Кайта келүү

Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинде 

2005-жылдын 4-февралында 18-05 номеринде каттоодон #тк#н 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук 

банк Башкармасынын 2004-жылдын 

29-декабрындагы N 36/10 токтому 

менен бекитилген 

 

Кыргыз Республикасынын банктарында 

тобокелдиктерди теск## боюнча минималдуу 

талаптар ж#нънд

ЖОБО 

 

I. Жалпы жоболор 

II. Тобокелдиктерди теск##нъ уюштуруу 

III. Банктын Директорлор Кеьешинин жоопкерчилиги 

IV. Банк Башкармасынын жоопкерчилиги 

V. Тобокел-менежеринин иш-аракети 

VI. Кредиттик тобокелдик 

VII. Рыноктук тобокелдик 

VIII. @лк# тобокелдиги 

IХ. Операциялык тобокелдик 

X. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги 

XI. Абройду жоготуу тобокелдиги 

XII. Дал келб##чълък тобокелдиги 

XIII. Тобокелдиктин башка ч#йр#л#ръ 

 

I. Жалпы жоболор 

 

1.1. Бул Жобо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы ж#нънд#" жана "Кыргыз Р#спубликасындагы банктар жана банк иши ж#нънд#" Мыйзамдарына жана башка мыйзам актыларына ылайык иштелип чыккан жана коммерциялык банктардын (мындан ары банктар) тобокелдиктерди теск##нъ уюштурууга карата милдеттъъ търд# сактоолору ъчън минималдык талаптарды б#лгилейт. 

1.2. Бул Жобонун максаты банктарда тобокелдиктерди теск##нън адекваттуу системасын тъзъъг# карата минималдык талаптарды жана тобокелдиктерди контролдоонун алар тарабынан жъргъзълъп жаткан операциялардын търл#рън жана к#л#мън эсепке алуу менен банктардын тобокелдиктерин натыйжалуу аныктоону, баалоону жана чект##нъ камсыз кылуучу ыкмаларынын банктар тарабынан колдонулушун кароочу ички контролдукту уюштурууга карата талаптарды аныктоо болуп саналат. 

1.3. Бул Жобонун максаты ъчън т#м#нд#гъд#й тъшънъкт#р пайдаланылат: 

Банк - Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын лицензиясынын негизинде #з иш-аракеттерин жъз#г# ашыручу коммерциялык банктар, финансы-кредиттик мекемелер. 

Тобокелдик - кътълъъд#гъ жана кътълб#г#н окуялар банктын капиталына же анын кирешелерине терс таасирин тийгизиши мъмкън болгон ыктымалдык. 

Тобокелдикти теск## системасы - бул т#рт негизги элементти камтуучу процесс: тобокелдикти аныктоо, тобокелдикти #лч##, тобокелдикти контролдоо жана тобокелдикке мониторинг. 

Тобокел-менежери - банк ишинде жетиштъъ тажрыйбасы бар банк кызматкери, ал банкта тобокелдикти теск## боюнча кънд# жъз#г# ашырылуучу иштерге жоопкерчиликтъъ болот. 

Кредиттик тобокелдик - бул, кардарлардын #зд#рънън милдеттенмелерин келишимдин м##н#тт#рън# жана шарттарына ылайык аткарбай коюу тобокелдиги. 

Рыноктук тобокелдик - рыноктук пайыздык ставкалардын, алмашуу курстарынын, акцияларга карата баалардын, кредиттик спреддин жана/же товарларга карата баалардын #зг#ръъсънън, алардын олку-солку болушунун натыйжасында, банктын активдери менен милдеттенмелеринин наркында жагымсыз #зг#ръъл#р болгон учурда, банк дуушар болуучу жоготуу ыктымалдыгы. Тобокелдиктин калган ъч к#м#кчъ категориясы рыностук тобокелдик боюнча колдонулат жана т#м#нд#гъл#рдъ камтыйт: 

Баа тобокелдиги - бул, рыноктук баалардын #зг#ръъсънън натыйжасында банкка же анын кайсы болбосун туунду компаниясына (баланста же баланстан тыш) таандык болгон финансылык интрументтердин жана башка инвестициялардын же активдердин наркында терс #зг#ръъл#р болгон учурда банк дуушар болуучу жоготуу тобокелдиги. Тобокелдик рыноктогу иштердин (market-making) дилерлик иштердин жана капитал, валюта жана товар рынокторунда позицияларды ээлеген иштердин натыйжасында келип чыгат. 

Пайыздык чен тобокелдиги - бул, качан, банктын активдери жана милдеттенмелери т#л##нън акыркы датасы боюнча, кайра баалоо датасына дал келбеген кырдаалдарда ж# рыноктук пайыздык чендердин #зг#ръъсънън натыйжасында банк дуушар болгон жоготуу тобокелдиги 

Валюта тобокелдиги - банктын #зънън иш-аракетин жъз#г# ашыруусунда ч#т#лк# валюта курстарынын #зг#ръъл#рън# байланыштуу чыгашалардын (чыгым тартуулардын) келип чыгуу тобокелдиги. Чыгашалардын (чыгым тартуулардын), ыктымалдыгы банктын валюта боюнча позицияларын нарктык мааниде кайра баалоодон келип чыгат. 

@лк# тобокелдиги - бул, чет#лк# мамлекетинин же чет#лк# мамлекетинин резидетинин т#л##г# ж#нд#мсъздъгънън же банктардын алдындагы #зд#рънън милдеттенмелери ъчън финансылык тобокелдиктерге байланыштуу болбогон себептер боюнча жооп беръънъ каалабагандыктарынын натыйжасында чыгашалардын (чыгым тартуулардын) келип чыгуу тобокелдиги. 

@лк# тобокелдигини курамында т#м#нд#гъл#р каралат: 

Которуу тобокелдиги - бул, жеке карыз алуучулардын #зд#рънън милдеттенмелерин дебиторлор тарабынан к#рс#тълг#н #лк#д#гъ чет#лк# кредиторлоруна каражаттарды которуу боюнча финансылык же башка себептер боюнча чект##л#рдъ киргизъъ сыяктуу, #км#ттък аракеттердин натыйжасында аткарууга ж#нд#мсъз болушунан улам, банк же анын кайсыл болбосун туунду компаниясы дуушар болуучу тике жана кыйыр жоготуулар тобокелдиги. @лк# тобок#лдигинин бул търъ жеке карызгер алуучуларга карата гана колдонууга ылайыктуу. Мисалы, которуу тобокелдиги #км#т тарабынан валюталык чект##л#рдъ киргизъъ учурунда дагы келип чыгат, бул карызгердин (бул жерде мамлекеттик эмес карызгер) милдеттенмесин келишимге ылайык т#л#й албай калуусуна алып келет. 

Суверенедъъ тобокелдик - #км#ттън #зънън карыздарын тейл##г# ж#нд#мсъздъгънън же аны тейл##нъ каалабагандыгынын натыйжасында банк же анын кайсыл болбосун туунду компаниясы дуушар боло турган мъмкън болуучу тике жана кыйыр жоготуулар тобокелдиги. Суверендъъ тобокелдик мисалы, чет#лк# валютасы жетпей калганда же #зънън мамлекеттик карыздарын тейл##нъ каалабаган учурда келип чыгат. 

Операциялык тобокелдик - бул, банктын же анын туунду компанияларынын операцияларында тышкы окуяларга, персоналдардын катачылыктарына, к#збоемочулукка байланыштуу, ошондой эле контролдоо процесстеринин, жол-жоболорунун же системаларынын адекваттуу эместигинин жана бузулуусунун натыйжасында бългънг# учуроолордон улам банк дуушар болуучу тике жана кыйыр чыгым тартуу тобокелдиги. 

Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги - олуттуу зыян тартып калбоо ъчън (б.а. активдерди сатып #тк#ръъ жолу менен гана ликвиддъълъкк# жетишъъ, бул олуттуу жоготууга алып келет) #зънън милдеттенмелерин #з убагында аткарууа ж#нд#мсъздъгъ учурунда банк дуушар болуучу жоготуу тобокелдиги. Ал каржылоо булактарындагы пландан тыш #зг#ръъл#рдъ теск##г# ж#нд#мсъздъктъ камтыйт. Ошондой эле, банктын рыноктук шарттардагы #зг#ръъл#рдъ таануудан же аларга маани беръъд#н баш тарткан учурда келип чыгат. булар активдердин наркында бат жана минималдуу чыгым менен сатылып кетиши ж#нд#мдъълъгън# таасир этет. 

Абройду жоготуу тобокелдиги - бул, банк жана анын туунду компаниялары ж#нънд# терс маанидеги коомдук пикирдин натыйжасында банк дуушар болуучу жоготуу тобокелдиги. Ал банктын жаьы #зара мамилелерди тъзъъ же учурдагы #зара мамилелерди колдоо ж#нд#мдъълъгън# таасир этет. Бул тобокелдик бактын сот тъйшъкт#рън# тартылуу мъмкънчълъкт#рънд# келип чыгат, ал финансылык жоготууларга алып келиши же анын абройуна к## сыйпашы мъмкън. 

Дал келб##чълък тобокелдиги - банк тарабынан коммерциялык банктардын иш-аракеттерине тиешелъъ болгон мыйзамдардын, эрежелердин же жоболордун талаптарынын бузулуусунун натыйжасында жоготуу тобокелдиги. 

Фронт-офис - банктын б#лъмъ, анын башкы функциясы банктын кардарлары менен бътъмд#рдъ келишъъ болуп саналат. 

Бэк-офис - банктагы б#лъм, анын башкы функциясы бътъмд#рдъ к#м#кчъ эсепке алуу жазууларында фронт-офистен алынган алгачкы документтердин негизинде каттоо болуп саналат. 

Гэп - бул анын жардамы менен банк пайыздык чен тобокелдигин жана ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдигин #лч#й турган, пайыздык чендердин #зг#ръъсън# дуушар болгон же отчеттук мезгилдин ичинде т#л#нъъг# таандык болгон банктын активдери менен милдеттенмелеринин к#л#мд#рън салыштырууга негизделген ыкма. 

Стресс-тестирл## - бул айрым, бирок боло турган окуялардын банктын финансылык абалына олуттуу таасир этъъсън #лч## ыкмаларынын тобу. 

Бэк (кайтарым) тестирл## - анын жардамы менен банк тобокелдиктерди #лч## боюнча #зънън жол-жоболорунун натыйжалуулугун банктын мурдагы бътъмд#ръ ж#нънд# тарыхый маалыматтарды пайдалануу менен изилдей турган ыкма жана эсептешъъ жыйынтыктарын мурдагы бътъмд#рдън учурдагы (иш жъзънд#гъ) жыйынтыктары менен салыштыруу. 

1.4. Банктын тобокелдиктерди теск## системасы Улуттук банк тарабынан Улуттук банктын ченемдик жана укуктук документтерине жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык баа берилет. 

 

II. Тобокелдиктерди теск##нъ уюштуруу 

 

2.1. Ушул жобонун талаптарынын чегинде коммерциялык банктар банктын Директорлор Кеьеши менен тобокелдиктерди теск##нън анын масштабына, керект##сън# жана жъргъзълъъчъ операцияларынын татаалдыгына ылайык концепцияларды жана саясаттарды иштеп чыгуулары жана бекитъъл#ръ зарыл. 

2.2. Банктын тобокелдиктерди теск## боюнча концепциясы т#м#н#д#гъ аракеттердин милдеттъълъгън кароого тийиш: 

2.1.1. Тобокелдиктерди аныктоо - бул туоуктуу негизде жъз#г# ашырылуучу процесс, ал кънд#лък тобокелдиктерди жана банктын иш-аракетинин кеьейъъсънд# жана жаьы банктык продуктыларды жана кызмат к#рс#тъъл#рдъ #зд#штъръъ учурунда келип чыгуучу тобокелдиктерди аныктоого багытталууга тийиш. 

2.2.2. Тобокелдиктерди #лч##, бул ошол банктын тышкы жана ички шарттарын эсепке алуу менен жъргъзълъъг# тийиш. Тобокелдиктерди #лч##нън банк тарабынан пайдаланылуучу инструменттери банк тарабынан кабыл алынуучу тобокелдиктердин татаалдыгын жана деьгээлин чагылдырууга тийиш. Банк тобокелдиктерди #лч##нън ал тарабынан колдонулуучу инструменттерге мезгил-мезгили менен баа беръъсъ зарыл. 

2.2.3. Тобокелдиктерге контролдук. Банк саясаттарда, эрежелерде жана жол-жоболордо банктын кызматкерлеринин укуктарын жана жоопкерчиликтерин аныктоочу лимиттерди белгил##г# жана жазып к#рс#тъъг# тийиш. Контролдук чект##л#р ж#нг# салынууга б.а. банкта аталган лимиттерге саясаттарда белгиленген тартипте айрым учурларга жол беръъ жана #зг#ртъъл#рдъ киргизъъ мъмкънчълъкт#ръ болууга тийиш. 

2.2.4. Банктын тобокелдиктердин деьгээлин# #з убагында баяндаманы камсыз кылуу ъчън тобокелдикке мониторинг. Тобокелдикке мониторинг боюнча отчеттор мезгилдъъ, так, #з убагында болууга жана тиешелъъ оьдоочу чараларды кабыл алуу ъчън банктын жооптуу кызматкерлерине берилъъг# тийиш. 

2.3. Тобокелдиктерди теск## концепциясын аныктоодо т#м#нд#гъл#р аныкталууга тийиш: банк же тобокелдиктин ар бир търъ ъчън #зънч# саясаттарды иштеп чыгат жана кабыл алат же тобокелдикти теск## боюнча бирдиктъъ саясатты иштеп жана тобокелдиктерди теск##нъ башка ички саясаттарга камтыйт (мисалы, гредиттик жана инвестициялык саясаттарга, активдер менен пассивдерди теск## боюнча саясатка, #тъмдъълък саясатына же башка саясаттарга). 

2.4. Банктын тобокелдиктерди теск##съ т#м#нд#гъл#р менен кошо, ар тараптуу жана банктын бардык деьгээлинд# бир учурда жъз#г# ашырылууга тийиш: 

2.4.1. Стратегиялык деьгээл, бул Директолор Кеьешинин жана Башкарманын тобокелдиктерди аныктоо, тобокелдиктердин банк ъчън алгылыктуу болгон деьгээлин белгил##, тобокелдиктерди теск##нън концепцияларын, жол-жоболорун аныктоо жана контролдоонун адекваттуу системасын тъзъъ сыяктуу функцияларын кучагына алат. 

2.4.2. Банктын структуралык б#лъмд#рънън функцияларын, орто звенодогу жетекчилердин жана тобокелдиктерге баяндама беръъг# байланыштуу функционалдык б#лъмд#рдън тобокелдиктерди теск## боюнча иштерин камтуучу макродеьгээл. 

2.4.3. Банктын атынан тобокелдикти кабыл алуучу жана операциялык жол-жоболорду, ички контролдуктун жол-жоболорун жана банк жетекчилиги тарабынан белгиленген башка нускоолорду сактоо менен чектелъъчъ адамдардын иш-аракетин камтуучу микродеьгээл. 

2.5. Банктын тобокелдиктерди теск## боюнча концепциясы жалпысынан банк тарабынан кабыл алынуучу тобокелдиктерди кароону жана аларга баа беръънъ караштырууга, б.а. банк тарабынан жъргъзълъъчъ оп#рацияларда тобокелдиктердин #з ара аракеттенъъсън чагылдырууга тийиш. 

2.6. Банктын бътънд#й масштабындагы тобокелдиктерди кароо жана баалоо зарылчылыгы к#зкарандысыз тобокел-менежеринин жана тобокелдиктерди теск## боюнча структуралык б#лъмдън болушун талап кылат. 

2.7. Тобокел менежери тобокелдиктерди теск## боюнча банктын кънд#лък ишине жоопкерчиликтъъ болот. Ири банктар менен учуруда тобокел менежерлери тарабынан башкарылуучу тобокелдиктерди теск## боюнча структуралык б#лъмдъ тъзъъ сунушталат. 

2.8. Тобокел менежери минимум, ай сайын Директорлор Кеьешине отчет берип турат. Учурдагы ишти жъзг# ашырууда жана чечимдерди ыкчам кабыл алуу ъчън тобокел-менежери банк Башкармасынын тобокелдиктерди теск## ъчън жооптуу болгон мъч#съ менен тыгыз кызматташууга тийиш. 

2.9. Тобокел менежеринин же тобокелдиктерди теск## боюнча структуралык б#лъмдън иш-аракети банктын ички аудит кызматы тарабынан текшеръъг# алынууга тийиш. Ички аудит ушул б#лъмдън ишин текшеръънъ банктын башка структуралык б#лъмд#рън текшеръънъ жъз#г# ашыргандай эле жъргъъг# тийиш. Ички аудитор текшеръъл#рдън тиешелъъ убактысын аныктайт. Адаттагы текшеръъг# кошумча, ички аудитор тобокел менежеринин ушул Жобонун V б#лъгънд# аныкталган #зънън тике милдеттерин аткаруусун текшеръъг# тийиш. 

2.10. Тобокелдиктерди теск## консолидациялык негизде жъз#г# ашырылууга жана Кыргыз Республикасынын аймагында жайгашкан сыяктуу эле, анын чегинен тышкары иштеп жатышкан туунду ишканаларга колдонулууга тийиш. 

 

III. Банктын Директорлор Кеьешинин 

жоопкерчилиги 

 

3.1. Тобокелдиктерди натыйжалуу теск##нъ камсыз кылуу максатында банктын Директорлор Кеьеши тарабынан т#м#нд#гъл#р жъз#г# ашырылууга тийиш: 

3.1.1. Банктын стратегиясын, банктын максатын, милдеттерин, уюштуруу структурасын жактырууну кошо алганда, банкта натыйжалуу корпоративдик теск##нъ жайылтуу, ошондой эле тобокелдиктерди теск## боюнча банктын концепцияларын жана саясаттарын мезгил-мезгили менен кароо. 

3.1.2. Банкта натыйжалуу ички контролдук системасын тъзъъ. 

3.1.3. Банкта кызыкчылыктар боюнча пикир келишпестиктерге тиешелъъ жалпы саясатты калыптандыруу. 

3.1.4. Банк дуушар болгон олуттуу тобокелдикти аныктоо. 

3.1.5. Банктын ишине таандык болгон тобокелдиктерди теск## боюнча тиешелъъ концепцияларды жана саясаттарды бекитъъ жана банктын тобокелдиктерин диверсификациялоо боюнча иштерди жъргъзъъ. 

3.1.6. Банктын тобокелдиктерди теск## боюнча концепцияларын жана саясаттарын мезгил-мезгили менен карап чыгуу. 

3.1.7. Банк тарабынан тобокелдиктерди теск##нън ъзгълтъксъз, тиешелъъ жана натыйжалуу процесстеринин жъз#г# ашырылышын, ошондой эле тобокелдиктерди теск## боюнча саясатты сактоолорун дайыма контролдоп туруу. 

3.2. Директорлор Кеьеши тобокелдиктерди теск##, банктын ушул тобокелдиктерди теск## боюнча чаралар менен бирдикте кабыл алган тобокелдик деьгээли ъчън жоопкерчиликтъъ болот. 

3.3. Директорлор Кеьеши Башкарма менен макулдук боюнча банктын тобокел-менежерин дайындайт жана анын милдеттерин аныктайт. 

3.4. Директорлор Кеьеши тобокел-менежеринин Башкармадан к#зкарандысыэдыгын аныктоого тийиш. 

3.5. Директорлор Кеьеши тобокел-менежерде #зънън милдеттерин адекваттуу аткаруусу ъчън жетиштъъ ресурстардын болушун камсыз кылууга тийиш. 

3.6. Мыкты банк тажрыйбасын камсыз кылуу максатында, Директорлор Кеьеши тарабынан т#м#нд#гъл#р жъз#г# ашырылууга тийиш: 

3.6.1 банкта адекваттуу к#зкарандысыз ички аудитти камсыз кылуу ъчън жетиштъъ ресурстарды б#лъп беръъ жана б#лъштъръъ; 

3.6.2 ички аудиттин банктык процесстердин, саясаттардын, контролдоо жол-жоболорунун сакталышын, ошондой эле бети ачылган кемчиликтерди жоюуу ъчън тиешелъъ чаралардын кабыл алынышын дайыма текшеръъсън камсыз кылуу; 

3.6.3 гэп жана стресс-тестирл##л#рдъ кошо алганда, банкта тобокелдиктерди #лч##нън Башкарма тарабынан иштелип чыккан жана банк тарабынан тажрыйбалануучу ыкмаларын мезгил-мезгили менен карап чыгуу; 

3.6.4 банктын мъмкън болуучу тобокелдиктерге божомол жасоо ж#нд#мдъълъгън# Башкарманын баа беръъ ыкмаларын жана жыйынтыктарын кароо; 

3.6.5 Директорлор Кеьешине банктын иш-аракетинин бардык чабал жактары боюнча #з убагындагы жана так маалыматтарды, бети ачылган кемчиликтерди оьдоо жана аларды четтетъъ боюнча тиешелъъ чараларды кабыл алуу боюнча сунуш-к#рс#тм#л#рдъ беръънън убактыларын белгилъъ. 

 

IV. Банк Башкармасынын жоопкерчилиги 

 

4.1. Башкарма банк дуушар болгон тобокелдиктерди Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилиген концепцияларга жана саясаттарга ылайык теск##нъ жъз#г# ашырат. 

4.2. Банк Башкармасы тобокел-менежеринин ишине башка структуралык б#лъмд#рдън кийлигишп##сън камсыз кылууга жана тобокел менежеринин тобокелдиктерди теск## боюнча милдеттерин аткаруу маселесинде ал менен толук кызматташууну камсыз кылууга жоопкерчиликтъъ болот. Купуялуулугуна карабастан, кайсы болбосун маалымат тобокел-менежерине маалымдалууга тийиш. 

4.3. Банк Башкармасы Директорлор Кеьеши тарабынан аныкталган укуктардын жана жоопкерчиликтердин белгиленишин, лимиттердин жалпы #лч#мън кошо алганда, тиешелъъ жол-жоболорду жана эрежелерди бекитъъг# жана зарылчылыкка жараша банктын тобокелдиктерин теск## жол-жоболорун карап чыгууга (эь аз дегенде, жылына бир жолу) тийиш. 

4.4. Банк Башкармасы т#м#нд#гъл#рдъ камсыз кылууга тийиш: 

4.4.1. Кънд#лък жана/же келечектеги операцияларды жъргъзъъд# банк тике же бир же бир нече туунду компаниялары аркылуу дуушар болуп жаткан же дуушар болуучу тобокелдиктердин аныкталышын. 

4.4.2. Банктын бир #н#кт#шк# же эмитентке жана байланыштуу тараптардын тобуна же эмитенттерге карата дуушар болуп жаткан же дуушар болуучу тобокелдиктердин ар кандай търл#рън консолидациялык негизде #лч#нъшън. 

4.4.3. Бети ачылган тобокелдиктердин олуттуулугуна баа берилишин. 

4.4.4. Директорлор Кеьешине олуттуу тобокелдиктерди теск##, банкта тобокелдиктерди теск##нън ъзгълтъксъэ, адекваттуу жана натыйжабалуу процесстеринин бар экендигине баа беръъг# мъмкъндък беръъчъ жол-жоболорду кошо алганда, ушул тобокелдиктерди теск## ъчън жол-жоболордун сакталышы жана контролдуктун камсыз болушу боюнча #з убагындагы, так жана толук отчеттордун берилишин. 

4.4.5. Банк дуушар болгон тобокелдиктерди теск## ъчън контролдуктун адекваттуу жана натыйжалуу жол-жоболорун мониторинг жъргъзъъ, контролдоо жол-жоболорунун сактоо менен белгил##нъ. 

4.4.6. Директорлор Кеьешине тобокелдиктерди теск##нън концепцияларына жана саясаттарына Башкарманын пикири боюнча зарыл болгон #зг#ртъъл#рг# тиешелъъ сунуш к#рс#тм#л#рдъ #з убагында б#ръънъ. 

4.5. Башкарма банктын тобокелдиктерин диверсификациялоо (б#лъштъръъ) саясатын алар трабынан жъргъзълъъчъ операциялардын търъ боюнча иштеп чыгууга тийиш. 

 

V. Тобокел-менежеринин иш-аракети 

 

5.1. Тобокел-менежери #зънън иш-аракетин банктын башка структуралык б#лъмд#рънън иш-аракеттерине к#зкарандысыз жъз#г# ашырат. Тобокел-менежери тобокелдиктерди теск##д#н тышкары иштердин кайсы бир търл#ръ ъчън жоопкерчиликтъъ болбойт. 

5.2. Тобокел-менежеринин Директорлор Кеьеши тарабынан аныкталган милдети т#м#нкъл#рдъ камтууга тийиш: 

5.2.1 банктын башка структуралык б#лъмд#рън#н тобокелдиктерди теск## максатында зарыл търд# алынуучу орчундуу маалыматтарды аныктоо; 

5.2.2 болгон маалыматтарды жыйноо, аларды анализд## жана тобокелдъълък ч#йр#сън аныктоо; 

5.2.3 Тобокелдиктерди бир мезгил ичинде аны салыштырууга мъмкъндък беръъчъ формада #лч##; 

5.2.4 Директорлор Кеьешине жана Башкармага тобокелдик боюнча позициялар жана анын тенденциялары ж#нънд# маалымдоо жана бети ачылган тобокелдиктерди контролдоо жана т#м#нд#тъъ чаралары ж#нънд# сунуш-к#рс#тм#л#рдъ беръъ; 

5.2.5 Директорлор Кеьешине жана Башкармага беръъ ъчън тобокелдиктерди теск## боюнча жогоруда аталган маселелерди камтуучу тиешелъъ отчетторду даярдоо; 

5.2.6. тобокелдиктерди теск## боюнча ички саясаттарды иштеп чыгуу; 

5.2.7 тобокелдиктерди теск## системасындагы акыркы #нъгъъ тенденциялары ж#нънд# маалыматка ээ болуу жана банктын жетекчилигине жана кызматкерлерине банк ишиндеги тобокелдиктерди теск##нън #з убагындагы тажрыйбасы ж#нънд# маалымдоо; 

5.2.8. Директолор Кеьешинин же Башкарманын талабы боюнча тобокелдиктерди теск## боюнча кайсы болбосун башка конкреттъъ долбоорлорду жъз#г# ашыруу. 

 

Тобокелдиктин негизги търл#ръ 

 

VI. Кредиттик тобокелдик 

 

6.1. Банк кредиттик тобокелдиктерди теск## боюнча Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилген саясатка ээ болууга тийиш. 

6.2. Кредиттик тобокелдик банктын ишинин тактап айтканда, оь жактуу жыйынтыктар карызгерлердин, кардарлардын банктын алдындагы макулдашмалар жана/же келишимдер тарабынан каралган милдеттенмелерин аткарууларынан к#зкаранды болгон бардык търл#рънд# болот. 

6.3. Кредиттик тобокелдикти теск##нън максаты банктын кредиттик тобокелдикке дуушар болуу деьгээлин аныктоону, анын келип чыгуусунун себептерин тъшънъънъ жана кредиттик тобокелдикти болжолдоочу ички жана тышкы тенденцияларды аныктоону жана аны банктын тобокелдиктерди теск## боюнча кредиттик саясаттары жана концепциялары тарабынан белгиленген деьгээлде колдоо ъчън тиешелъъ чараларды кабыл алууну камтыйт. 

6.4. Директорлор Кеьеши жана Башкарма кредиттик тобокелдиктерди теск##нън кредиттик тобокелдиктерди теск##нън жана мониторингд##нън бардык аспектилери боюнча укуктарды жана милдеттерди белгил## менен так аныкталган кредиттик структурасын камтууга тийиш болгон натыйжалуу системасынын, ошондой эле орчундуу тобокелдиктерди аныктоого, баа беръъг#, контролдоого мъмкъндък беръъчъ тиешелъъ инструменттерди жана алар боюнча отчеттун берилишин камсыз кылууга тийиш. 

6.5. Кредиттик тобокелдик боюнча отчеттор Директорлор Кеьешине жана Башкармага Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилиген формада жана м##н#тт# #з убагында берилъъг# тийиш, бул кредиттик тобокелдикти контролдоону жана мониторингд##нъ жъз#г# ашырууга жардам берет. 

6.6. Банктын кредиттик операциялары банктын Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилъъчъ жана кредиттик тобокелдикти баланстык жана баланстан тыш статьялар боюнча кароочу анын ички кредиттик саясатына ылайык жъз#г# ашырылууга тийиш. 

6.7. Кредиттик тобокелдиктерди теск##нън саясаты жана жол-жоболору маркетингди, кредиттик анализди жана кредиттерди жактырууну жъз#г# ашыруучу кызматкерлердин ортосундагы милдеттерди б#лъштъръънъ караштырууга тийиш. 

6.8. Кредиттик саясат банктын кызматкерлери кредиттерди беръъ, таризд##, тобокелдиктерди мониторингд## жана теск## боюнча иш-аракеттерде милдеттъъ търд# жетекчиликке алуучу стратегияларды, критерийлерди, параметрлерди жана жол-жоболорду аныктоого тийиш. 

6.9. Кредиттик саясат #зън# кредиттерди беръъ боюнча алдын ала иштерди регламентт##чъ жоболорду, ошондой эле кредитт## процессин камтууга тийиш. Кредиттик саясатта кредиттерди беръъг# тиешелъъ болгон бардык негизги жоболор чагылдырылууга тийиш. 

6.9.1. Кредитт##/инвестирл## боюнча ыйгарым укуктар - саясат банетын бардык кредиттик/инвестициялык адистери ъчън лимиттерди белгил##г# жана ар бир адистин банктагы иш тажрыйбасына жана м##н#тън# негизделъъг# тийиш. Параметрлер белгиленъъг# тийиш, ал боюнча комитет же Директолор Кеьеши сыяктуу жогорку турган органдардын кредиттерди/инвестицияларды жактыруусу талап кылынат. 

6.9.2. Кредиттерди жактыруу процесси - банк кредиттерди жактыруунун чечимдерди кабыл алууга чейин аткарылууга таандык болгон минималдык талаптардын тизмесин, дараметтъъ карыз алуучунун т#л##г# ж#нд#мдъълъгун аныктоо ъчън кредиттерди анализд##нън ыкмасын жана кредит боюнча чечимдерди кабыл алууга укуктуу болгон кызматкерлердин, комитеттердин ыйгарым укуктарынын деьгээлин камтуучу так белгиленген процесске ээ болууга тийиш. Чечимдерди кабыл алуу учън критерийлер жана процесстерди жъз#г# ашырууга к#м#кт#шъъ максатында кредиттердин рейтинг системасы сыяктуу конкреттъъ, инструменттер к#рс#тълъъг# тийиш. Кър##лък камсыз кылуунун наркы кредитти беръъ ж#нънд# чечим кабыл алууда жеке же негизги фактор болууга тийиш эмес. 

6.9.3. Географиялык чект##л#р - банкты соода ч#йр#съ так аныкталууга тийиш, ал эми кредиттик/инвестициялык адистер бул ч#йр#д#гъ кредитт##/инвестициялоо боюнча конкреттъъ чект##л#р ж#нънд# билъъл#ръ тийиш. Банктын алгачкы соода ч#йр#съ анда кредитт##/инвестициялоо учурунда басым жасалууга (артыкчылык берилъъг#) тийиш экендиги менен кайсы болбосун экинчи соода ч#йр#сън#н айырмаланып турууга тийиш. Белгилъъ чект##л#р же айрым учурулар #зънч# саналып к#рс#тълъъг# тийиш. 

6.9.4. Уруксат берилген кредиттердин/инвестициялардын търл#ръ саясат банк жъз#г# ашыруучу кредиттердин/инвестициялардын търл#рън аныктоого жана белгилъъ кредиттерди жана инвестицилярды беръъд# сактоого тийиштъъ болгон нускоолорду камтууга тийиш. Кредиттердин/инвестициялардын търл#рън беръъ ж#нънд# чечимди кабыл алуу банктын кредиттерди/инвестицияларды беръъ боюнча адистеринин тажрыйбаларына (эксперттик билимдерине), банктын милдеттенмелерин т#л## структарасына жана банктын кардардык базаларынын кредиттерге болжолдуу суроо-талатарына негизделъъг# тийиш. Кредиттерди же инвестицияларды беръъд# банктын ликвиддъълъкк# муктаждыгына баа берилъъг# тийиш. Кредиттердин/инвестициялардын банкты мурда жоготууларга алып келген търл#ръ ушул саясаттын чегинде контролдонууга тийиш. Т#л##нън жактырылган булактары дагы документтерде аныкталган жана чагылдырылган болууга тийиш. 

6.9.5. Т#л##нън максималдуу м##н#тт#ръ - реалдуу графикти аныктоо ъчън саясат кредиттерди т#л##нън н#гиздъъ м##н#тт#рън аныктоого тийиш. Т#л##нън м##н#тт#рън пландаштыруу т#л##нън кътълъъд#гъ булактары, кредиттин максаттары, кър##нън пайдалуу иштетилиш м##н#тт#ръ жана банктын каржылоо булактары менен байланыштуу болууга тийиш. Инвестициялар ъчън дагы т#л## м##н#тт#рънън параметрлери каралууга тийиш. 

6.9.6. Кредиттин баасынын тъзълъшъ - саясат кредиттин баасынын тъзълъшъ боюнча башка факторлор менен катар карыздык каражаттардын наркын, кредитти тейл##нън наркын, кошумча чыгашаларды жана мъмкън болуучу олуттуу чыгым тартууларды, ошондой эле банк ъчън алгылыктуу пайда табууларды эске алуу менен белгилъъ нускалоочу к#рс#тм#нъ белгил##г# тийиш. 

6.9.7. Кредиттин жана кър##нън баалык наркынын максималдуу катышы - банктын персоналы ар бир берилген кредит ъчън талап кылынган жана алгылыктуу кър##нън к#л#мън жана търън аныктоочу так белгиленген параметрлерге ээ болууга жана аларга сарасеп салууга тийиш. Кредиттик саясат кредиттердин м##н#тън узартуу (пролонгация) учурунда мъмкън болуучу кайра баалоо жол-жоболорун кошо алганда, баа беръъ, баа беръъд# сактоого тийиш болгон стандарттык параметрлер ъчън жоопкерчиликти аныктоого тийиш. Ошондой эле кредит боюнча камсыз кылуу катары кабыл алынган кър##нън суммлары жана тиби боюнча лимиттер аныкталууга тийиш. 

6.9.8. Кардардын документацияларына карата талаптар - карыз алуучулардан/кубаттуу карыз алуучулардан/дебиторлордон кредитти беръъ (же инвестицияларды жъз#г# ашыруу) м##н#тън# чейин финансылык маалыматтарды беръъ боюнча талапты жана алынуучу финансылык маалыматтарды жаьыртуунун мезгилине тиешелъъ талаптарды камтууга тийиш. Финансылык отчеттуулукка тиешелъъ талаптар юридикалык жактар сыяктуу эле, жеке адамдар ъчън дагы каралууга тийиш жана аудиторлор тарабынан бекитъъ зарылдыгына тиешелъъ жобону, жылдык жана мезгилдер аралык отчеттордун берилъъсън жана баланстык отчет, табылган пайдалар жана тартылган чыгымдар ж#нънд#, акча каражаттарынын кыймылдары ж#нънд# ж.б. отчеттор сыяктуу отчетторду беръъ боюнча талаптарды камтууга тийиш. Талаптар так аныкталууга жана аларды санкциялоо боюнча ыйгарым укуктарды к#рс#тъъ менен мъкън болуучу (негизделген) айрым учурларды камтууга тийиш. 

6.9.9. Кредитти анализд## - бардык документацияларды ылгап алууда, кредит дыкаттык менен анализге алынууга тийиш. Саясат анализдин экономиканын секгоруна анализ беръънъ, жеринде катышууну кошо алганда, кардардын документациясына негизделъъг# таандык экендигин аныктоого тийиш. Кредитти анализд## процесси маркетинг б#лъмън#н к#зкарандысыз жъргъзълъъг# тийиш. 

6.9.10. Чогуу алгандагы учурдагы (м##н#тъ #тъп кеткен) кредиттер/инвестициялар боюнча чект##л#р - учурдагы кредиттер же инвестициялар боюнча кайсы болбосун чект##л#р так аныкталууга тийиш. Мисалы, кредиттер менен депозиттердин, кредиттер менен капиталдын же кредиттер менен активдердин катышы боюнча чект##л#р болушу мъмкън. Мындай чект##л#р инвестициялар жана баланстан тышкаркы статьялар ъчън каралууга тийиш. 

6.9.11. Инсайдерлерге жана аффилирленген компанияларга берилген кредиттер боюнча чект##л#р - инсайдерлерге же аффилирленген компанияларга учурдагы кредиттер же тике кредиттик алмаштыруучулар боюнча кайсы болбосун чект##л#р так аныкталууга тийиш. Мындай операцияларды бекитъъг# карата ыйгарым укуктар саясатка камтылууга тийиш. 

6.9.12. Кредиттердин концентрациясы (топтолушу) - саясат концентрацияны (географиялык белгиси, тармагы, валюта же башка факторлор боюнча) аныктоого жана кредиттик жана инвестициялык портфелдин ичинде тобокелдиктин Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген алгылыктуу деьгээлине негизделген диверсифкацияны кароого тийиш. Саясат концентрация тууралуу бардык маалымат мезгил-мезгили менен анализденип, Башкармага жана Директорлор Кеьешине берилъъсън талап кылууга тийиш. Концентрация боюнча лимиттер банктын ыктыяры боюнча белгилениши мъмкън, бирок Улуттук банк тарабынан белгиленген деьгээлд#н ашып кетп##г# тийиш. 

6.9.13. Кредиттерди/инвестицияларды кайтарып беръъ жана алып салуу - саясат м##н#тъ #тъп кеткен кредиттерди/инвестицияларды аныктоого жана м##н#тъ #тъп кеткен кредиттерге же инвестицияларга карата зарыл търд# кабыл алынуучу тиешелъъ аракеттерди белгил##г# тийиш. М##н#тъ #тъп кеткен кредиттер/инвестициялар ъчън отчеттуулукка карата талаптар дагы м##н#тъ #тъп кеткен жана алынып салынган бардык кредиттердин/инвестициялардын тизмелери Директорлор Кеьешине мезгилдъъ берилъъг# тийиштъъ экендиги ж#нънд# жобону камтуу менен так аныкталууга тийиш. Банктын кредиттерге же башка активдерге пайыздарды кошуп эсепт#б## статусун беръъ боюнча саясаты дагы так аныкталууга тийиш. 

6.9.14. Теск##чъ информациялык систвма (БИС) - саясат кредиттик тобокелдиктин деьгээлин жана анын ички саясатка дал келъъсън аныктоо ъчън кайсыл отчеттор генерирленъъг#, кимге жана кандай убакытта берилъъг# таандык экендигин так аныктоого тийиш. 

6.9.15. Банктын активдерин классификациялоо - саясат активдерди жана баланстан тышкаркы статьяларды жобонун жана Улуттук банктын башка талаптарынын негизинде ички классификациялоонун системасын камтууга тийиш. Саясат активдерди кредиттик тобокелдиктин #лч#мън# ылайык классификациялоо, учурдагы же кубаттуу чыгым тартуулардын ордун толтурууга резервдерди тъзъъ боюнча так нускоолорду камтууга, ошондой эле ички классификациялоо процессинин жыйынтыктарын Директорлор Кеьешине жана Башкармага беръъ боюнча талаптар камтылууга тийиш. 

6.9.16. Активдер боюнча чыгым тартуулардын ордун толтурууга карата резервдер - саясат активдерди жана тиешелъъ баланстан тышкаркы статьяларды классификациялоо ъчън гана системага ээ болбостон, ар бир актив/баланстан тышкаркы статьяларды боюнча резервдерди алардын классификациялануусунун негизинде тъзъънъ сактоо боюнча жобого да ээ болууга тийиш. 

6.9.17. Проблемалуу активдерди теск##-саясат проблемалуу активдерди/баланстан тышкаркы статьяларды теск## бюонча системаны аныктоого тийиш. 

6.9.18. Портфелге баяндама жана аны анализд## - саясат анын банктын саясаттарына жана максаттарына дал келъъсън# баа беръъ максатында, банктын портфелине анализ беръънън мезгилин аныктоого тийиш. 

6.9.19. Кредиттерди теск## - саясат кредитти алууга табыштама берилген учурдан тартып, аны толук т#л## учуруна чейин кредиттерди теск## боюнча системаны аныктоого тийиш. 

6.9.20. Кредиттик файлдар - саясат анда камтылуучу маалыматтарга анализ беръънън жана жаьыртуунун мезгилин камтуучу кредиттик файлдарды киргизъъ боюнча минималдык талаптар ж#нънд# шарттарды камтууга тийиш. 

6.9.21. Кредиттерди кароо - саясат ар бир кредитти #зънч# кароо ситемасын аныктоого тийиш. Белгиленгенден ашык м##н#тк# берилъъчъ кредиттер #зънч# каралууга тийиш. Проблемалуу кредиттерди кароонун мезгили аныкталууга тийиш. Кредиттерди кароо кредиттерди анализд##д#н жана кызмат к#рс#тъъл#р маркетингинен к#зкарандысыз жъргъзълъъг# тийиш. Эгерде, кароо учурунда жол-жоблордо же методологияда айрым чабал жактар белгиленген болсо, анда Башкарма тиешелъъ #зг#ртъъл#рдъ киргизъъг# тийиш. 

6.9.22. Башкалар - зарылчылыкка жараша, саясат башка жоболор жана эрежелер менен толукталууга тийиш. Башка жоболор банкта тобокелдиктерди теск## жана аларга контролдукту жъз#г# ашыруу максатында банктын башка структуралык б#лъмд#ръ тарабынан сакталуучу белгилъъ жол-жоболорду камтышы мъмкън. 

6.10. Банк тарабынан кредиттик тобокелдиктерди тиешелъъ търд# теск##нъ камсыз кылуу ъчън зарыл болгон кеьири мазмундагы саясаттар жана жол-жоболор кошумча иштелип чыгышы мъмкън. 

 

VII. Рыноктук тобокелдик 

 

7.1. Ар бир банк рыноктук тобокелдикти аныктоо жана контролдоо боюнча саясатка ээ болууга тийиш. Саясат банктын иш-аракетинин #лч#мън# жана татаалдыгына жараша, ар кандай ыкмаларды караштырууга тийиш, бирок минималдык талаптар бардык коммерциялык банктар тарабынан сакталууга тийиш. 

7.2. Банктар балуу кагаздар, финансылык иструменттер менен жъргъзъъчъ операциялардын натыйжасында рыноктук тобокелдикке дуушар болушу мъмкън. 

7.3. Рыноктук тобокелдиктин ъч к#м#кчъ категориясы бар: баа тобокелдиги, пайыздык чен тобокелдиги жана валюталык тобокелдик. Банктар тобокелдиктердин аталган к#м#кчъ категорияларын теск## боюнча саясаттарга жана жол-жоболорго ээ болууга тийиш. 

 

7.4. Баа тобокелдиги 

 

7.4.1. Ар бир банк баа тобокелдигин аныктоо жана контролдоо боюнча комплекстъъ жазуу жъзънд#гъ саясатка ээ болууга тийиш. Саясат жана жол-жоболор тобокелдиктин #лч#мън жана банк тарабынан жъргъзълъъчъ операцияларды караштырууга тийиш. 

7.4.2 Баа тобокелдигин теск## саясаты т#м#нд#гъл#рдъ камтууга тийиш: 

7.4.2.1 Тобокелдиктин банк аны кабыл алууга даяр болгон алгылыктуу деьгээли - баа тобокелдигине дуушар болуунун натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча, Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленъъг# тийиш болгон лимиттер. Лимиттер активдердин жана милдеттенмелердин рыноктук наркын мъмкън болуучу терс #зг#ртъъл#рдъ эсепке алууга тийиш. 

7.4.2.2 Ыйгарым укуктардын жана жоопкерчиликтердин деьгээли банкта тобокелдиктерди аныктоо, баа беръъ жана контролдоо ъчън жоопкерчиликтерди чект## ъчън так аныкталууга тийиш. Баа тобокелдиктерин жактыруу боюнча чечимдерди кабыл алуу боюнча ыйгарым укуктардын деьгээли саясатка камтылууга тийиш. 

7.4.2.3 Сапат жана кирешелъълък божомолу. 

7.4.2.4 Бекитилген дилерлердин тизмелери - баалуу кагаздар боюнча квалификациялуу дилерлердин жана банк алар менен бътъмд#рдъ келишъъчъ тараптардын тизмелери. 

7.4.2.5. Баа тобокелдигин #лч## системасы. Банктын рыноктук тобокелдигинин мън#зън, сапатын жана #лч#мън баалоо, ошондой эле учурдагы жана болжолдуу тенденцияларга ылайык банк дуушар болуп жаткан жана же дуушар болуучу баа тобокелдигинин деьгээлин# баа беръъ ъчън стресс-тестирл## сыяктуу натыйжалуу ыкмаларды кароо зарыл. 

7.4.2.6. Теск##чъ информациялык система. Саясат баа тобокелдигинин деьгээлин аныктоо максатында, кандай отчет тъзълъъ, аны кимге жана кайсы убакытта беръъ керектигин так аныктоого тийиш. 

 

7.5. Пайыздык чен тобокелдиги 

 

7.5.1. Пайыздык чен тобокелдиги т#м#нд#гъд#й жол менен аныкталышы мъмкън: 

- кайра баалоо тобокелдиги - бул пайыздык чендин #зг#ръъ убактысы менен акча агымдарынын кыймылынын убактысынын ортосундагы айырмачылыктын натыйжасы, булар банктык активдерди, милдеттенмелерди жана баланстан тышкаркы статьяларды баалоодо жана т#л##нън м##н#тт#рън белгил##д# келип чыгат. Кайра баалоо тобокелдиги адатта, пайыздык чен тобокелдигинин бир кыйла анык булагы болуп саналат; 

- базистик тобокелдик - бул ар кандай финансылык рыноктордогу пайыздык ставкаларга карата #зг#ръъл#рдън жыйынтыгы. Качан, ар кандай финансылык инструменттер же индекстер ъчън рыноктук ставка активдердин жана милдеттенмелердин наркын аныктоо ъчън пайдаланылса жана ар кандай убакыттарда жана ар кандай суммаларга #зг#рг#нд# келип чыгат; 

- ийрек кирешелъълък тобокелдиги пайыздык чендин т#л## м##н#тън# чейин олку-солку болушунун натыйжасында келип чыгат. Ал бир эле ошол индекстин же рыноктун ар кандай т#л## м##н#тт#рънд#гъ пайыздык чендердин ортосундагы катыштарда #зг#ръъл#рдъ алып келет; 

- опциялык тобокелдик качан банк же банктын кардары активдердин, милдеттенмелердин же баланстан тыш инструменттердин акча агымдарынын к#л#мън жана убактысын #зг#ртъъ укугуна (бирок, милдеттенмесине эмес) ээ болгондо келип чыгат. Опциондор банк ъчън кирешелъълъктън асимметриялык тобокелдиктерине/профилдерине тез-тез дуушар кылат. Банктар банктардын опциондорду сатып алгандыгына же саткандыгына жараша, пайыздык чендердин жогорулоосунун жана т#м#нд##сънън натыйжасында келип чыгуучу чыгымдарга дуушар болот. 

7.5.2. Ар бир банк пайыздык чен тобокелдигин теск## боонча саясатка ээ болууга тийиш, ал минимум т#м#нд#гъл#рдъ кароого тийиш: 

7.5.2.1. Жоопкерчиликтер жана ыйгарым укуктар деьгээли, булар банктын персоналы кайсы комитет/б#лъм пайыздык чен тобокелдигин теск## боюнча саясаттардын жана жол-жоболордун жъз#г# ашырылышы ъчън жоопкерчиликтъъ, пайыздык чен тобокелдигине мониторингди жана контролду жъз#г# ашыра тургандыгын, ошондой эле жаьы же колдонуудагы банктык продуктыларды же операцияларды беръъд# келип чыгуучу пайыздык чендин кубаттуу тобокелдиктерин аныктоого жооптуу экендигин, пайыздык чен тобокелдигин #лч## системасын тъзъъ жана колдоо, стратегияларды тъзъъ жана аткаруу жана пайыздык чен тобокелдиги боюнча ички саясаттарга карата айрым учурларды жактыруу ъчън жоопкерчиликтъъ экендигин тъшънъъсъ ъчън так б#лънъп к#рс#тълъъг# тийиш. 

7.5.2.2 Пайыздык чен тобокелдигинин #лч#мън мониторингд## жана отчеттуулук системасы /ТИС. Директорлор Кеьеши сыяктуу эле, Башкарма дагы банктын пайыздык чен тобокелдигине тиешелъъ отчетту эь жок дегенде квартал сайын, зарылчылыкка жараша бат-бат алып туруулары тийиш. Отчеттор банк тарабынан кабыл алынуучу пайыздык чен тобокелдигинин к#л#мън# кеьири баа беръънъ, банктын Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилген тобокелдиктин белгиленген лимиттерине ылайык келъъчълъктъ жана тобокелдиктин алгылыктуу деьгээлин теск##нън стратегиясына ылайык келъъчълъкттъ камтууга тийиш. 

7.5.2.3. Ички контролдоонун жол-жоболору, булар тйеш#лъъ търд#гъ контролдукту жъз#г# ашыруу максатында, Директорлор Кеьешине жана Башкармага маалыматтарды беръъг# багытталууга тийиш. Ыйгарым укуктардын, милдеттердин жана тобокелдиктердин лимиттеринин белгиленген так деьгээлдине кошумча, Директорлор Кеьеши жана Башкарма тобокелдикти мониторингд##, аудиттин жана контролдоо функциялары ъчън адекваттуу ресурстарды беръъл#ръ тийиш. Тобокелдикке мониторинг жана контролдук ъчън жоопкерчиликтъъ болгон адамдар рыноктук тобокелдиктерди тъзъъчъ функцияларды аткаруучу адамдардан к#зкарандысыз болуулары тийиш. 

7.5.2.4. Тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли, конролдоонун лимиттери - активдерди, милдеттенмелерди жана баланстан тышкаркы статьяларды кайра баалоодо ылайык келб##чълъктън натыйжасында келип чыгуучу тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер, булар Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленъъг# тийиш. Тобокелдиктердин #лч#мънън лимиттерин аныктоодо Директорлор Кеьеши жана Башкарма банктык стратегиялардын жана операциялардын мън#зън, анын иш-аракетинин мурдагы жыйынтыктарын, кубаттуу жоготуулардын ордун толтуруу ъчън кирешелъълъктън жана капиталдын алгылыктуу деь- гээлин эске алууга тийиш. Лимиттер пайыздык чендердеги мъмкън болуучу терс #зг#ръъл#рдъ, пайыздык чендердин болжолдуу олку-солкулугун эсепке алуулары тийиш. Максаттуу к#рс#ткъчт#р пайыздык чендердин #зг#ръъсън кабылдоочу активдердин пайыздык чендердин #зг#ръъсън кабылдоочу милдеттенмелерге карата катышын жана жалпы активдерге карата пайыздык катыштагы гэпти камтууга тийиш; 

7.5.2.5. Тобокелдик деьгээлин #лч##нън ички системалары, булар банк тарабынан иштелип чыгууга жана аныкталууга тийиш, ошондой эле тобокелдиктин Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген алгылыктуу деьгээлине дал келъъчълъгън## баа беръъ максатында пайдаланылууга тийиш. Пайыздык чен тобокелдиги ар кандай мезгил убактысына карата абал боюнча #лч#нъъг# тийиш. Тобокелдикти #лч## системалары белгилъъ пайыздык чендерде банктын кирешелерине же капиталына кубаттуу тобокелдиктин таасирин аныктоочу стресс-тестирл## сыяктуу, салыштырмалуу ж#н#к#й дагы жана татаал дагы ыкмаларды караштырат. 

7.5.2.6. Активдерди жана милдеттенмелерди т#л## структурасы. 

Директорлор Кеьеши банктын активдери менен милдеттенмелерин т#л##нън сунушталган структурасын белгил##г# тийиш; 

7.5.2.7. Пайыздык чен тобокелдигин контролдоо ъчън банк тарабынан пайдаланылуучу алгылыктуу инструменттер. Пайыздык своптор, хежирл## инструменттери же деривативдер сыяктуу алгылыктуу инструменттердин пайдаланылуусу каралууга, ошондой эле мындай инструменттерди пайдалануу боюнча кайсы болбосун ички чект##л#р так аныкталууга тийиш. 

 

7.6. Валюталык тобокелдик 

 

7.6.1. Ар бир банк валюталык тобокелдикти теск## боюнча комплекстъъ саясатка ээ болууга тийиш. Саясат банктын иш-аракетинин #лч#мън# жана татаалдыгына жараша, ар кандай ыкмаларды караштырууга тийиш, бирок минималдуу талаптар бардык коммерциялык банктар тарабынан сакталууга тийиш. 

7.6.2. Валюталык тобокелдикти теск## боюнча саясат т#м#нд#гъл#рдъ кароого тийиш: 

7.6.2.1. Тобокелдиктин банк аны кабыл алууга даяр болгон алгылыктуу деьгээлин - бир валютадагы жана жалпысынан бардык валюталар боюнча таза ачык позициялардын баланста болбоосунун натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер. Потенциалдуу чыгым тартуулардын максималдуу деьгээлин белгил## ъчън "stop-loss" (жоготууларды жоюу боюнча) жоболор. Бул лимиттер жеке трейдерлер ъчън дагы белгиленъъг# тийиш. 

7.6.2.2. Тобокелдиктин деьгээлин #лч## системасын - #лч##нън ички системалары банк тарабынан кабыл алынган тобокелдик деьгээлинин директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген деьгээлге дал келъъчълъгън# баа беръъ максатында, аныкталууга жана пайдаланылууга тийиш. 

7.6.2.3. Валюталык активдердин структурасын - валюталык тобокелдиктин алгылыктуу деьгээлин белгил##г# карата кошумча Директорлор Кеьеши валюталык активдердин (баланстык жана баланстан тыш) сунушталган структурасын дагы белгил##г# тийиш; 

7.6.2.4. Валюталык тобокелдикти контролдоо ъчън банктын жетекчилиги тарабынан пайдаланылуучу алгылыктуу инструменттерди - саясат тарабынан валюталык свопторду жана башка инструменттерди пайдалануунун алгылыктуу деьгээли так аныкталууга тийиш. 

7.6.2.5. Ыйгарым укуктардын жана жоопкерчиликтердин деьгээлин булар валюталык тобокелдиктерди теск## ъчън комитеттердин/б#лъмд#рдън жоопкерчиликтерин белгил## ъчън так аныкталууга тийиш. 

7.6.3.6. Теск##чъ информациялык системанын сър#тт#лъп жазылышы: 

- саясат валюталык тобокелдиктин деьгээлин аныктоо ъчън кандай отчет тъзълъъг# жана аны кимге жана качан беръънън зарылдыгын так аныктоого тийиш. 

7.6.4. Стресс-тестирл##нъ жъргъзъънън мезгили - саясат рынокто олуттуу #зг#ръъл#р учурунда чыгымдарды аныктоо ъчън портфелди стрес-тестирл##нъ жъргъзъънън мезгили конкреттъъ аныктоого тийиш. 

 

VIII. @лк# тобокелдиги 

 

8.10. Ар бир банк которуу тобокелдигин жана суверендъъ тобокелдикти кошо алганда, #лк# тобокелдигин теск## боюнча Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилген саясатка ээ болууга тийиш. Саясат банктын иш-аракетинин #лч#мън# жана татаалдыгына жараша ар кандай ыкмаларды караштырууга тийиш, минималдуу талаптар бардык коммерциялык банктар тарабынан сакталууга тийиш. 

8.2. Банктын #лк# тобокелдигин теск## саясаты т#м#нд#гъл#рдъ камтууга тийиш: 

8.2.1. Тобокелдиктин банк аны кабыл алууга даяр болгон алгылыктуу деьгээли, #лк# тобокелдигинин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер Директолор Кеьеши тарабынан белгиленъъг# тийиш жана #зънч# #лк# боюнча ж# #лк#л#рдън тобу боюнча аныкталууга тийиш. Суверендъъ #лк#л#рг# тик# же кыйыр (#км#ттън кепилдиги астында сыяктуу) кредиттерди беръъ боюнча чект##л#р каралууга тийиш. Саясатка кошумча башка #лк#л#рд#гъ тараптар ъчън тобокелдиктин суммасы боюнча кайсы болбосун чект##л#р эсептелинъъг# тийиш. 

8.2.2. Ыйгарым укуктардын жана жоопкерчиликтердин деьгээли, булар валюталык тобокелдиктерди теск## ъчън комитеттердин/б#лъмд#рдън жоопкерчиликтерин белгил## чектелъъг# ъчън так аныкталууга тийиш. 

8.2.3. Уруксат берилген финансылык инструменттердин търл#ръ. Финансылык инструменттердин (баланстык же баланстан тыш) бардык търл#ръ боюнча чект##л#р белгиленъъг# жана аныкталууга тийиш. 

8.2.4. Валюталар боюнча чект##л#р. Валюталардын #лк#л#р боюнча тобокелдиктин уруксат берилген суммасы менен кайсы болбосун чект##л#ръ так аныкталууга тийиш. 

8.2.5. Банктын башка #лк#л#рд#н кардарлары ъчън финансылык инструменттердин баасы боюнча талап. Саясатта башка #лк#нън кардарларын кредитт## ъчън баанын кошумча тобокелдикти эсепке алуу менен кандайдыр бир каалаган эсеби бар экендиги так чагылдырылууга тийиш. Мындан тышкары, башка #лк#л#рд#гъ активдерге салуудан инвестицияларга кирешелъълъктън #съшъ талап кылына тургандыгы так аныкталууга тийиш. 

8.2.6 Кредиттик рейтингдин ички жана тышкы системаларын (алдынкы рейтингдик системаларды пайдалануу) пайдалануунун зарылдыгы. Башка #лк#нън кардарларын инвестирл##г# же кредитт##г# чейин кредиттик рейтинг системасын пайдалануунун зарылдыгы так белгиленъъг# тийиш. Минималдуу рейтингдер Директорлор Кеьешинин талабы боюнча белгиленъъг# тийиш. 

8.2.7. Теск##чъ информациялык системанын сър#тт#лъп жазылышы. 

Саясат #лк# тобокелдигинин деьгээлин дайыма контролдоо максатында кандай отчот тъзълъъ керектигин жана аны беръънън м##н#тън так аныктоого тийиш. 

 

IХ. Операциялык тобокелдик 

 

9.1. Банк операциялык тобокелдиктерди теск##нън Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилген саясатына ээ болууга тийиш. 

9.2. Операциялык тобокелдик банктын иштеринин бардык продуктыларында жана търл#рънд# болот. 

9.3. Операциялык тобокелдиктердин келип чыгышына алып келъъчъ окуялар ички к#збоемочулукту, тышкы к#збоемочулукту, ишке кабыл алуу тажрыйбасын жана жумуш ордунда коопсуздук техникасын сактоону, кардарлар менен ишт## тажрыйбасын жана банктык продуктыларды беръънъ, ишкердик тажрыйбаларын, иштин жъръшънън бузулушу учурларын жана системалардын мъмкън болуучу бългънг# учуроолорун, материалдык активдердин бузулуш учурларын камтыйт. 

9.4. Операциялык тобокелдикти теск##нън максаты кредиттик жана рыноктук тобокелдиктерди, ликвиддъълък тобокелдигин теск## максаттарына окшош жана банктын операциялык тобокелдикке дуушар болуу деьгээлин, ошондой эле тобокелдиктин бул търънън келип чыгыш себептерин аныктоо жана операциялык тобокелдиктерди четтетъъчъ ички жана тышкы тенденцияларды аныктоо менен туюндурулат. 

9.5. Операциялык тобокелдикти теск## саясатын аныктоодо Директорлор Кеьеши т#м#нд#гъл#рдъ жъз#г# ашырат: 

9.5.1. Башкарма менен бирдикте операциялык тобокелдикти теск##нън натыйжалуу системасынын болушун камсыз кылат, ал операциялык тобокелдикти теск##нън жана мониторингд##нън бардык деьгээлдери боюнча укуктарды жана милдеттерди белгил## менен так аныкталган операциялык структураны, ошондой эле олуттуу тобокелдиктерди аныктоого, баалоого, контролдоого мъмкъндък беръъчъ тиешелъъ инструменттерди камтууга тийиш. 

9.5.2. Башкарма менен бирдикте банкка таандык болгон операциялык тобокелдиктин бардык категорияларынын кесепетин таанып билип, тъшънъп жана аныктоого тийиш. Мындан тышкары, операциялык тобокелдикти теск## базасы операциялык тобокелдиктин бардык категорияларын камтыгыдай камсыз болууга тийиш. 

9.6. Операциялык тобокелдикти теск##нън саясаты жана жол-жоболору банктын фронт жана бэк офистеринин ортосундагы милдеттердин б#лъштърълъшън кароого тийиш. 

9.7. Операциялык тобокелдикти теск## боюнча саясат жана жолжоболор, булар операциялык тобокелдикти теск##нън ыкмаларын так аныктайт, бекитилъъг# жана банктын бардык кызматкерлерине маалымдалууга тийиш. Операциялык тобокелдикти теск## боюнча саясат жана жол-жоболор банктын жалпы стратегиясына дал келъъг# жана тобокелдиктерди теск##нъ ъзгълтъксъз #нъктъръъ камсыз кылууга тийиш. 

9.8. Банк Башкармасы операциялык тобокелдикти аныктоо, баалоо, контролдоо жана мониторингд## процесстеринин банктын талаптарына ылайык келъъсън, алардын белгилъъ убакыт ичинде ыраатуулук менен пайдаланышын белгил##г#, ал эми Директорлор Кеьеши буларды талап кылууга тийиш. 

9.9. Банктар бардык материалдык продуктыларга, иш-аракеттерге, процесстерге жана системаларга таандык болгон операциялык тобокелдикти аныктоого жана баалоого, ошондой эле мындай тобокелдиктерди кабылдоону анытоого тийиш. Банктар операциялык тобокелдиктин потенциалдуу #лч#мън# баа беръънъ кандайдыр бир жаьы банктык продуктыларды, иштердин търл#рън, процесстерди жана системаларды жайылтууга чейин камсыз кылууга тийиш. 

9.10. Операциялык тобокелдик боюнча отчеттор Директорлор Кеьешине жана Башкармага Директорлор Кеьеши тарабынан бекитилиген формада #з убагында берилъъг# тийиш, бул операциялык тобокелдикти контролдоону жана мониторингд##нъ жъз#г# ашырууга жардам берет. Отчеттуулук минимум т#м#нд#гъл#рдъ камтууга тийиш: 

9.10.1. Операциялык тобокелдиктердин търл#рънън тизмеси, булар менен анын туунду компанияларын кошо алганда, банк дуушар болуп жатат же абдан дуушар болот. 

9.10.2. Операциялык тобокелдикти #зънд# алып жъръъчъ окуялар жана аларды оьдоо боюнча белгиленген чаралар менен бирдикте мъмкън болуучу проблемаларды; 

9.10.3. Операциялык тобокелдиктерди т#м#нд#тъъ боюнча кабыл алынган чаралардын натыйжалуулугуна баа беръънъ; 

9.10.4. Кайсы болбосун операциялык тобокелдиктердин бетин ачуу ъчън иштелип чыккан чараларды; 

9.10.5. Анда операциялык тобокелдиктин пайда болуусу абдан ыктымал болгон проблемалуу жерди; 

9.10.6. Операциялык тобокелдикти жоюу боюнча кабыл алынган кадамдардын жыйынтыктарын. 

9.11. Директорлор Кеьеши операциялык тобокелдиктерди контролдоону жана минималдаштырууну жъз#г# ашыруу ъчън саясатты, ал эми Башкарма жол-жоболорду бекитъъг# тийиш. Айрым учурларда алар кредиттик же инвестициялык саясат сыяктуу башка саясаттарга камтылышы мъмкън. 

9.12. Операциялык тобокелдиктерди жоюу ъчън банктарда билинбеген жагдайлар боюнча жана билинбеген бългънг# кабылуу учурунда ъзгълтъксъз ишт##нъ жана жоготууларды минималдаштырууну камсыз кылуу ъчън иш-аракеттин ъзгълтъксъз жъз#г# ашырылышы боюнча пландарга ээ болууга тийиш. Пландар орчундуу маалыматтарды резервдик к#чърм#л##нъ, ошондой эле мындай резервдик маалыматтаарды #зънч# жайда дайыма сактоону камтууга, бирок булар менен эле чектелил калбоого тийиш. 

 

X. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги 

 

10.1. Ар бир банк ликвиддъълък тобокелдигин теск## боюнча саясатка ээ болууга тийиш. 

10.2. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги банктын #зънън милдеттенмелерин аткаруу ъчън ликвиддъъ активдердин жетишсиздигинин натыйжасында келип чыгат. 

10.3. Депозиттердин #зг#ръп туруучу структурасына ээ болгон банктар, ошондой эле активдердин #съшънън жогорку деьгээлине ээ болгон банктар ликвиддъълъкгъ жоготуу тобокелдигинин абдан жогорку деьгээлине дуушар болушат. 

10.4. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги #зънч# каралбайт, анткени финансылык тобокелдиктер #зара жок кылуучу болуп саналбайт жана к#п учурда ликвиддъълък тобокелдиги кредиттик жана рыноктук тобокелдик сыяктуу башка факторлордон улам да келип чыгышы мъмкън. 

10.5. Банктын ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдигин теск## боюнча саясатта жана жол-жоболордо минимум т#м#нд#гъл#р чагылдырылууга тийиш: 

10.5.1. Ликвиддъълък тобокелдигинин алгылыктуу деьгээли - ликвиддъълъктън алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленъъг# тийиш. 

10.5.2. Ыйгарым укуктардын жана жоопкерчиликтердин деьгээли, булар банктын ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиктерин аныктоо, баалоо жана контролдоо ъчън комитеттердин/б#лъмд#рдън жоопкерчиликтерин белгил## ъчън так чектелъъг# жана аныкталууга тийиш. Мындан тышкары, банктын иштешин камсыз кылуу ъчън жооптуу б#лъм банктын ликвиддъълъкк# муктаждыгын #лч##г# тийиш. 

10.5.3. Билинбеген кырдаалдарды пландаштыруу - банктын экинчилик каржылоо булактары боюнча пландарды кошо алганда, Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген деьгээлдерге ликвиддъълъктън дал келб#й калуусу учурунда так жана ылдам чаралардын кабыл алынышы каралууга тийиш. 

10.5.4. Жактырылган кредиттердин тизмеси - альтернативалуу каржылоо булкатарын белгил## ъчън жактырылган кредиттердин тизмелери аныкталууга тийиш; 

10.5.5. Активдердин жана милдеттенмелердин структурасы. Жетиштъъ ликвиддъълъктъ колдоп туруу максатында активдердин жана милдеттенмелердин оптималдуу катышы белгиленъъг# тийиш. Ошондой эле, активдерди жана милдеттенмелерди т#л## м##н#тт#ръ боюнча жалпы стратегия каралууга тийиш. 

10.5.6. Каржылоо булактары. Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген чект##л#рдъ эсепке алуу менен банктын артыкчылык берилген, тиешелъъ иш-аракеттерин, каржылоо булактары аныкталууга тийиш. Каржылоо булактарынын диверсификациялануусу каралууга тийиш. 

10.5.7. Банктын экинчилик каржылоо булактары боюнча пландарын кошо алганда, билинбеген кырдаалрдарды четтетъъ боюнча пландар, булар кризис учурунда же качан ликвиддъълък Директорлор Кеьеши тарабынан белгиленген деьгээлдерге дал келбей калган учурда, так жана ылдам чараларды кабыл алууну кароого тийиш. 

10.5.8. Ликвиддъълъктъ #лч## системалары. Учурдагы жана болжолдуу терс тенденциялар учурунда банк дуушар болгон ликвиддъълък тобокелдигинин деьгээлине баа беръъ ъчън банктын келечектеги акчалай агымдарын болжолдоо ыкмалары аныкталууга тийиш. 

10.5.9. Теск##чъ информациялык системанын сър#тт#лъп жазылышы. Ликвиддъълъктън деьгээлин дайыма контролдоону жъз#г# ашыруу максатында, саясат ликвиддъълък тобокелдигин теск## боюнча жооптуу адамдарга берилъъчъ отчеттун търън, м##н#тън так аныктоого тийиш. 

 

XI. Абройду жоготуу тобокелдиги 

 

11.1. Абройду жоготуу тобокелдиги кардарлар жана коомчулук менен иш алып барууну кошо алганда, банктын бардык иш-аракеттеринде болот. 

11.2. Аброй тобокелдигин теск## ъчън #зънч# саясат эле эмес, натыйжалуу корпоративдик башкаруу, дал келъъчълъктън комплекстъъ саясаты, ички контролдук, ички аудит, теск##чъ информациялык системалардын артыкчылыгын пайдалануу болууга тийиш. Мындан тышкары, банктын стратегияларын, максаттарын жана милдеттерин бузбастан, банктын кардарларынын жана коомчулуктун муктаждыктарын канааттандырууга ж#нд#мдъълъгън камсыз кылуу зарыл. 

11.3. Банктар к#рс#тълъъчъ кызматтардын, операциялардын жана/же чечимдердин анын кызматтарынан пайдаланып жаткан коомчулукка жана кардарларга таасирлерин караштырууга жана эске алууга тийиш. 

11.4. Банктын Директорлор Кеьеши т#м#нд#гъл#рдън жъз#г# ашырылышын камсыз кылууга тийиш: 

11.4.1. Тобокелдикти аныктоо - абройду жоготуу тобокелдигинин ички жана тышкы потенциалдуу булактарына объективдъъ баа беръъ жъргъзълъъг# тийиш. Аныктама келечектеги жана учурдагы ишаракеттердин пландарына негизделъъг# тийиш. Банк тарабынан жъргъзълъъчъ негизги операциялар абройду жоготуу тобокелдигине #зг#ч# баа беръънъ талап кылат. 

11.4.2. Тобокелдикке баа беръъ - банктын иш-аракетинин негизги багыттарына материалдык таасирлерди аныктоо ъчън бети ачылган тобокелдиктерге сандык жана сапаттык баа беръъ. 

11.4.3. Мониторинг/ТИС - отчеттор Директорлор Кеьешине банктын абройуна олуттуу коркунучтар ж#нънд# маалымдоо ъчън мезгил-мезгили менен берилъъг# тийиш. Отчеттуулук кардарлардын даттануулары ж#нънд# маалыматты, кайсы болбосун бът# элек же кооптуу соттук териштиръъл#рг# укуктук анализди, дал келб##чълък боюнча проблемаларды жана банк ъчън абройду жоготуу тобокелдигинин кайсы болбосун башка потенциалдуу булактарын камтууга жана алар менен эле чектелип калбоого тийиш. 

11.4.4. Тобокелдикти контролдоо - банк банктын абройуна доо кетиръъ ыктымалдыгын т#м#нд#тъъ ъчън контролдукту жъз#г# ашырууга тийиш. Ага т#м#нд#гъ жол менен жетишъъг# болот: 

а) коомчулук менен байланыш б#лъмън тъзъъ; 

б) пресс-релиздерди жана жарнаамаларды аларды жайгаштыруунун алдында кароо боюнча талаптарды (юридикалык жана коомдук байланыштар б#лъмъ менен) аткаруу; 

в) банкка каршы соттук даттануулар менен ишт##нън ыкмаларын аныктоо; 

г) мыйзамдарга ылайык милдеттъъ търд# берилъъчъ маалыматтарды эске албаганда, банк тарабынан кардарларга берилъъчъ маалыматтардын търл#рън чект##; 

д) мыйзамдарга ылайык милдеттъъ търд# берилъъчъ маалыматтарды эске албаганда, банктын #зъ ж#нънд# маалыматтардын търл#рън чект##; 

е) банктын кызматкерлери ъчън жъръш-туруш кодексин кабыл алуу; 

ж) банктын абройуна доо кетиръъ ыктымалдыгын азайтуу ъчън тренингдерди #тк#ръъ; 

банк ъчън алгылыктуу болгон башка чараларды кабыл алуу. 

 

XII. Дал келб##чълък тобокелдиги 

 

12.1. Дал келб##чълък тобокелдиги Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын, Улуттук банк тарабынан белгиленген эрежелердин же жоболордун, ички саясаттардын жана жол-жоболордун же этикалык нормалардын талаптарын бузган учурларда келип чыгат. Дал келб##чълък тобокелдиги качан, банк иштерин же банктык продуктылардын жана кызмат к#рс#тъъл#рдъ ж#нг# салуучу мыйзамдардын же эрежелердин ченемдери тъшънъксъз же текшерилбей калган учурда дагы келип чыгат. 

12.2. Дал келб##чълък тобокелдиги абройго доо кетишине, жаза-пулдардын салынышына же башка акчалардын т#л#нъшън#, банктын активдеринин наркынын т#м#нд#шън#, ишкердик мъмкъндъкт#рънън чектелъъсън#, иш-аракеттерди кеьейтъъ ъчън потенциалды т#м#нд#тъъг# жана бекитилген келишимдердин, контрактылардын шарттарынын аткарылбай калышына алып келиши мъмкън. 

12.3. Дал келб##чълък тобокелдигин т#м#нд#тъъ максатында, банктар дал келб##чълък тобокелдигин теск## боюнча саясаттарды, жол-жоболорду жана/же процесстерди бекитъъг# тийиш. 

12.4. Бактын Директорлор Кеьеши т#м#нд#гъ процесстердин жъз#г# ашырылышын камсыз кылууга тийиш: 

12.4.1. Тобокелдикти аныктоо - дал келб##чълък тобокелдигинин ички жана тышкы потенциалдуу булактарына объективдъъ баа беръъ жъргъзълъъг# тийиш. Аныктама банктын келечектеги жана учурдагы иш-аракеттердин планына негизделъъг# тийиш. 

12.4.2. Тобокелдикке баа беръъ - банктын иш-аракетинин негизги багыттарына материалдык таасирлерди аныктоо ъчън бети ачылган тобокелдиктерге сандык жана сапаттык баа беръъ. 

12.4.3. Мониторинг/ТИС - отчеттор Директорлор Кеьешине дал келб##чълък тобокелдиги ж#нънд# маалымдоо ъчън мезгил-мезгили менен берилъъг# тийиш. Мыйзамдардын же жоболордун кайсы болбосун бузулуулары ж#нънд# маалымат, Улуттук банктын дал келб##чълък тобокелдигине байланыштуу бардык каттары Директорлор Кеьешине берилъъг# тийиш. Директорлор Кеьеши дал келб##чълък тобокелдиги менен байланыштуу кемчиликтерди оьдоо боюнча чаралардын аткарылышын камсыз кылууга, мындай кемчиликтерди кайрадан пайда болуусун четтетъъ максатында ички контролдук саясатына жана процесстерге тиешелъъ #зг#ртъъл#рдъ киргизъъг# тийиш. 

12.4.4. Тобокелдикти контролдоо - банк дал келб##чълък тобокелдигин т#м#нд#тъъ ъчън контролдукту жъз#г# ашырууга тийиш. 

Бул минимум т#м#нд#гъл#рдъ камтууга тийиш: 

а) дал келб##чълък тобокелдигин аныктоонун, #лч##нън жана мониторингд##нън зарылчылыгы; 

б) дал келб##чълък тобокелдигин чект##г# к#м#кт#шъъчъ корпоративдик манаданиятты жайылтуу; 

в) мыйзамдын нормаларына, банктын саясаттарына жана жол-жоболоруна дал келъъчълък ъчън отчет беръъчълъктъ жана жоопкерчиликти так аныктоо; 

г) бардык мыйзамдарга жана жоболорго ырааттуулук менен дал келъъчълъктъ камсыз кылуучу жол-жоболорду камтылган комплекстъъ структураларды (пландарды) #нъктъръъ; 

д) кайсы болбосун банктык жаьы продуктыларды же иш-аракеттердин търл#рън потенциалдуу дал келб##чълък тобокелдиги боюнча анализд##нъ жъргъзъъ боюнча талаптар; 

е) ички аудит программасы мыйзамдарга, эрежелерге жана жоболорго дал келъъчълъктъ мезгилдъъ текшеръънъ камтууга тийиштиги боюнча талап; 

ж) банктын персоналдарын банктын бардык кызматкерлери мыйзамдардын, эрежелердин жана жоболордун банктын иш-аракетине таасир эте турган талаптарын билъъл#ръ зарылдыгы ъчън дал келъъчълък маселеси боюнча окутуу; 

з) Директорлор Кеьешинин пикири боюнча банкта дал келб##чълък тобокелдигин т#м#нд#тъъ ъчън зарыл болгон кайсы болбосун башка саясаттар, жол-жоболор же процесстер. 

 

XIII. Тобокелдиктин башка ч#йр#л#ръ 

 

Бактын иш-аракетинде тобокелдиктердин башка дагы търл#ръ бар учурунда, банктын Директорлор Кеьеши аларды тобокелдиктерди теск## боюнча #зд#рънън компетенцияларынын чегинде аныктоого жана тобокелдиктердин бул търл#рън теск## боюнча саясаттарды бекитъъг# тийиш. Башкарма аларга карата жол-жоболорду жана процесстерди кабыл алууга тийиш Тобокелдиктерди аныктоо, #лч##, мониторингд## жана контролдоо сыяктуу минималдык талаптар тобокелдиктердин башка дагы търл#рън# таркатылууга тийиш.