Кайта келүү

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2009-жылдын 

28-декабрындагы 51/5 токтомуна карата тиркеме 

 

«Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктарда тобокелдиктерди тескёё 

боюнча минималдуу талаптар жёнъндё» жобо 

 

I. Жалпы жоболор 

1. Бул Жобо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё", "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдарына жана Кыргыз Республикасынын башка ченемдик укуктук актыларына ылайык иштелип чыккан.  

2. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан, ошондой эле «ислам терезесине» ээ банктарды (мындан ары банктар) кошо алганда, коммерциялык банктарда тобокелдикти тескёёнън шайкеш системасынын тъзълъшънё жана ички контролдуктун уюштурулушуна карата минималдуу талаптарды аныктоо ушул Жобонун максаты болуп саналат

3. Бул Жободо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдагы тъшънъктёр колдонулат

4. Ушул Жобонун максаттарында инвестициялык эсеп дегенден улам, кардарлардын банктын мудараба келишиминин негизинде тарткан каражаттары чагылдырылган эсептерин тъшънъъ зарыл. Мудараба келишиминин търънё жараша инвестициялык эсеп чектелбеген же чектелген болушу мъмкън.  

 

2. Тобокелдиктерди тескёёнъ уюштуруу 

 

5. Банк ишине мънёздъъ болгон тобокелдиктерди минимизациялоо максатында, банктын колунда анын Директорлор кеьеши тарабынан бекитилген, тобокелдикти тескёё боюнча анын операцияларынын масштабына, керектёёлёрънё жана татаалдыгына ылайык келген концепция жана саясат болууга тийиш

Банктын тобокелдикти тескёё концепциясында тёмёнкъ ыкмалардын бири каралууга тийиш.  

1) тобокелдиктин ар бир търъ ъчън ёзънчё саясаттарды иштеп чыгуу жана кабыл алуу

2) тобокелдикти тескёё маселесинин башка ички саясаттарда каралышын караган, бул багытта бирдиктъъ саясаттын болушу (активдерди жана пассивдерди тескёё саясаты, ликвиддъълък саясаты ж.б. саясаттар). 

6. Тобокелдикти тескёё концепциясында банк дуушар болгон тобокелдикти кароого алуу жана ага баа беръъ, башкача айтканда банктын бардык жъргъзгён операцияларында орун алган тобокелдиктин ёз ара таасир этъъсън чагылдыруу каралууга тийиш.  

Банктын концепциясында милдеттъъ търдё тёмёнкълёр аныкталышы зарыл:  

1) тобокелдиктерди аныктоо туруктуу негизде ишке ашырылып, учурда орун алган тобокелдикти жана иш чёйрёсън кеьейтъъдён, жаьы банктык продуктуларды жана кызмат кёрсётъълёрдъ ёздёштъръъдён, анын ичинде алардын Шариат стандарттарына ылайык келъъсъ шартынан улам келип чыгуучу тобокелдикти аныктоого багытталууга тийиш;  

2) тобокелдикти ёлчёё банк ишине таасирин тийгизиши мъмкън болгон тышкы жана ички шарттарды эске алуу менен жъргъзълъшъ зарыл. Банк тарабынан тобокелдикти ёлчёёдё колдонулган инструменттер банк дуушар болгон тобокелдиктин татаалдыгын жана анын деьгээлин чагылдырууга тийиш. Банк тобокелдикти ёлчёё инструменттерине мезгил-мезгили менен баа берип туруусу зарыл;  

3) тобокелдиктерге контролдук банк кызматкерлеринин укуктарын жана жоопкерчиликтерин аныктаган саясаттарда, эрежелерде жана жол-жоболордо лимиттерди белгилёё аркылуу жъргъзълъшъ зарыл. Саясаттарда кёрсётългён лимиттердин ашып кетиши шартында, чечимдерди кабыл алуу тартиби аныкталат. Банк тарабынан колдонулган контролдоо механизми Шариат эрежелерине жана стандарттарына, мыйзам актыларынын талаптарына, ошондой эле банктын ички саясаттарына жана жол-жоболоруна ылайык келъъ менен тобокелдикти тескёё процессинин бътъндъгън камсыз кылууга тийиш

4) тобокелдиктерге мониторинг банк тобокелдиктеринин деьгээлине ёз учурунда баяндаманы камсыз кылуу ъчън жъргъзълёт. Тобокелдиктерге мониторинг боюнча отчеттор мезгил-мезгили менен берилип турууга, шайкеш жана ёз учурунда жъргъзълъъгё, ошондой эле тиешелъъ чараларды кёръъсъ ъчън банктын жооптуу адамдарына берилъъгё тийиш.  

7. Банктын тобокелдигин тескёё ар тараптуу негизде жана бир эле учурда бардык деьгээлдерде жъзёгё ашырылышы зарыл. Мында:  

1) банктын Директорлор кеьешинин жана башкармасынын иши тобокелдикти тескёё концепциясын жана жол-жоболорун аныктоого, алгылыктуу тобокелдик деьгээлин белгилёёгё жана контролдоонун шайкеш системасын тъзъъгё багытталууга тийиш;  

2) структуралык бёлъмдёр деьгээлинде тобокелдикти тескёё орто звенонун жетекчилеринин жана тобокелдиктер боюнча баяндамаларды даярдоого байланыштуу функционалдык бёлъмдёрдън ишин камтышы зарыл;  

3) банктын атынан тобокелдикти ёзънё алган адамдардын деьгээлинде тобокелдикти тескёё операциялык жол-жоболорду, ички контролдук жол-жоболорун жана банк жетекчилиги тарабынан белгиленген башка талаптар менен чектелет.  

8. Тобокелдиктерди тескёё консолидацияланган негизде жъзёгё ашырылууга тийиш жана ал Кыргыз Республикасынын аймагында сыяктуу эле, анын чегинен тышкары жайгашкан туунду ишканаларга карата колдонулат.  

9. Банктын тобокелдиктерин тескёё системасынын шайкештигине баа беръъ, Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына ылайык, ички жана тышкы аудит, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы (мындан ары Улуттук банк) тарабынан ишке ашырылат

 

3. Банк жетекчилигинин тобокелдиктерди тескёё боюнча жоопкерчилиги 

 

10. Банктын Директорлор кеьеши жана башкармасы, банкта тобокелдиктерди аныктоо, ёлчёё, аларга контролдукту, мониторинг жъргъзъънъ жана банк дуушар болгон тобокелдиктердин ар кандай търънё баа беръънъ кошо алганда, банкта тобокелдикти тескёёнън таасирдъъ системасынын калыптанышы ъчън жоопкерчиликтъъ болуп саналат.  

11. Банктын Директорлор кеьеши тобокелдиктерди тескёё системасынынын концепциясын аныктоого жоопкерчиликтъъ.  

12. Директорлор кеьеши, банк Башкарма жана тобокелдик-менеджер тарабынан берилген маалыматтардын негизинде тобокелдикти тескёё системасынын эффективдъълъгънё мезгил-мезгили менен баа берип туруу менен зарылчылык келип чыккан шартта, тиешелъъ ёзгёртъълёрдъ киргизъъгё тийиш

13. Банк Башкармасы Директорлор кеьеши тарабынан бекитилген банктын концепциясына жана саясатына ылайык, тобокелдиктерди тескёёнъ жъзёгё ашыруу менен аларды аныктоо, ёлчёё, контролдукту жана мониторингди жъзёгё ашыруу ъчън жоопкерчиликтъъ, банктын ёз кызматкерлеринин ыйгарым укуктарын аныктайт. Банк Башкармасы иши тобокелдиктерди тескёёгё байланыштуу болгон структуралык бёлъмдёрдън жана кызмат адамдарынын банктын атынан тобокелдиктерди кабыл алган структуралык бёлъмдёрънён кёз карандысыздыгын камсыз кылууга тийиш

14. Банктын жъргъзълъп жаткан операцияларынын търлёрънё жараша тобокелдиктерди диверсификациялоо (бёлъштъръъ) боюнча саясаты жана тобокелдикти тескёё жол-жоболору, эрежелери иштелип чыгууга тийиш. Директорлор кеьеши тарабынан аныкталган лимиттердин жалпы ёлчёмдёрънън сакталышын банк Башкармасы камсыз кылат. Банк Башкармасы тобокелдикти тескёё жол-жоболорун жана эрежелерин зарылчылыкка жараша, кайрадан карап турушу зарыл (кеминде жылына бир жолу).  

15. Банк Башкармасы тобокелдиктерди консолидацияланган негизде аныктоого жана ёлчёёгё, аныкталган тобокелдиктердин маанилъълъгънё баа беръъгё жана Директорлор кеьешине отчетторду ёз убагында жана шайкеш сунуштоого жоопкерчиликтъъ.  

16. Тобокелдиктерди тескёё боюнча концепциясына жана саясатына ёзгёртъълёрдън зарыл экендиги боюнча сунуш-кёрсётмёлёрдъ Директорлор кеьешине ёз учурунда сунуштоо да банк Башкарманын милдетине кирет. 

17. Директорлор кеьеши банк тобокелдиктерине кёз карандысыз контролдукту оперативдъъ негизде жъргъзъъ ъчън тобокелдик менеджерин дайындайт, ал тобокелдиктерди тескёё саясатынын жъзёгё ашырылышы ъчън жоопкерчиликтъъ болуу менен банк ишине мънёздъъ болгон тобокелдиктерге баа беръънъ туруктуу негизде жъргъзъп турат.  

18. Директорлор кеьеши тобокелдикменеджеринин укугун, милдетин жана анын банк Башкармасы менен ёз ара аракеттенъъ тартибин аныктайт.  

19. Тобокелдикменеджери кеминде ай сайын Директорлор кеьешине отчетторду берип турууга тийиш. Тобокелдикменеджери къндёлък иштерди аткаруу жана чечимдерди оперативдъъ кабыл алуу ъчън банктын аткаруу органынын тобокелдикти тескёё ъчън жооп берген ёкълъ менен кызматташтыкта иш алып барат.  

20. Тобокелдикменеджеринин иши Директорлор кеьеши бекиткен текшеръълёрдън мезгил аралыгына жараша, банктын ички аудит кызматы тарабынан текшерилъъгё тийиш.  

21. Операцияларды ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырган банкта кёз карандысыз Шариат кеьешинин иштеши милдеттъъ болуп саналат. Банктын Шариат кеьеши ёз ишин Директорлор кеьешинен, банк Башкармасынан жана банктын структуралык бёлъмдёрънён кёз карандысыз жъзёгё ашыруу менен банктын келишимдерине ылайык келъъсънё же болбосо аларга Шариат стандарттарына ылайык тъзётъълёрдън киргизилишине байланыштуу, тобокелдиктердин тескёёгё алынышы ъчън жоопкерчилик тартат.  

 

4. Тобокелдиктин негизги търлёръ 

 

1-§. Кредиттик тобокелдик 

 

22. Кредиттик тобокелдик - бул, кардардын келишим шарттарында каралган милдеттенмелерин аткарбай коюусунун же талаптагыдай аткарбашынын натыйжасында келип чыккан, жоготуу тобокелдиги.  

23. Кредиттик тобокелдикти тескёёгё алуу максатында, банк тёмёнкълёрдъ аткарууга тийиш

1. (мудараба, мушарака) келишимдерин тъзъъ учурунда каржылоого алуучу тарап катары иш алып баруу менен кардардын милдеттенмелерин аткаруу боюнча тобокелдигине, ошондой эле пландык тёлёмдёрдъ кийинкиге калтыруусуна же тёлёй албашына, (салам, параллель истиснаа) келишим предметин даярдоону жана жеткирип беръънъ кечеьдетишине байланыштуу тобокелдиктерге баа берет;  

2) кредиттик тобокелдиктин келип чыгышы тъзългён келишимдин търънё жана мънёзънё жараша болгондугуна байланыштуу, ар бир келишим боюнча кредиттик тобокелдикке баа беръъ жана аны ёлчёё;  

3) кредиттик тобокелдиктин ёёрчъшънё алып келген башка тобокелдиктердин таасирин эске алуу. Кредиттик тобокелдикке комплексте баа беръъ менен банктын ишине мънёздъъ тобокелдиктердин бардык търън тескёёгё алуунун комплекстъъ ыкмасынын курамдык бёлъгъ катары, кредиттик тобокелдикти тескёёгё алуу.  

24. Банкта тёмёнкълёрдъ караган кредиттик тобокелдикти тескёё боююнча саясат иштелип чыгууга тийиш:  

1) Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли (лимиттер);  

2) кредиттик тобокелдикти тескёёгё алууда жоопкерчиликтъъ комитеттердин/бёлъмдёрдън ыйгарым укуктары. Активдердин жайгаштырылышы ъчън жоопкерчиликтъъ болгон банк адистери ъчън лимиттер, ошондой эле активдердин жайгаштырылышынын жактырылышын талап кылган параметрлер каралууга тийиш. Маркетингди, анализдёёлёрдъ жана ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган активдерди жайгаштыруу боюнча бътъмдёрдъ (келишимдерди) жактырууну жъзёгё ашырган кызматкерлер ортосунда милдеттерди бёлъштъръъ да каралышы зарыл;  

3) потенциалдуу кардардын тёлёёгё жёндёмдъълъгън аныктоо ъчън анализдёё ыкмаларын жана бътъм жёнъндё чечим кабыл алынганга чейин аткарылууга тийиш болгон минималдуу талаптардын тизмесине кирген бътъмдёрдъ (келишимдерди) жактыруу процессин. Кардардын баа беръъсъ ъчън чечим кабыл алуунун алгылыктуу критерийлери жана башка инструменттер кёрсётълъшъ зарыл;  

4) активдерди жайгаштыруу боюнча аларды жъзёгё ашырууда сакталууга тийиш болгон нускоолорду жана аларды ишке ашыруу Шариат стандарттарына ылайык тыюу салынган операциялардын тизмесин кошо алганда, бътъмдёрдън (келишимдердин) търлёрънън тизмесин. Мындай тизмелер мезгил-мезгили менен жаьыртылып турууга жана активдерди жайгаштыруу боюнча операцияны жъзёгё ашырган кызматкерлерге тааныштырылууга тийиш;  

5) жайгаштырылган активдерди тёлёёнън негизделген мёёнёттёръ. Тёлёё мёёнёттёрън пландаштыруу кътълъп жаткан тёлёё булактарына, активдин максатына, кърёёнън пайдалуу кызмат ётёё мёёнётънё жана банктын каржылоо булактарына байланыштырылышы зарыл;  

6) башка факторлор менен катар эле тартылган каражаттардын наркын, активдердин тейлёёгё алынышынын наркын, кошумча чыгашалар жана потенциалдуу чыгымдардын орун алышы мъмкъндъгън, ошондой эле банк ъчън пландаштырылган пайданын алынышын камтыган, активдин баасын тъзъъ боюнча кёрсётмёлёрдъ;  

7) активдин кърёёнън бааланган наркына катышы, ал берилип жаткан актив ъчън талап кылынган жана ал ъчън алгылыктуу болгон кърёёнън Шариат стандарттары уруксат берген кёлёмън жана търън аныктоо ъчън белгиленет. Саясатта активди реструктуризациялоо учурунда мъмкън болуучу кайра баалоо жол-жобосун кошо алганда, баа беръъ учурунда сакталууга тийиш болгон стандарттык параметрлер, баа беръъ ъчън жоопкерчилик аныкталышы зарыл. Ошондой эле, камсыздоо катары кабыл алынган кърёё суммасы жана анын търъ боюнча лимиттер да аныкталууга тийиш. Банк, кърёё менен иш алып барууда жана кредитордун укугун реализациялоо зарылчылыгы учурунда келип чыгышы ыктымал болгон юридикалык мънёздёгъ кёйгёйлёрдъ да алдын ала караштырышы зарыл

8) потенциалдуу кардардын абалына талаптагыдай текшеръънъ жъргъзъъ, алардын кредитти тёлёё жёндёмдъълъгънё баа беръъ, бизнесинин максатын, долбоордун экономикалык маьызын, болочок акча агымынын реалдуу болжолдонушуна баа беръънъ кошо алганда, анын операциялык мъмкънчълъктёрън аныктоо боюнча жобо. Мындай жол-жоболордо стресс-тестирлёё, ийкемдъълъккё анализдёёлёр жана иликтёёлёрдъ жъргъзъънън башка ыкмалары камтылышы мъмкън. Каржылоонун ар кандай търлёрън пайдаланган кардарлардын абалына алардын ишинин Шариат стандарттарына, ошондой эле Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларынын нормаларына ылайык жъргъзълъшъ кёз карашынан, баа беръънъ ишке ашыруу зарыл;  

9) кардардын финансылык отчетту беръъсъ жана аны мезгил-мезгили менен жаьылап туруусу боюнча талаптар. Финансылык отчетко карата талаптар юридикалык жактар сыяктуу эле, жеке адамдар ъчън да каралууга жана алар аудиторлордун тастыктамасын алуу зарылчылыгы жёнъндё жобону камтууга тийиш. Баланстык, тъшкён пайдалар жана кеткен чыгымдар жёнъндё отчетторду, акча каражаттарынын жылышы жёнъндё отчетту ж.б. кошо алганда, жылдык, аралык отчетторду беръълёргё талаптардын белгилениши зарыл. Коюлган талаптарда алардын жол берилишине тиешелъъ ыйгарым укуктарды кёрсётъъ менен мъмкън болуучу (негиздъъ) ёзгёчёлъктёр так аныкталууга тийиш;  

10) жеринде барып экономика секторунун жана кардардын абалына иликтёёлёрдъ жъргъзъънъ кошо алганда, кардар сунуш кылган документтердин негизинде активдин абалына анализдёёлёрдъ жъргъзъъ боюнча талаптар;  

11) кардар мълктъ же товарды сатып алуу билдирмесин токтотуп, алып салган учурда банктын аракеттенъъ тартиби. Мында, тёмёнкълёр чагылдырылууга тийиш

а) банктын беръъчълёр тобокелдигине дуушарлануусуна мониторинг жъргъзъъ жана контролдоо тартиби, бул жагдай келишимдерди жъзёгё ашыруунун ар кайсы баскычында (салам жана истиснаа келишими боюнча милдеттенмени аткарбай коюу тобокелдигин кошо алганда), ёзгёчё банктын кардары агент катары иш алып барган шартта, активди беръъ учурларында келип чыгышы ыктымал

б) банк, кардар жана беръъчънън ортосунда активге байланыштуу келип чыккан тобокелдикти кабыл алуу тартиби. 

12) ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган чогуу алгандагы утурумдук (мёёнётъндё тёлёнбёгён) активдер боюнча чектёёлёр;  

13) инсайдерлерге жана аффилирленген жактарга берилген активдер боюнча чектёёлёр жана мындай операцияларды бекитъъ боюнча ыйгарым укуктар;  

14) ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган (географиялык белгилери боюнча, тармактар боюнча, валюталар же башка факторлор боюнча) активдердин концентрациялануусуна чектёёлёр. Портфель ичинде тобокелдиктин Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген алгылыктуу деьгээлине негизденген диверсификациялоо караштырылышы зарыл. Ошондой эле, банктын саясаты концентрацияланууга тиешелъъ бардык маалыматтар мезгил-мезгили менен иликтёёгё алынышын кароого жана банк Башкармасына, Директорлор кеьешине анализдёёлёрдън жыйынтыгы сунушталууга тийиш экендигин кароого алуусу зарыл. Лимиттер банктын эрки боюнча белгилениши мъмкън, бирок ал Улуттук банк тарабынан белгиленген деьгээлден ашпоого тийиш;  

15) банктын активдер портфели анын саясаттарга жана банктын иш максатына ылайык келъъсънё баа беръъ кёз карашынан мезгил-мезгили менен иликтёёгё алынып турууга тийиш;  

16) активди алууга билдирме берген учурдан тартып, анын толук тёлёнъшънё чейин тескёёгё алуу системасы;  

17) кардардын иш жъргъзъъсъ боюнча маалыматтардын търън, аларга мезгил-мезгили менен анализдёёлёрдъ жъргъзъънъ жана алардын жаьыланып турушун камтыган минималдуу талаптар;  

18) активдерди жана баланстан тышкаркы статьяларды ичте классификациялоо системасы, учурдагы же потенциалдуу чыгымдардын ордун жабууга кам тъзъъ. Кредиттик тобокелдиктин ёлчёмън учурдагы же потенциалдуу чыгымдардын ордун жабууга камдарды тъзъънъ эске алуу менен активдерди классификациялоо боюнча так саясаттар жана жол-жоболор иштелип чыгууга, ошондой эле ички классификациялоо процесстеринин натыйжаларын Директорлор кеьешинин жана Башкармасынын кароосуна сунуштоо боюнча талаптар да караштырылууга тийиш;  

19) мёёнётъндё тёлёнбёгён активдерге тиешелъъ кёрълъъчъ иш-чаралар. Мёёнётъндё тёлёнбёгён активдер боюнча отчетко карата коюулуучу талаптарда бардык мёёнётъндё тёлёнбёгён жана эсептен алынып салынган активдердин тизмеси мезгил-мезгили менен Директорлор кеьешине сунушталып туруусун кошо алганда, так аныкталышы зарыл;  

20) проблемалуу активдерди/баланстан тышкаркы статьяларды тескёё боюнча алдын ала абалды оьоочу чаралардын кабыл алуу жол-жобосун караштырган система мезгил-мезгили менен кайрадан каралып чыгып, анда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылууга тийиш

а) жеке съйлёшъълёр, абалды жеринде барып иликтеп кёръъ аркылуу кардардын финансылык абалына кёз салуу

б) тёлёмдёр графигин кайрадан кароо, тёлёё мёёнёттёрън узартуу, реструктуризациялоо (карыздын жалпы суммасын кёбёйтпёстён); 

в) активдерди Шариат стандарттарына ылайык камсыздандыруу

г) Шариат стандарттарына ылайык айыптык санкцияларды колдонуу

21) ар бир активге ёз-ёзънчё мониторинг жъргъзъъ системасы. Белгиленген чектен ашкан мёёнёттё берилген активдер ёзънчё каралууга тийиш. Проблемалуу активдерди кароо мезгил аралыгы аныкталышы зарыл. Активдерди кароого алуу кызмат кёрсётъълёргё анализдёёлёрдъ жъргъзъъдён жана маркетингден кёз карандысыз ишке ашырылууга тийиш. Эгерде, мониторингди жъргъзъъ учурунда иштелип чыккан жол-жоболордо же усулдук ыкмаларда айрым бир ёксъктёр аныкталса, анда банктын жол-жоболоруна жана саясаттарына тиешелъъ ёзгёртъълёрдъ киргизъъ зарыл

22) банктын параллель бътъмдёргё катышуусу учурунда келип чыккан тобокелдикти тескёё боюнча жол-жоболор (параллель истиснаа, параллель салам)

23) отчеттордун търлёръ, ошондой эле кредиттик тобокелдик деьгээлин аныктоо максатында, кимге жана качан берилгендигин тактоо зарыл;  

24) Шариат стандарттарына ылайык келген жана жетиштъъ болгон, активдин наркынын ордун жаба алган камсыздандыруу жол-жобосу. Зарылчылык келип чыккан шартта, болжолдонуп жаткан камсыздандыруу учурларына баа беръъ ъчън банктын бул багытта иштеген эксперттерди тартуу мъмкънчълъгъ да караштырылышы зарыл;  

25) кредиттик тобокелдикти тиешелъъ деьгээлде камсыз кылуу ъчън зарыл болгон, банктын чечими боюнча иштелип чыккан кошумча саясаттар жана жол-жоболор

 

2-§. Капиталга инвестициялар тобокелдиги 

 

25. Капиталга инвестициялар тобокелдиги бул мудараба, мушарака келишимдерине ылайык банктын каражаттарын компаниялардын акционердик капиталына инвестициялоо учурунда келип чыккан тобокелдик.  

26. Банктын колунда инвестиция тобокелдигин тескёё боюнча тёмёнкълёрдъ караган саясаттын болушу зарыл

1) пайданы бёлъштъръъ механизмин кошо алганда, инвестицияларга баа беръъ максаттары жана критерийлери

2) капиталга инвестицияларды ишке ашыруунун натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча, Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген лимиттер

3) Шариат стандарттары каражатты инвестициялоого тыюу салган ишкердик чёйрёсънън тизмеги. Мындай тизмелер мезгил-мезгили менен жаьыртылып турууга жана инвестицияларды жайгаштыруу боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан кызматкерлерге тааныштырылууга тийиш. Инвестицияларды жайгаштыруу жёнъндё чечимдин кабыл алынышы, банктын келишимдери Шариат стандарттарына ылайык келъъсън кароого алган жана контролдогон, Шариат кеьешинин мъчёлёрън кошо алганда, адистердин иш тажрыйбасына (эксперттик билим деьгээлдерине) таянуу менен ишке ашырылышы зарыл. Ёткёндё банк ъчън жоготууга алып келген инвестициялар ушул саясаттын чегинде контролдукка алынат; 

4) ёткёндёгъ кызматташуунун жыйынтыгы боюнча критерийлерди инвестициялык долбоорго тартылган адистердин квалификациясы жана сунуш кылынган бътъм боюнча бизнес-планды кошо алганда, ёнёктёштёрдън ишине баа беръъ тартиби; 

5) инвестицияларды жайгаштыруунун мъмкън болушунча негизделген мёёнёттёръ. Мёёнёттёрдъ пландаштыруу пайда алуунун кътълъп жаткан булактарына жана инвестициялардын максатына байланыштуу болууга тийиш жана анда тёлёё мёёнёттёрънън параметрлери да караштырылышы зарыл

6) мезгил-мезгили менен кайрадан каралып турууга тийиш болгон кирешелерди бёлъштъръъ механизми менен инструменттерди тескёё боюнча ыйгарым укуктарды алуу, ээлик кылуу жана ёткёръп беръъ учурунда келип чыккан тобокелдиктерди тескёё жол-жобосу жана анын тиешелъъ тъзъмъ

7) банк ёнёктёш катары алардын ишине каражаттарды инвестициялаган субъекттердин операцияларын жана экономикалык иш натыйжаларына ъзгълтъксъз мониторинг жъргъзъъ жол-жобосу. Анда ёнёктёштън финансылык отчетунун шайкештигине баа беръълёр, ёнёктёштън ишинин Шариат стандарттарына ылайык келъъсънё баа беръълёр, ёнёктёштёр менен мезгили-мезгили менен жолугушууларды ёткёръъ жана алардан милдеттъъ търдё протоколдордун толтурулушу каралууга тийиш;  

8) инвестициялык долбоорду жъзёгё ашыруунун ар кандай баскычында тобокелдиктерди идентификациялоо жана алардын ёзгёръъсънё мониторингин жъргъзъъ жол-жобосу;  

9) кирешелер боюнча акча агымынынын жана акционердик капиталга каражаттарды инвестициялоодон капиталдын ёсъшънън кътълъп жаткан кёлёмънё жана мёёнёттёрънё таасирин тийгизиши мъмкън болгон факторлорду аныктоо жана аларга анализдёёлёрдъ жъргъзъъ жол-жобосу;  

10) инвестицияланган каражаттардын наркынын начарлоосуна байланыштуу тобокелдиктерди минимизациялоо ыкмалары. Мында, Шариат стандарттары уруксат берген ёнёктёш сунуш кылган камсыздоо пайдаланылышы мъмкън

11) инвестициялардын наркына баа беръъ ыкмасы жана пайданы бёлъштъръъ боюнча банк менен ёнёктёш ортосунда макулдашылууга тийиш болгон мезгил аралыгы. Банк зарылчылык келип чыккан шартта, аудит жъргъзъъ жана инвестициялардын наркына баа беръъ ъчън кёз карандысыз жактарды тартуу жёнъндё ёнёктёштёргё макулдаша алат. Бул чаралар ачык-айкындуулукка ёбёлгё тъзъъ менен алынган пайдага объективдъъ баа беръъгё жана аны бёлъштъръъгё, ошондой эле тёлёёгё каралган сумманы аныктоого мъмкънчълък тъзёт; 

12) далилдъъ маалыматтардын жоктугунан, финансылык контролдук системасынын шайкеш эместиги же ёнёктёштък кирешелерине жана инвестициялардын сапатына шайкеш эмес баа берилип калышына алып келген, отчеттордун жыйынтыгын, потенциалдуу бурмалоолордун кесепетинен келип чыккан тобокелдиктерди тескёё жол-жобосу. Мына ушундай тобокелдиктерди тёмёндётъъ ъчън банк, инвестицияларды мониторингдёёгё активдъъ катышуу же тобокелдиктерди басаьдатуу механизмдерин пайдалануу мъмкънчълъктёрън карашуусу зарыл;  

13) инвестициялык келишимдерди узартуу же аларды аягына чыгаруу шарттарын кошо алганда, инвестициялык долбоордон чыгуу критерийлери. Мындай критерийлерде инвестицияларды сатып алуунун же аларды сатуу мъмкъндъгънън шарттары, ошондой эле долбоордон чыгуунун альтернативалуу ыкмалары жана мёёнёттёръ камтылууга тийиш;  

14) отчеттордун търлёръ жана капиталга инвестициялардан келип чыгышы ыктымал болгон тобокелдиктерди аныктоо максатында алар, кимге жана качан бериле тургандыгы аныкталуусу зарыл.  

 

3-§. Рыноктук тобокелдик  

 

27. Рыноктук тобокелдик бул, сырьелорго, товарларга баанын, ошондой эле валюта курсунун, акциялардын наркынын ёзгёръъсънън натыйжасында, банктын активдеринин жана милдеттенмелеринин наркынын алгылыксыз ёзгёръъсънё байланыштуу жоготуулардын келип чыгуу ыктымалдыгы. Рыноктук тобокелдик келишимдерди ишке ашыруунун ар кандай баскычтарында келип чыгышы же болбосо алардын ишке ашырылышынын бътъндёй мёёнётъ ичинде туруктуу орун алышы мъмкън. Рыноктук тобокелдикте баа тобокелдиги жана валюта тобокелдиги камтылат. 

28. Банк рыноктук тобокелдикти тескёё процессин жана тёмёнкълёрдъ камтыган маалыматтарды башкаруу системасын аныктоого тийиш

1) рыноктук тобокелдикти аныктоонун концептуалдуу жалпы схемасын

2) ар кандай портфель жана алар боюнча лимиттерге тиешелъъ тобокелдик камтылган операциялар боюнча нускоолор

3) баа тъзъънъ аныктоо, кирешелерге баа беръъ жана аларды таануу ыкмалары

4) рыноктук тобокелдикти контролдукка алуу, мониторинг жъргъзъъ жана ал боюнча отчетторду жетекчиликке беръъ ъчън маалымат беръънън ёркъндётългён системасы

29. Банк рыноктук тобокелдикке сандык формада дуушарлануу деьгээлин аныктоого жана келечекте чыгымга учуроо ыктымалдуулугуна баа беръъгё тийиш

30. Банк, ёз иш чёйрёсънё жана анын татаалдыгына жараша ар кандай ыкмаларды караган, рынок тобокелдигин тескёё боюнча комплекстъъ саясатты иштеп чыгууга тийиш.  

31. Баа тобокелдиги бул, банкка же анын кайсыл болбосун туунду компаниясына тиешелъъ болгон финансылык инструменттердин жана башка инвестициялардын же активдердин наркынын (баланста же баланстан тышкары) алгылыксыз ёзгёръъсъ шартында, ал дуушар болушу ыктымал болгон жоготуу тобокелдиги. Тобокелдик рынокто иш алып баруунун, дилердик иштин жана капитал, валюта жана товардык рыноктордо ээлеген позициядан улам келип чыгат.  

32. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча комплекстъъ саясатта баа тобокелдиги аныкталууга жана контролдукка алынууга, ошондой эле банк тарабынан жъргъзългён операциялардын ёлчёмъ жана търъ каралууга тийиш.  

33. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча комплекстъъ саясатта тёмёнкълёр камтылышы зарыл

1) баа тобокелдигине дуушарлануу кесепетинен улам келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер. Лимиттер Директорлор кеьеши тарабынан белгиленъъгё жана анда активдердин жана милдеттенмелердин рыноктук наркынын мъмкън болуучу терс ёзгёръъсъ эске алынышы зарыл;  

2) банкта баа тобокелдигин аныктоо, баа беръъ жана ага контролдукту жъргъзъъ ъчън жоопкерчиликтерди бёлъштъръъдё так аныкталууга тийиш болгон ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли. Баа тобокелдиктерин жактыруу боюнча чечимдерди кабыл алуучу ыйгарым укуктар деьгээли да саясатта камтылышы зарыл;  

3) активдердин, милдеттенмелердин жана кирешелъълъктън сапатын болжолдоолор;  

4) квалификациялуу дилерлердин жана банк алар менен бътъмдёрдъ тъзъъгё ниеттенген башка тараптардын тизмеси;  

5) баа тобокелдигин ёлчёё системасы. Мында, банктын рыноктук тобокелдигинин мънёзънё, сапатына жана кёлёмънё баа беръъ, ошондой эле банк учурдагы жана болжолдонгон тенденцияларга ылайык дуушар боло турган же дуушар болуучу баа тобокелдигинин деьгээлин аныктоочу стресс-тестирлёё сыяктуу эффективдъъ ыкмалар караштырылышы зарыл;  

6) отчеттун мезгил-мезгили менен берилъъсъ.  

34. Валюта тобокелдиги бул, ёз ишин жъргъзъъдё банк, чет ёлкё валюталарынын курстарынын ёзгёръъсънё байланыштуу чыгашалардын (чыгымдардын) келип чыгуу тобокелдиги. Чыгашалардын (чыгымдардын) ыктымалдуулугу банктын валюталар боюнча позицияларын нарктык кёрсёткъчъндё кайра баалоодон улам келип чыгат. 

35. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча саясатта валюта тобокелдиги аныкталууга жана контролдукка алынууга тийиш, ошондой эле анда тёмёнкълёр караштырылышы зарыл:  

1) бир валютадагы жана чогуу алгандагы бътъндёй валюталар боюнча таза, ачык позициянын балансташпагандыгынын натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер; 

2) валюта тобокелдигин тескёёгё алуу ъчън жоопкерчиликтъъ комитеттердин/бёлъмдёрдън ыйгарым укуктарынын деьгээли; 

3) тобокелдиктерди ёлчёёнън ички системасы аныкталып, банктын кабыл алган тобокелдик деьгээлинин Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген деьгээлге ылайык келъъсънё баа беръъ максатында пайдаланылууга тийиш; 

4) валюталык активдердин баланстык сыяктуу эле, баланстан тышкаркы тъзъмъ

5) банк тарабынан валюта тобокелдигине баа беръъ ъчън колдонулган алгылыктуу инструменттер. Валюта курстарынын ёзгёръъсънён улам келип чыккан тобокелдиктер Шариат стандарттары уруксат берген ыкмаларга ылайык камсыздандырылышы мъмкън

6) отчет беръънън жана рынокто олуттуу ёзгёръълёр жъргён шартта, валюта тобокелдигинин жана чыгымдардын деьгээлин аныктоо ъчън стресс-тестирлёёлёрдъ жъргъзъънън мезгил аралыгы.  

 

4-§. Кирешелъълък нормасы тобокелдиги 

 

36. Кирешелъълък нормасы тобокелдиги бул, банктын активдери жана милдеттенмелери жыйынтыктап тёлёё кънънё дал келбеген жагдайда же рынокто кирешелъълък ченинин ёзгёръъсънън натыйжасында, банк дуушар болушу ыктымал болгон жоготуу тобокелдиги. 

Банк, кирешелъълък нормасы тобокелдиги келип чыгышынын себебинен болгон, биринчи кезекте, рынокто кирешелъълък нормаларынын узак мёёнёттъъ чендеринин мъмкън болуучу ёсъш факторлоруна баа беръъгё тийиш. Ошондой эле банк, къндёлък эсептердеги каражаттардан кёз каранды лык деьгээлинин натыйжасын баалоого тийиш. Къндёлък эсеп ээлери пайда алуу максатын кёздёбёй тургандыгына карабастан, акча каражаттарын кътъъсъз кайтара алуу банк ъчън кирешелъълъктън жалпы потенциалдуу нормасына кесепеттъъ таасирин тийгизиши мъмкън.  

37. Банк, кирешелъълък нормасы тобокелдигин тескёё боюнча, эь аз дегенде, тёмёнкълёрдъ караган саясатты иштеп чыгышы зарыл

1) кирешелъълък нормасы тобокелдигинин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер. Лимиттерди аныктоодо Директорлор кеьеши жана банк Башкармасы банктын стратегияларынын жана операцияларынын мънёзън, ёткёндёгъ иш натыйжаларын, кирешелъълъктън алгылыктуу деьгээлин эске алуусу зарыл. Лимиттерде рынокто кирешелъълък чендеринин мъмкън болуучу кесепеттъъ ёзгёръълёръ жана алардын болжолдуу ёзгёръъ чектери эске алынууга тийиш; 

2) банкта кирешелъълък нормасы тобокелдигин аныктоо, ага баа беръъ жана контролдук жъргъзъъ ъчън жоопкерчиликтери так чектелип аныкталган ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли

3) кирешелъълък нормасы тобокелдиги мурда эмне болуп ёткёндъгънё жараша, тёлёё мёёнёттёрънё же кайра баалоо кънънё ылайык, ар кандай убакыт аралыгына карата абал боюнча ёлчёнъп турушу зарыл. Тобокелдикти ёлчёё системасы жёнёкёй ыкмалар сыяктуу эле, кирешелъълък нормасынын белгилъъ бир чени ёкъм съръп турган шартта, банктын кирешесине же капиталына потенциалдуу тобокелдиктин таасирин аныктоочу стресс-тестирлёё сыяктуу татаал ыкмалардын колдонулушун да карашы мъмкън. Кирешелъълък нормасы тобокелдигине баа беръъ ъчън акча агымынын тъшъъсън, анын ичинде карыздардын эртелеп жабылышынын таасирин болжолдоп алуу маанилъъ; 

4) банктын Директорлор кеьешине жана банк Башкармасына маалымдалып турууга тийиш болгон ички контролдук жол-жобосу;  

5) банк тарабынан кирешелъълък нормасы тобокелдигин контролдоо ъчън колдонулган, Шариат стандарттарында каралган, ошондой эле мындай инструменттерди колдонуу боюнча кандайдыр бир ички чектёёлёр так аныкталган, алгылыктуу инструменттер;  

6) банктын активдеринин жана милдеттенмелеринин ордун жабуунун сунуш кылынган тъзъмъ. 

7) Банктын Директорлор кеьешине сыяктуу эле, банк Башкармасынын кароосуна сунушталуучу отчеттордун търлёръ жана аларды беръъ мезгил аралыгы. Отчеттордо рыноктук факторлордун инвестициялык эсеп ээлери кътъп жаткан кирешелерге тиешелъъ активдер боюнча кирешелъълък нормасына потенциалдуу таасир этъъсън аныктоо ъчън кирешелъълък нормасы тобокелдигине кылдат баа беръълёр камтылууга тийиш. Аларда ошондой эле, банк тарабынан кабыл алынган кирешелъълък нормасы тобокелдигине баа беръълёр алардын белгиленген лимиттерге жана тобокелдикти тескёё стратегиясына ылайык келъъсъ камтылышы зарыл; 

8) банктын активдери боюнча алынган кирешелъълък атаандаштар алган кирешелъълъктён тёмён болгон шартта, пайдаларды бёлъштъръъ боюнча жол-жоболор. Бул жол-жоболордо банк, пайданын бёлъгън алуудан же бътъндёй ёз ълъшънён инвестициялык эсеп ээлеринин пайдасы ъчън баш тарткан учурлар, рынокто тъптёлгён жагдайга ылайык кирешелъълъктън болочоктогу маржаларынын ёзгёръълёръ, кардарлардын кирешелъълък деьгээлин колдоо ъчън тъзългён камдарга багытталуучу сууммаларды эсептёёлёр камтылышы мъмкън.  

 

5-§. Ёлкёлък тобокелдик  

 

38. Ёлкёлък тобокелдик бул Кыргыз Республикасынын ёнёктёшънън-резидент эместин финансылык тобокелдиктерге байланышпаган себептер боюнча банк алдындагы ёз милдеттенмелеринин ордун жабууга жёндёмсъздъгъ же ниеттенбей коюу кесепетинен келип чыккан чыгашалар (чыгымдар) тобокелдиги.  

39. Банк, ёлкёлък тобокелдикти тескёё боюнча, ёз иш чёйрёсънън татаалдыгына жана ёлчёмънё жараша, тёмёнкълёрдъ камтыган ар кандай ыкмаларды караган саясатты иштеп чыгууга тийиш: 

1) Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген, банк ёзънё алууга даяр болгон тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли. Ёлкёлък тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер ёзънчё ёлкё же ёлкёлёр тобу боюнча так аныкталуусу зарыл; 

2) банктын ёлкёлък тобокелдигин тескёё ъчън жоопкерчиликтъъ комитеттин/бёлъмдън ыйгарым укуктарынын деьгээли; 

3) уруксат берилген финансылык инструменттердин търлёръ;  

4) ёлкёлёр боюнча тобокелдиктин уруксат берилген суммасына ылайык, валюталардын търлёръ боюнча чектёёлёр

5) кошумча тобокелдиктерди эске алуу менен банктын башка ёлкёлёрдёгъ кардарлары ъчън финансылык инструменттердин баасын белгилёё боюнча талаптар. Башка ёлкёлёрдёгъ активдерге салымдардан инвестицияларга кирешелъълъктън зарыл болгон ёсъшън аныктоо зарыл; 

6) кредиттик рейтингдин ички же тышкы системаларын пайдалануу зарылчылыгы. Алгылыктуу рейтингдер Директорлор кеьешинин талабы боюнча белгиленъъгё тийиш;  

7) потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам тъзъъ учурунда ёлкёлък тобокелдигине баа беръъ тартиби; 

8) ёлкёлък тобокелдик деьгээлине контролдукту жъргъзъъгё тиешелъъ отчеттор мезгил-мезгили менен жетекчиликке берилип турушу.  

 

6-§. Операциялык тобокелдик 

 

40. Операциялык тобокелдик бул, тышкы жагдайлардан, персоналдын катачылыктарга жол беръъсънён, ошондой эле процесстердин, жол-жоболордун же контролдоо системасынын шайкеш эместигинин же бузулушунун натыйжасында банктын же анын туунду компанияларынын операцияларындагы ъзгълтъктёрдън кесепетинен банк дуушар болушу ыктымал болгон тике же кыйыр търдёгъ чыгымдар тобокелдиги. Операциялык тобокелдик банктын бардык продуктыларында жана анын ишинин търлёръндё орун алышы ыктымал. Банк, Шариат стандарттарын сактабагандыктан жана инвестициялык эсеп ээлеринин ресурстарды тескёёдё банк алдында милдеттенмелердин талаптагыдай аткарылбашынан улам, операциялык тобокелдиктин пайда болушунун себептерин караштыруусу зарыл. Операциялык тобокелдикте Шариат стандарттарын сактабай койгондук, банктын фидуциардык жоопкерчилигин сактабай койгондук, ылайык келбёё тобокелдигин камтыйт.  

41. Банк, тобокелдиктин ушул търънън келип чыгуу себептерин, ошондой эле ушул тобокелдик деьгээлине таасир этиши мъмкън болгон ички жана тышкы тенденцияларды аныктоо ыкмаларын караган саясатты иштеп чыгууга тийиш.  

42. Банк, ички контролдук системасынын жана маалымат системаларынын ъзгълтъккё учурашы, коопсуздук техникасынын, кардарлар менен иш алып баруу, банк продуктуларын сунуштоо ыкмаларынын сакталбашы, ошондой эле мыйзам актыларынын нормаларынын, Улуттук банк тарабынан белгиленген эрежелердин жана жоболордун талаптарын бузууга жол беръънън натыйжасында келип чыккан операциялык тобокелдикке контролдукту жъргъзъъ механизмдерин иштеп чыгуу зарыл.  

43. Шариат стандарттарын сактабай коюу тобокелдиги банктык продуктылардын, келишимдеринин банк операцияларын жъзёгё ашыруу боюнча Шариат стандарттары белгилеген эрежелерге ылайык келбей калуусунун натыйжасында келип чыгат, бул банктын абройунун тёмёндёшънё алып келиши ыктымал. Шариат стандартынын сактабай коюу тобокелдигин тескёё максатында банк, тёмёнкълёрдъ камсыз кылышы зарыл:  

1) Шариат эрежелерин жана стандарттарын туруктуу негизде сактоо. Шариат стандарттарын сактоо маселеси банк ишин жъзёгё ашырууда туруктуу негизде каралууга тийиш;  

2) банктын продуктуларынын жана кызмат кёрсётъълёрънън, типтъъ келишимдердин, терминологиянын жана келишимдерди аткарууга таасирин тийгизиши мъмкън болгон башка элементтердин Шариат стандарттарына ылайык келъъсъ; 

3) Шариат стандаттарына ылайык келбеген бътъмдёрдън натыйжасында, банк тарабынан алынган жана таанылбаган кирешелерге кёз салып, байкоо жъргъзъъ. Банк мындай учурлардын келечекте кайталанылышы ыктымалдыгына баа беръъгё тийиш. Мурдатан алынган маалыматтарды жана Шариат стандарттары сакталбаган потенциалдуу чёйрёнъ эске алуу менен банк, ёз операцияларынын Шариат стандарттарына ылайык келбёёсънён улам таанылбай калышы мъмкън болгон кирешелер кёлёмънё баа бериши зарыл.  

44. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери жагында тиешелъъ билим деьгээлине ээ ички жана тышкы аудитти жъргъзъъ боюнча эксперттердин колдонуп жаткан системаларынын чегинде, операциялардын Шариат стандарттарына ылайык келишин, контрактылардын аткарылышын камсыз кылуу максатында, банк ишине эь аз дегенде жылына бир жолу текшеръълёрдъ жъргъзъъ зарыл.  

45. Банктын фидуциардык жоопкерчилигинин сакталбашы тобокелдиги,  

банк ёз кардарларынын акча каражаттарын тескёёнъ талаптагыдай жъргъзбёёнън жана инвестициялык келишимдерде чагылдырылган шарттардын сакталбашынын натыйжасында келип чыгат. Инвестициялык эсеп ээлеринин акча каражаттарынын банктын ёзънън каражаттары менен аралашып кетиши учурунда, активдерди, чыгымдарды жана пайдаларды бёлъштъръъ механизмдери аныкталышы зарыл. Мына ушул тобокелдикти тескёё максатында банк, инвестициялык эсеп ээлеринин таламдарын коргоо боюнча, тёмёнкълёрдъ камтыган саясатты аныктап алууга тийиш:  

1) инвестициялык келишимдердин шарттарына жараша жана банк 

тын фидуциардык жоопкерчилигине ылайык, банктын инвестициялык ишмердигин аныктоо;  

2) инвестициялык келишим мёёнётънё жана банктын фидуциардык  

милдеттенмелерине ылайык, банк менен инвестициялык эсеп ээлеринин ортосунда пайдаларды жана чыгымдарды бёлъштъръъ механизмин аныктоо; 

3) инвесторлордун бир кыйла кёбърёёк пайда алуусун чектебеген деьгээлде зарыл болгон камдардын ёлчёмън белгилёё; 

4) утурумдук жана инвестициялык эсептерге байланыштуу тобокелдиктин  

ёткёрълъшънё чектёёлёр; 

5) инвестициялык долбоорлорго мъмкън болуучу салымдар тууралуу по 

тенцияалдуу инвесторлорго толук маалыматтарды беръъ тартиби жана милдеттъълъгъ; 

6) чектелген инвестициялык эсеп ээлеринин каражаттарына байланыштуу 

банк операциялары боюнча ёзънчё эсептерди жъргъзъъ;  

7) инвестициялык эсеп ээлери ъчън кирешелъълък нормасын камсыз кы 

луу максатында, келечекте тиешелъъ суммалардын жетишсиздигинин ордун жабуу ъчън кам тъзъъ тартиби;  

8) тобокелдиктерге консолидацияланган негизде тескёёнъ жъзёгё ашыруу  

максатында, туунду компаниялардын тобокелдиктерине мониторинг жъргъзъънъ жана алар боюнча отчет беръънъ камсыз кылуу талаптары;  

9) банк айкын инвестициялык долбоор ъчън акча каражаттарын тарткан  

учурда, инвестициялык эсептердин инвестициялык долбоордун чёйрёсъ, аны жъзёгё ашыруу мёёнётъ жана анда камтылышы мъмкън болгон тобокелдик деьгээли сыяктуу, белгилъъ бир талаптарга ылайык келишин камсыз кылуу талабы

46. Ылайык келбёё тобокелдиги Кыргыз Республикасынын мыйзам  

актыларынын талаптарын, Улуттук банк тарабынан белгиленген эрежелердин же жоболордун, ички саясаттардын, жол-жоболордун, ошондой эле ислам банк ишине мънёздъъ болгон этикалык нормалардын бузулушуна жол берилген учурда келип чыгат. Бул тобокелдик ошондой эле, банк ишин жана банктык продуктулардын жана кызмат кёрсётъълёрдън търлёрън жёнгё салган мыйзам актыларынын нормалары же эрежелери так эмес же талаптагыдай аныкталбаган учурларда келип чыгышы ыктымал. 

47. Ылайык келбёё тобокелдигин тескёё максатында, банк тёмёнкълёрдъ жъргъзъъгё тийиш:  

1) ылайык келбёё тобокелдигинин ички жана тышкы потенциалдуу булактарына туруктуу баа беръъ. Баа беръъ банк ишинин келечек жана учурдагы пландарына негизденъъ менен жъргъзълъшъ зарыл;  

2) банктын негизги иш багытына анын материалдык таасирин аныктоо ъчън орун алган тобокелдиктерге сандык жана сапаттык баа беръълёр;  

3) Директорлор кеьешине мезгил-мезгили менен берилип туруучу отчеттордун негизинде, тобокелдикке мониторинг жъргъзъъ;  

4) банк ишинин мыйзам актыларынын, банктын саясаттарынын жана жол-жоболорунун нормаларына ылайык келъъсъ ъчън жооп берген жана бул боюнча отчетторду даярдаган структуралык бёлъмдёрдъ же кызмат адамдарын так аныктоону кошо алганда, ылайык келбёё тобокелдигин басаьдатуу, тобокелдикке контролдуктун максаты болуп саналат.  

48. Операциялык тобокелдикти тескёё саясатын аныктоодо Директорлор  

кеьеши банк Башкармасы менен бирдикте тёмёнкълёрдъ аткарууга тийиш:  

1) операциялык тобокелдикти тескёёнън жана ага мониторинг жъргъзъъ бардык деьгээли боюнча укуктарды жана милдеттерди, ошондой эле олуттуу тобокелдиктерди аныктоого, ага баа беръъгё, контролдукка алууга мъмкъндък берген тиешелъъ инструменттерди белгилёё менен так операциялык тъзъмдъ камтууга тийиш болгон операциялык тобокелдикти тескёёнън таасирдъъ системасын камсыз кылуу; 

2) банк ишине мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктердин бардык категориясын аныктоого жана алардын кесепеттерин таанууга.  

49. Операциялык тобокелдикти тескёё саясаты жана жол-жобосу банктын фронт жана бек-офистеринин ортосунда милдеттердин бёлъштърълъшън кароосу зарыл.  

50. Операциялык тобокелдикти тескёё саясаты жана жол-жоболору белгиленген тартипте бекитилип, аны менен банктын бардык кызматкерлери тааныштырылууга тийиш.  

51. Банк ёз ишине, процесстерге жана системаларга мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктерди, аныктоого жана ага баа беръъгё, ошондой эле ушул тобокелдиктерге дуушарлануу ийкемдъълъгън аныктоого тийиш. Банк, кандайдыр бир жаьы банктык продуктуларды, иш чёйрёсън, процесстерди жана системаларды колдонууга киргизгенге чейин орун алган операциялык тобокелдиктин потенциалдуу ёлчёмънё баа беръънъ камсыз кылуусу зарыл.  

52. Операциялык тобокелдик боюнча отчеттор банк жетекчилигине ёз учурунда берилип жана аларда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылышы зарыл: 

1) банк, анын туунду компанияларын кошо алганда, дуушар болушу мъмкън болгон операциялык тобокелдиктин търлёрънън тизмеги; 

2) операциялык тобокелдикти жана мъмкън болуучу проблемаларды ёзъндё камтыган жагдайлар, ошондой эле аларды оьдоо боюнча кёрългён чаралар; 

3) операциялык тобокелдиктерди басаьдатуу боюнча кёрългён чаралардын натыйжалуулугуна баа беръъ;  

4) банк ишине мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктерди аныктоо ъчън иштелип чыккан чаралар;  

5) операциялык тобокелдик келип чыгышы ыктымал болгон иш чёйрёсъ же участкасы; 

6) банк тарабынан кёрългён, операциялык тобокелдикке бёгёт коюуга багытталган чаралардын натыйжалары.  

53. Банктар, операциялык тобокелдиктерге бёгёт коюу ъчън иш ъзгълтъксъздъгън камсыз кылууга жана жоготууларды азайтууга багытталган, кътъъсъз жагдайлар учурунда иштёё пландарын, иш ъзгълтъксъздъгън камсыз кылуу пландарын иштеп чыгуусу зарыл. Пландарда негизги маалыматтарды кёчърмёлёп коюу жана аларды ёзънчё жайларда сактоо сыяктуу иш-чаралар камтылууга жана банк муну менен гана чектелип калбоого тийиш эмес.  

 

7-§. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги 

 

54. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги - бул, банк ёзънё алган милдеттенмелерин учурунда аткарууга жёндёмсъз абалда калышына байланыштуу келип чыккан тобокелдик

55. Банк ликвиддъълък тобокелдигин тескёё боюнча саясатты иштеп чыгууга тийиш жана анда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылышы зарыл: 

1) ликвиддъълък тобокелдигинин Директорлор кеьеши белгилеген алгылыктуу деьгээли;  

2) банктын ликвиддъълък тобокелдигин аныктап, ага баа беръъ жана контролдукка алуу, ошондой эле банктын ликвиддъълъккё муктаждыгын аныктаган ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли;  

3) каржылоо булактарына кайрылуу мъмкънчълъгън кошо алганда, Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген ликвиддъълък деьгээлине ылайык келбей калууга байланыштуу, кътъъсъз жагдайларды пландаштыруу;  

4) каржылоо булактарын белгилёё ъчън тандалган инвесторлордун тизмеги;  

5) банктын алгылыктуу деьгээлдеги иши жана Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген чектёёлёрдъ эске алуу менен Шариат стандарттарына каршы келбеген каржылоо булактары. Ошондой эле, каржылоо булактарын диверсификациялоо да караштырылышы зарыл; 

6) жетиштъъ ликвиддъълъктъ колдоого алуу максатында, активдердин жана милдеттенмелердин тёлёё мёёнёттёръ боюнча да оптималдуу катышы; 

7) учурда тъптёлгён жана келечекте болжолдонуп жаткан терс тенденциялардын шартында, банк дуушар болушу мъмкън болгон тобокелдик деьгээлине баа беръъ ъчън банктын болочоктогу акча агымынын болжолдоо ыкмалары; 

8) ликвиддъълък тобокелдикетерин тескёё боюнча отчеттордун търъ, жоопкерчиликтъъ адамдар тарабынан аларды беръъ мезгил аралыгы.  

56. Банк, тиешелъъ мезгил аралыгында активдерди жана милдеттенмелерди тёлёё къндёрънън графигин тъзъъ аркылуу, келечекте мъмкън болуучу ликвиддъълъктън жетишсиздигин аныктап алууга тийиш. Банк, акча агымдарын классификациялоо критерийлерин ёз алдынча аныктай алат же болбосо тёмёнкъдёй акча агымдарын пайдаланышы мъмкън: 

1) белгилъъ болгон акча агымы алдын-ала белгилъъ болгон суммаларды тёлёё кънъ (мурабаха, иджара, иджара мунтахийа биттамлик жана шарика/мушарака бътъмдёръ боюнча дебитордук карыздар); 

2) шартталган, бирок болжолдоого болгон акча агымы (салам жана истиснаа бътъмъ) шартталгандык келишимдин търъ жана иштин алдын-ала белгиленген шарттарда жана мёёнёттёрдё аткарылышы менен аныкталат; 

3) шартталган, бирок болжолдоого болбогон акча агымы тёлёё кънъ ачык кёрсётългён келишимдер (шарика/мушарака келишими боюнча инвестициялар), ошондой эле инвестицияланган каражаттардын ордунун жабылышы жана инвестициялардан киреше алуу долбоор боюнча иш натыйжалары менен шартталган.  

57. Банк, рынокто тъптёлгён жагдайдын ёнъгъъ багытынын ар кандай болушу шартында, акча агымына мезгил-мезгили менен анализдёёлёрдъ жъргъзъп турууга тийиш. Ал «нормалдуу» бизнес чёйрёсънё же ар кандай терс жагдайларды эске алуу менен негизделиши мъмкън.  

58. Банк, каржылоо булактарын керектёёлёргё жана алардан пайдалануу мъмкънчълъгънё баа бериши зарыл.  

59. Банк, мъмкън болуучу ликвиддъълък оорчулугун четтетъъ ъчън аракеттенъъ планын иштеп чыгышы зарыл. Банк, ликвиддъълък оорчулугунун баскычтарына баа беръъ критерийлерин ёз алдынча аныктап, же болбосо мында тёмёнкълёрдъ камтыган башка ыкмаларды пайдаланышы мъмкън

1) ликвиддъълък ажырымын же каражаттардын алдын-ала болжолдонбогон агылып чыгышына алып келиши ыктымал болгон жагдайды аныктоо; 

2) активдерди же инвестицияларды ликвиддъълък ажырымынын ордун жабуу ъчън белгиленген тартипте жок кылуу зарылчылыгын аныктоо; 

3) жъргъзългён иш-чаралар ликвиддъълък ажырымынын ордунун жабылышына алып келбесе, кечиктирилгис чараларды кёръъ.  

60. Банк, аракеттенъъ планында тёмёнкъ факторлорду эске алууга тийиш:  

1) жогорку ликвиддъъ активдерге ээлик кылуу, алар баланстык нарктан тёмён баада сатылышы ыктымалдыгын эске алуу менен олуттуу кёлёмдё сатып ёткёрълъшъ мъмкън; 

2) башка активдердин жана алардын ликвиддъълък деьгээлинин мънёздёмёлёръ;  

3) Шариат талаптарына жооп берген каржылоонун башка жеткиликтъъ булактарына баа беръъ, алардын ичинде башка банктар же башка финансы институттары менен пайызсыз негизде кызматташуу, негизги каражаттарды сатуу же кыйла узак мёёнёткё каржылоо ъчън кайтарым лизинги менен сатуу келишимдери камтылышы мъмкън

4) Улуттук банк тарабынан ликвиддъълъктън камсыз кылынышынын мъмкъндъгъ; 

5) ликвиддъълък оорчулугунун ар кандай баскычында чаралардын кёрълъшъ ъчън жоопкерчиликтъъ болгон, кризиске каршы иш алып барган жетекчиликти же персоналды дайындоо; 

6) эгерде туунду тъзъм болсо, башкы банкка маалымдоо жол-жобосу. 

 

8 -§. Абройду жоготуу тобокелдиги 

 

61. Абройду жоготуу тобокелдиги бул, банк же анын туунду компанияларынын иши тууралуу коомчулуктун терс ой пикиринин калыптанышынан улам, банк дуушар болуучу жоготуу тобокелдиги. Бул тобокелдик банктын жаьы ёз ара мамилелерди тъптёёсънё же мурдатан калыптанып келген мамилелерди колдоого алуусуна таасирин тийгизиши ыктымал. Абройду жоготуу тобокелдиги банктын соттук териштиръълёргё тартылышынын натыйжасында келип чыгып, финансылык жоготууларга же болбосо анын абройунун кетишине кесепетин тийгизет.  

62. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан банкта абройду жоготуу тобокелдиги, ошондой эле банктык продуктулардын жана кызмат кёрсётъълёрдън Шариат стандарттарына ылайык келбей калуусунан да келип чыгышы мъмкън.  

63. Бул тобокелдиктин тескёёгё алынышы ъчън ёзънчё саясаттын иштелип чыгышы гана эмес, таасирдъъ корпоративдик башкаруунун, ички контролдуктун, ички аудиттин жана тиешелъъ маалыматтардын артыкчылыктуу пайдаланышынын орун алышы зарыл. Мындан тышкары, банктын белгиленген стратегиянын жана алдыга коюлган максаттардын жана милдеттердин талаптарын бузбастан, ёз кардарларынын жана жалпы коомчулуктун керектёёлёрън канааттандырууга жёндёмдъълъгън камсыз кылуу зарыл.  

64. Банк, анын кызмат кёрсётъълёрънён пайдаланышкан коомчулукка жана кардарларга сунушталып жаткан кызмат кёрсётъълёрдън, операциялардын жана/же чечимдердин таасир этъъсън да караштырып, эске алууга тийиш.  

65. Банктын Директорлор кеьеши тёмёнкълёрдън жъзёгё ашырылышын камсыз кылуусу зарыл:  

1) абройду жоготуу тобокелдигине търткъ берген ички жана тышкы потенциалдуу булактарга обьективдъъ баа беръъ аркылуу, ошол тобокелдикти аныктоо. Тобокелдикти аныктоо келечек пландарга жана утурумдук иш пландарына негизденъъгё тийиш. Банк тарабынан ишке ашырылган негизги операциялар абройду жоготуу тобокелдигине ёзгёчё баа беръънъ талап кылат; 

2) тобокелдиктин банк ишинин негизги багыттарына материалдык таасир этъъсън аныктоо ъчън тобокелдиктерге сандык жана сапаттык жактан баа беръъ; 

3) Директорлор кеьешине банктын абройуна потенциалдуу коркунуч келтирип жаткандыгы жёнъндё маалымдоо ъчън мезгил-мезгили менен отчетторду берип туруу аркылуу, тобокелдикке мониторинг жъргъзъъ. Отчеттордо кардарлардын даттануулары, аягына чыгарыла элек же коркунуч туудурган соттук териштиръълёргё укуктук негизде анализдёёлёрдъ жъргъзъълёр, ылайык келбёё проблемалары жана банк ъчън абройду жоготуу тобокелдигине алып келиши ыктымал болгон кандай болбосун башка потенциалдуу тобокелдик булактарды камтышы зарыл;  

4) банктын абройуна доо кетиръъ ыктымалдыгын басаьдатуу ъчън тобокелдикке тёмёнкълёр аркылуу контролдукту жъргъзъъ:  

а) коомчулук менен байланыш тъзъъ бёлъмънън натыйжалуу иши; 

б) пресс-релиздерге жана жарнамаларга кеьири коомчулук ъчън жарыялоо алдында экспертиза жъргъзълъшъ боюнча талаптарды аткаруу (юридикалык бёлъм же коомчулук менен байланыш тъзъъ бёлъмъ, Шариат кеьеши тарабынан);  

в) банкка каршы соттук доолор менен иш алып барууга карата ыкмаларды аныктоо; 

г) банк тарабынан кардарларга сунушталуучу маалыматтардын толуктугуна жана жеткиликтъълъгънё кёз салуу;  

е) банк кызматкерлери ъчън иш алып баруу (Шариат кеьешинин катышуусу же анын пикирин эске алуу менен) жана тренингдерди ёткёръъ кодексинин кабыл алынышы;  

ж) банк ъчън алгылыктуу башка чараларды кёръъ.  

 

9-§. Тобокелдиктин башка чёйрёлёръ 

 

66. Банктын ишинде тобокелдиктин башка търлёрънън камтылышы шартында, банктын Директорлор Кеьеши аларды ошол тобокелдикти тескёё боюнча ёз концепцияларында аныктап, тиешелъъ саясаттарды бекитъъгё тийиш. Ал эми Банк Башкармасы аларга карата тиешелъъ жол-жоболорду жана процесстерди кабыл алышы зарыл. Тобокелдикти аныктоо, ёлчёё, мониторингдёё жана контролдоо сыяктуу минималдык талаптар банк ишинин жъръшъндё келип чыгышы ыктымал болгон тобокелдиктин башка търлёрънё таркатылышы зарыл.