызматкерлерин банктарды инспектирл## жана коммерциялык банктарды тышкы к#з#м#лд## маселеси боюнча окутууга жардам беръъ менен Улуттук банктын Банктык к#з#м#л башкармалыгы менен тике иштешип келе жатат. 

- 2,1 млн. АКШ доллар (сомдук эквиваленти - 86,1 млн. сом) ЕБРРдин майда жана чакан каржылоо Программасына кредиттик адистерди окутуу, айылчарбасын кредитт## менен байланышкан жаьы продуктыларды иштеп чыгууда техникалык жабдууларды жана техникалык жардамдарды беръъ ъчън б#лънг#н; 

- "Mersy Corps" жана "Бай-Тъшъм" МКАсы микрокредитт## программасы боюнча иштешкен микрокредиттик агенттиктер АКШнын айылчарба министрлигинин каражаттарынын эсебинен, монетизациялоо программасынын алкагында капиталдаштырылды. 

Келечекке карата пландар: микрокаржылоо жаатында келечектеги жардамдар боюнча ЮСАИД али аныктала элек. ЕБРРдин майда жана чакан каржылоо Программасынын алкагында айылчарбасын кредитт##г# жардам беръънъ улантуу ниетинде. ЮСАИД "#нъктъръъ ъчън кредит" программасынын алкагында кепилдиктердин механизмдерин тъзъъ мъмкъндъгън карап чыгат. 

 

Дъйн#лък банк,WB 

 

Дъйн#лък банк Кыргызстандын микрокаржылоо секторунда негизги донор болуп саналат. 

- Жеке ишкерлерди колдоо боюнча Долбоордун чегинде ((63) эскертъънъ караьыз) АКБ "Кыргызстан", ААК "Доскредобанк", ЖАК "Инэксимбанк" жана ААК "Энергобанк" сыяктуу банктарга, ишканаларга узак м##н#ттъъ каржылоолорду беръъ максатында 13,5 миллион АКШ доллары (сомдук эквиваленти -553,5 млн. сом) суммасында кредиттик линия ачылган. Коммерциялык банктар потенциалды #нъктъръъ ъчън техникалык жардам алышкан. Долбоор 2003-жылы аяктаган; 

- "Айылдык каржылоо I жана II" долбоорунун чегинде, КАФК ъчън жалпы суммасы 31 миллион долларлык ((64) эскертъънъ караьыз) (сомдук эквиваленти - 1271 млн. сом) эки кредиттик линия жеке кредиттерди каржылоо жана кирешелери т#м#н болгон фермерлердин тилектештик топтору ъчън ачылган. Айылдык каржылоо профаммасы 1996-жылы башталган жана 2005-жылдын акырында соьуна чыгат. Кредиттик линия келерки 20 жылдын ичинде т#л#нъъг# тийиш; 

- "К#м#кчъ айылчарба кызматк#рс#тъъ программасынын" чегинде IFAD КАФКны БУУ тарабынан, ошондой эле башка долбоорлордун чегинде тъзълг#н #зара жардамдашуу топторун (#ЖТ) кредитт## ъчън каржылаган; 

- "Т#л#м жана банк тутумун модернизациялоо" долбоорунун чегинде дък#нд#рд# банкоматтарды жана соода терминалдарын бир кыйла кеьири пайдаланууну камсыз кылуу максатында, Кыргызстанда улуттук т#л#м системасын модернизациялоо жъз#г# ашырылууда. Профамма негизги к#ьълдъ Бишкек шаарынан тышкары иштерге бурат деген божомол бар. Долбоордун экинчи компоненти Эсептешъъ-Сактык компаниясынын (ЭСК) операциялык ишин жакшыртууга багытталаган. ЭСК продуктыларды: калктын сактык жыйымдарын, салык жыйымдарынын, коммуналдык кызматтарга т#л#мд#рдъ, пенсияларды жана эмгек акыларды т#л##нъ, банкоматтарды орнотууну жана кредиттик карттарды чыгарууну модеринзациялоонун жана деверсификациялоонун эсебинен #зънън кардардык базасын кеьейтъъсъ кътълъъд#. ЭСК тарабынан ч#йр#нъ кеьейтъънъ жакшыртуу маселеси т#л#м кызматтарын к#рс#тъъ ъчън айрым почталык тъйънд#рдъ пайдалануу менен Кыргызстандын (Кыргыз Почтасы) почта системасы менен #н#кт#шъъ мъмкънчълъгън окуп ъйр#нъънъ камтыйт, бул элет райондорун кеьири камтууну жогорулатат. Бирок, бул процесс #нъгъънън алгачкы этабында турат жана эч кандай ишчаралар #тк#ръл# элек. 

- "Элет жери ъчън инвестирл##" аталышындагы долбоорду тъзъънън башкы максаты болуп, элеттеги жакырчылыкты кыскартууга жардам к#рс#тъъ саналат. Коомчулук жана Инвестициялоону #нъктъръъ боюнча Агентство (АРОИ), эки НПО жана Кыргыз Республикасынын #км#тъ тарабынан 15 миллион АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 615 млн. сом) суммасында каржыланды. Менчик чакан ишканалар тобун колдоо боюнча программанын компонентинин чегинде микрокаржылоо боюнча демилгелерге 1 миллион АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 41 млн. сом) #лч#мънд# каражаттар б#лънъп берилген. 

Келечекке карата пландар: Дъйн#лък банк гранттык каржылоонун жардамы аркылуу жардамдарды беръънъ #нъктър#т. Финансылык секторго карата учурдагы пландар т#м#нд#гъл#рдъ камтыйт: 

- Дъйн#лък банк Кыргыз Республикасынын #км#тъ менен Кыргызстанда ипотекалык/туракжай кредитт##нъ #нъктъръъ менен байланыштуу маселелерди талкуулайт. Туракжай каржылоо боюнча жакында эле IFC тарабынан башталган долбоор #зг#ч#лъкт#рдъ изилдеп чыгууга жана болочоктогу кызматташуунун идеясын беръъг# тийиш; 

- "Агробизнес жана маркетинг" долбоору жактырылган жана болжол менен 2005-жылдын акырында ишке киргизилмекчи. "Кредитке карата мъмкъндък" компоненти катышуучу банктар ((65) эскертъънъ караьыз) ъчън 6 миллион АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 246 млн. сом) #лч#мънд# кредиттик линияны камтыйт. КАФКны кошо алганда, катышуучу коммерциялык банктардын кызматкерлерин окутууга техникалык жардамга 680 миь АКШ доллары (сомдук эквиваленти - 27,9 млн. сом) #лч#мънд# кошумча бюджет бар. Окутуу бътъмд#рдъ каржылоону, мисалы, складдык каттар системасын жана керект## товарларынын базасында каржылоонун башка механизмдерин кошо алганда, айылчарбасын кредитт##д# тобокелдерди т#м#нд#тъънън инструменттери маселеси боюнча #тк#ръл#т. Кредиттин максималдуу #лч#мъ 200 миь АКШ долларын (сомдук эквиваленти - 8,2 млн. сом) тъз#т. Кредиттик линиянын чегинде негизги иш орточо ишканалар менен жъргъзълс# дагы, бир кыйла майда дыйкан чарбалары - жеке же кооперативге уюштурулган топтор дагы бул программанын жъз#г# ашырылышынан пайда ала алышат. 

 

Эскертъъ: 

(1) РАБОбанкынын эларалык консультациялык кызмат к#рс#тъъл#ръ: КАФК ъчън менчиктештиръъ стратегиясы жана планы, 2003 3-б. 

(2) Булагы: Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан #тк#рълг#н регионалдык тегерек стол маектердин, интервьюлардын, SWОТ анализдин натыйжалары. 

(3) #нъгъънън Швецария программасы тарабынан каржылоого алынган финансылык кызмат к#рс#тъъл#рдъ колдоо программасынан келтирилген мисалдарды карагыла. 

(4) Кредиттик союздар, Азия #нъгъъ банкы менен Кыргыз Республикасынын #км#тънън ортосундагы "Айылдык финансылык институттар" долбоору боюнча Кредиттик келишимдин чегинде тъзълг#н. 

(5) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, банктык эмес финансы-кредиттик мекемелердин SWОТ анализи, 2004-жыл. 

(6) ПРООН топтогон маалыматта айыл жериндеги жакырчылыктын ар кандай деьгээли жакшы чагылдырылып берилген.  

(7) ПРООНдун ар жылдык отчету, Кыргызстан Жакырчылыкты кыскартуу компоненти боюнча. 

(8) Финансы жана агрорыногу жакшы #нъкк#н АКШда да каржылоонун б#лъгъ формалдуу эмес булакардан, атап айтканда, чийки заттарды беръъчъл#рд#н жана иштетъъчъл#рд#н багытталган. 

(9) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы бул маалыматтардын негизги булагы. 

(10) Тегерек столдор Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тарабынан FIRST менен контракт тъзг#н консультанттар менен чогуу Стратегияны даярдоо ъчън уюштурулган. 

(11) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы МФУларды Кыргыз Республикасынын "Микрокаржылоо уюмдар ж#нънд#" Мыйзамы кабыл алынгандан кийин каттай баштаган. 

(12) Чакан, орто жана ири терминдери аналитикалык максаттарда гана колдонулат жана микрокаржылоо боюнча эларалык стандарттарга тиешеси жок. 

(13) Бул маалыматтарда банк болуп саналбаган КАФК камтылиш эмес Кредит портфели боюнча бул #лк#д# эь ири финансылык институт болуп саналат (2004-жылдын акырына карата 1527700 миь сом). 

(14) Борбордук жана Чыгыш Европа #лк#л#ръ ъчън финансылык ортомчулук индекси 35 пайыз Булагы: КМШнын банк тутуму: келечектери, тобокелдиктер, 2005-жыл. 

(15) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, 2007-жылга чейинки болжолдоолор баяндамасы. 

(16) ЕБРРдин ПММФ боюнча маалыматтар (2004-жылдын 31-декабрына карата курс боюнча 1 USD=41,6). 

(17) 2005-жылдын 1-июнуна карата курс боюнча USD=40,9 сом. 

(18) Маалыматтар, Кыргыз Республикасында микрокаржылоону #нъктъръънън Орто м#н#ттък стратегиясын иштеп чыгуу процессинин б#лъгъ катары уюштурулган регионалдык ъч "тегерек стол" маектеринен алынган (Бишкек шаары, Ош шаары, Каракол шаары, 2005-жылдын июль айы). 

(19) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы: Анализ. Микрофинансы сектору боюнча документ, 2005-жыл. 

(20) Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын маалыматтарынын негизинде. Пайыздар текшерилген эмес. 

(21) Салыштыруу ъчън ала турган болсок: МIХ market тарабынан 400д#н ашык МФУлар боюнча толук маалыматтар берилген (финансылык маалымат, кредит портфели, ишкердик). Буга ошондой эле, Борбордук Азия жана Чыгыш Европадан 54 МФУ кошулган, Кыргыз Республикасына байланыштуу жагдайларда аларга кандайдыр бир деьгээлде шилшилтеме катары таянууга болот. Бул тууралуу ошондой эле www.mixmarket.org. сайтынан караьыздар. 

(22) Персоналдын алгылыктуу #ндъръмдъълъгън алуу ъчън болжол менен МФУ эь аз дегенде 1000 карыз алуучуга ээ болууга тийиш: эгерде 283 МФУ бул деьгээлге жетишсе, карыз алуучулардын жалпы саны 283000 чейин жетмек, бул микрофинансылык институттарынын карыз алуучуларынын санынан 2,5 эсеге к#п. 

(23) MIX market жана Микрокаржылоо боюнча борборлор: Чыгыш Европадагы жана Борбордук Азиядагы алгачы микрокаржылоо. 2003-жыл. 

(24) Дъйн#лък банк: Технологияларды, маркетингди жана айылдык каржылоону #стъръъ аркылуу айылчарба #съшън# търткъ беръъ, 1-бет. "Кыргыз Рсспубликасы: Айылчарба саясаты, 2004-жыл" карата тиркеме. 

(25) Дъйн#лък банк: Борбордук Азиядагы микрокаржылоо жана жакыр калк, 2004-жыл, 11-барак. 

(26) Булагы: Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жана консультанттардын анализи. 

(27) МККкын кредиттеринин орточо #лч#мъ "ФРОНТИЭРС" МККсынын жана Лизинго-Ипотекалык Компаниянын катышуусун зске алуусуз эсептелинип чыккан. 

(28) 1 USD=41,6 сом. 

(29) Булагы: Улуттук статистика комитетинин: Азыктълък коопсуздугу жана жакырчылык деьгээли тууралуу маалымат. 2004-жыл. 

(30) MIX Marketтин аныктамасы боюнча кредиттердин 4 категориясы: эь жакырлар ъчън кредиттердин #лч#мъ калктын жан башына ИДПдан <20 %, жакыр дыйкан чарбалар ъчън кредиттердин #лч#мъ 21-50 %, орто ъйчарбалары ъчън кредиттердин #лч#мъ >151-250%, чакан ишканалар ъчън кредиттердин #лч#мъ >250%. 

(31) #тъмдъълък деьгээли. 

(32) Булагы: Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы, Улуттук статистика комитетинин жана стратегияны иштеп чыгуу боюнча команданын эсепт##л#ръ. 

(33) Улуттук статистика комитетинин маалыматтары. 

(34) 1 миллион ъйчарбаларына негизделген болжолдуу цифралар. 

(35) Дъйн#лък банк Борбордук Азиядагы микрокаржылоо жана жакырлар, 19-барак. 

(36) Чыгыш жана Батыш Азиядагы жыйымдар - 30-40 пайыз, Европадагы жыйымдар - 17-30 пайыз. 

(37) Булагы: Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы. Коммерциялык банктардагы жана Эсептешъъ-сактык компаниясындагы жыйымдар. 1 USD=41 сом. 

(38) FACET BV. Кыргыз Республикасынын жана Казахстандын финансы тутуму боюнча отчеттор, 2003-жыл. 

(39) Кыргыз Рсспубликасынын Улуттук статистика комитетинин маалыматы. 

(40) Стефан Сташен "Микрокаржылоо ъчън регулятордук талаптар. Дъйн#нън 11 #лк#сънън укуктук чектерин салыштыруу". СTZ 2003 жана мирокфинансылык ж#нг# салуу боюнча салыштырмалуу маалыымат базасы http://microfinancegateway.org/resourse_centers/reg_sup/micro_reg. 

(41) Учурда Мiх Маrkеt тизмесинде 68 жеке жана донорлорго байланыштуу инвесторлор камтылган, алар бъткъл дъйн# боюнча микрокаржылоо секторуна каражаттарды инвестициялайт. 

(43) Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2002-жылдын 11-октябрындагы 42/1-токтому (Кыргыз Республикаснын Юстиция министрлигинде 2002-жылдын 14-ноябрындагы каттоодон #тк#рълг#н N 143-02) менен бекитилген "Кыргыз Республикасынын аймагында микрокаржылоо компанияларын тъзъъ ж#нънд#" Убактылуу жобонун 4.2-пунктунун 7-кичи пункту; 5.5 пункту. 

(44) Жетекчи кызматкер микрокаржылоо жагында адис катары жетиштуу тажрыйбага ээ кесипк#й же банк маселелери боюнча улук адис болууга тийиш... "#ЭУларлын трансформацияланышы боюнча колдонмонун долбоору, 2-тиркеме, Пакистан борбордук банкы 2004-жыл. 

(45) Областтарда кредиттин максималдуу #лч#мъ 1000 АКШ долларын тъз#т. 

(46) Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 4-майындагы N 14/2 токтому (Кыргыз Ресупбликасынын Юстиция министрлиги тарабынан 2005-жылдын 6-июнунда #тк#рълг#н каттоо N 73-05) менен бекитилген "Кыргыз Республикасындагы кредиттик союздардын ишин ж#нг# салуу Эрежелеринде" сырттан алуулардын максималдуу #лч#мънън ченеми (НI). 

(47) Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2005-жылдын 4-майындагы N 14\3 токтому менен бекитилген "Кредиттик союздарды лицензиялоо ж#нънд#гъ" Жобо (Кыргыз Рсспубликасынын Юстиция министрлигинде 2005-жылдын 10-июнунда каттоодон #тк#рълг#н N 75-05). 

(48) Андан ары: 2-тиркеме, сектор боюнча анализд##л#р. 

(48) Негизги пикир келишпестиктер Кыргыз Республикасынын Граждандык кодекси (335-статья жана башкалар) жана Кыргыз Республикасынын "Айыл чарба багытындагы жерлерди башкаруу ж#нънд#" мыйзамы менен байланышкан. 

(49) "Айыл чарба багытындагы жерлерди башкаруу ж#нънд#" Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 23-статьясы. 

(50) СGАР: Финансы систсмасын тъпт## Микрофинансы боюнча донорлор ъчън колдонмо, 2004-жыл. 

(51) Тиркемеде к#рс#тълг#н колдонмо, катышуучулардын к#пчълъгъ бул финансылык ч#йр#д# толугу менен иштебеген (аудиторлор, айыл чарба продукцияларын кайра иштеп чыгаруучулар, техникалык кызматты беръъчъл#р), бардык ъч деьгээлди (микро, мезо жана макро) камтыган финансы системасына шилтеме кылат. 

(52) МФУлар ъчън бизнести #нъктъръъ боюнча кызмат к#рс#тъъл#рд# окутуулар, консультацияларды беръъ, бухгалтердик программаларды сунуштоо, аудитордук кызмат к#рс#тъъл#р, маркетинг боюнча жардамдар, маалыматтарды беръъ, технологияларды #нъктъръъ жана уюмдун ишин къч#тъъ ъчън зарыл болгон башка кызмат к#рс#тъъл#р камтылат. Бул тууралуу "Чакан ишканалар ъчън бизнести #нъктъръъ боюнча кызмат к#рс#тъъл#р" б#лъгън карагыла: Донорлордун ишке аралашуусуна тиешелъъ колдонмо, 2001-жыл. 

(53) ЦАМФАнын директору Джанис Сталлард менен интервью. 

(54) "Борбордук Азияда кызматташууну #нъктъръъ" #км#ттък эмес уюм: Кыргыз Республикасындагы микрокаржылоо секторунун абалы, 13-бет

(55) Барбара Симмондстун ЕС-ТАСISтин "IFRSти ишке киргизъъ аркы- 

луу ишканаларды башкаруу системасын реформалоо ъчън ыьгайлуу шарттары тъзъъ" долбоорун кошо алганда, секциялар менен талкуулоолорго негизденген. 

(56) Бул тиркемеде Стратегияны иштеп чыгуунун чегинде эл аралык донор уюмдардын Кыргыз Республикасынын иш жъргъзъп жатышкан #кълд#ръ менен #тк#рълг#н жумушчу жолугушуулардын учурунда алынган маалымат берилди. 

(57) Экономикалык маселелер боюнча Швейцариянын мамлекеттик катчылыгы. 

(58) Финансы системасын тъпт##: Микрокаржылоонун мыкты практикасы боюнча донорлор ъчън колдонмо 2004-жылдын декабрь айы. 

(59) Жеьилдик камтылган 10 жылдык м##н#т жана 1% чен менен 40 жыл. 

(60) Пайыздык чен жылдык 6,5 пайызга жакынды тъз#т. 

(61) Жеьилдик камтылган кредит: м##н#тъ - 32 жыл, жеьилдетилген м##н#тъ-8 жыл, пайыздык чени - 1 пайыз. 

(62) www.Leasing.to.kg 

(63) Шарттар: 35 жыл, 10 жылдык жеьилдик менен. Жылдык пайыздык чен 0,75%. 

(64) Шарттар: биринчи кредит 5 жылдык жеьилдик камтылган м##н#ттъ жана инфляциянын деьгээлине барабар болгон #зг#рълм#лъъ пайыздык чен менен 16 миллион доллардык кредит. Экинчи кредит 3 жылдык жеьилдик камтылган м##н#т менен 15 жылга 15 миллион доллар. 

(65) Шарттар: 3 жылдык м##н#ттъ жана азыркы учурда 3,3% жакынды тъзг#н долларлык LIBORду кошо алганда 15 жыл.